Energija kao ključ razvoja
Posljednje globalne krize podigle su i geopolitički rejting Balkana koji je decenijama u međunarodnim odnosima važio za de fakto periferiju odnosa dvije tada najmoćnije supersile. Balkan je dugo važio i kao periferija globalne političke scene u doba rekompozicije i unilateralizacije globalnih procesa.
Ipak, povećano interesovanje za investicije, primjenu novih tehnologija i, posebno, proizvodnju i potrošnju energije, ostvarilo je ogroman uticaj na politike zainteresovanih razvijenih zemalja za ovaj prostor kao i za unutrašnje političke procese koji su postali zavisni upravo od energetskih politika. Izgradnja Bloka 7 u okviru Termoelektrane “Tuzla”, iako započeta s velikim očekivanjima, inicirala je osporavanja tog projekta i preispitivanje energetskih politika u BiH, ali i šire, prije svega Evropskoj uniji.
Danas međunarodni odnosi ne mogu više da se svedu na relaciju Sjedinjene Američke Države - Rusija, već se otvara pitanje i učešća novih velikih diplomatskih sila - prije svih Evropske unije i Kine. Čak bi glavna karakteristika stanja u regionu mogla da se uveliko tumači posebnim odnosima “uzdržane sile” Kine i “ambiciozne sile u nastajanju” Evropske unije, pri čemu je Balkan dobio ulogu specifične geopolitičke arene. Iako bi programi i projekti Kine trebalo da budu kompatibilni s nastojanjem preostalih nekoliko država Balkana da što brže pređu do članstva u Evropskoj uniji, pokazuje se da politički (prije nego ekonomski) interesi Zapada dobijaju prioritet u odnosu na potrebu za bržim razvojem zemalja regiona. Taj stav ne izražava se samo politički u floskuli o lošem uticaju Rusije i Kine na jugoistoku Evrope, već se na veoma rigidan način prelama i u razvojnim politikama i projektima.
Snažniji izvori
Strateške politike učešća Kine u investicionom menadžmentu i kreditnim podrškama podređenim projektima, razvoju saobraćajne i komunikacione infrastrukture i niskogradnje, a posebno učešća u razvoju energetskog sektora ključno su uticale na spomenutu političku definiciju o kancerogenom uticaju, iako zemlje regiona očajnički vape upravo za energijom kao ključnim uslovom razvoja. Uprkos jasnoj činjenici da BiH održava energetski balans isključivo usljed nedovoljnih ekonomskih aktivnosti i da je za perspektivu bržeg razvoja neophodno obezbijediti snažnije izvore energije u centar kinesko-evropskih odnosa, pokušavaju se usporiti ili zaustaviti projekti od kojih je BiH imala velika očekivanja. Iako je posljednji takav projekat, izgradnja zamjenskog Bloka 7 Termoelektrane u Tuzli, započet s najširom javnom i parlamentarnom podrškom i demokratski - odlukom Parlamenta FBiH i u koji je već uložena značajna svota novca, iako najavljen na velika zvona i najavio velika očekivanja upravo zbog velikog iznosa novca uloženog u prvu fazu, čuju se glasovi koji se protive izgradnji.
To se obrazlaže insistiranjem da i BiH mora da zatvori termoelektrane i slijedi dekarbonizaciju koja će se vršiti do polovine vijeka. Pošto nevoljama nikad kraja, novi krug dilema i ideja o obustavljanju projekta otvorilo je odustajanje američkog “Dženeral elektrika” od instalacije dijela opreme, što su neki predstavili čak i kao priliku da se u potpunosti odustane od projekta iako su Kinezi našli odgovarajuću zamjenu u kineskoj kompaniji “Šangaj elektrik”. U situaciji u kojoj se BiH nalazi danas u pogledu energije, uz obavezu da se po dinamici predviđenoj Pariskim sporazumom smanjuju efekti staklene bašte, postavlja se ključno pitanje: kako da BiH kao subjekt međunarodnih odnosa i potpisnik sporazuma uskladi svoje potrebe za stabilnim snabdijevanjem električnom energijom, da radi na smanjenju efekata staklene bašte i da pri tome ne trpi posljedice ni usljed globalnih političkih odnosa kao ni od tehnološko-tržišne utakmice u području proizvodnje i potrošnje električne energije.
Kad slonovi igraju fudbal, strada trava! Uz sve razumijevanje nosanja s posljedicama efekta staklene bašte, ali i poštovanja i podrške Pariskom sporazumu o klimatskim promjenama, BiH se našla u nezahvalnoj ulozi trave. Započeti Blok 7 tuzlanskog energetskog kompleksa donio bi BiH, i to za oba njena entiteta, a istovremeno neposrednom okruženju Srbiji i Hrvatskoj kao i širem regionu prednosti za koje analize pokazuju da nema brze zamjene. Najveća posljedica neizgradnje projekta bilo bi pretvaranje BiH od izvoznika električne energije u zavisnika od uvoza pri čemu bi struja, za sada najjeftinija u regionu, postala znatno skuplja, s cijenom praktično neprihvatljivom za mnoga domaćinstva. Svi kojima energetska nezavisnost zvuči apstraktno neka zamisle dvostruko ili trostruko veće račune za struju.
Procjene govore da će globalno zagrijavanje uticati na smanjenje proizvodnje, a još više na stabilnost hidropotencijala ugroženu sve češćim sušama i zagrijavanjem atmosfere koje u BiH nije uspio da osnaži ni sistem mini-hidrocentrala. Ni brzina razvoja korišćenja energije sunca i vjetra ni izbliza tako brzo, efikasno i stabilno neće moći da nadomjesti količinu energije proizvedene u termoblokovima. I kad se uz sve dodaju i socijalne posljedice koje donosi gubitak radnih mjesta u rudnicima (rudari već sada obećavaju da će “živim radom” odnosno golim rukama nadomjestiti skupu tehnologiju samo da ostanu zaposleni), ali i drugim sferama života, postaje jasno da negativne posljedice obustavljanja projekta Bloka 7 rastu geometrijskom progresijom.
Aktivna uloga
Potreba za smanjenjem efekata staklene bašte nije sporna. Kriterijume dekarbonizacije koje je Evropska unija postavila kao cilj, Pariski sporazum predviđa tek do 2050. godine. Već se sad čuju glasovi iz pojedinih država EU koji zabrinuto vrte glavom. Velika Poljska je primjer. Naravno, jedno je biti članica EU, drugo je pretendovati. Ali, Bosni i Hercegovini je potrebno mnogo više vremena da razvije i izgradi reverzibilne energetske sisteme, što zahtijeva od globalnih igrača da razumiju njene potrebe i politike u energetskoj oblasti. Isto to očekuje se i od domaćih političara koji treba da se postave u aktivnu ulogu u rješavanju ovog pitanja, jer je očigledno da će pasivno prihvatanje svega što se pojavi na stolu imati negativne posljedice po ukupan razvoj, a vjerovatno i njihove aktuelne pozicije.
Blok 7 tuzlanske termoelektrane kao novo tehnološko rješenje, prema dosadašnjim iskustvima koje kineski projektanti i izvođači imaju, mnogostruko manje opterećuje atmosferu, a uz odgovarajuća rješenja za ekološku dimenziju prerade uglja u električnu energiju gotovo se približavaju čistoći vazduga zahtijevanoj Pariskim sporazumom. Time bi se paralelno obezbijedili uslovi za dva procesa - jedan je stabilnost i bezbjednost snabdijevanja električnom energijom u održivom razvoju za kojom potrebe sve više rastu, a drugi je mnogo više vremena i prostora za tehnološka rješenja i projektovanje korišćenja alternativnih i ekološki čistih izvora, prije svega sunca i vjetra, koji bi u dogledno vrijeme omogućili efikasni zamjenu termoenergije iz uglja.
(Autor je profesor i stručnjak za međunarodne odnose i bezbjednost)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
