EU i/ili BRIKS

Ovaj poziv ne bi trebalo da nas čudi, s obzirom da je Rusija preuzela ulogu predsjedavajuće članice BRIKS-a u 2024. godini i zadužena je za organizovanje predstojećeg samita. Poziv je uslijedio nakon pokrenutih rasprava da samoproglašeno Kosovo uđe u Savjet Evrope, što je izazvalo žustre reakcije iz Beograda. Predsjednik Vučić je nagovijestio da bi u slučaju prijema samoproglašenog Kosova u Savjet Evrope, pred Srbiju bila bačena opcija potencijalnog izlaska iz te iste organizacije.

Važno je napomenuti da nijedna država nije postala punopravna članica Evropske unije, ako prije toga nije postala članica Savjeta Evrope. Potencijalni izlazak Srbije iz Savjeta Evrope podrazumijevao bi i kraj EU integracija, kao i potencijalno isključenje iz fondova Evropske unije. Srbija je od 2001. godine dobila tri milijarde evra u "donacijama" iz EU fondova, usmjerenih ka društveno-ekonomskim i političkim reformama, čime EU uživa status najvećeg donatora i spoljnotrgovinskog partnera Srbije. Međutim, utisak je da se krilatica "EU nema alternativu" polako uzdrmala. Dugi niz razočarenja, neispunjenih obećanja, oduženog pregovaračkog procesa i "neprihvatljivih uslova", doveo je Srbiju, kao i vođstvo Republike Srpske u poziciju da razmatraju o potencijalnom članstvu u drugim organizacijama, kao što je BRIKS plus grupacija.

Briks

BRIKS grupacija se pojavila na međunarodnoj političkoj sceni 2009. godine, a osnovana je od strane Brazila, Rusije, Indije i Kine, dok je godinu dana kasnije osnažena i sa članstvom Južnoafričke Republike. Cilj grupacije jeste poboljšanje ekonomskog i političkog položaja pet vodećih zemalja kroz međusobnu saradnju. U zvaničnom dokumentu BRIKS-a navedeni su kao osnovni ciljevi inkluzivni društveno-ekonomski rast orijentisan ka borbi protiv siromaštva i nezaposlenosti, promocija inovativnog rasta kroz razvoj naprednih tehnologija i razmjenu novih vještina, kao i jačanje saradnje sa zemljama van BRIKS-a.

U svijetu gdje se unipolarna nadmoć Sjedinjenih Američkih Država i njenih saveznika približava kraju, pojavljuje se BRIKS koji je zapravo kontrateža G7 grupaciji. BRIKS grupacija je pokušaj novih sila, a prije svega Kine i Rusije, da se izbore sa dominantnim ekonomskim i svjetskim poretkom, koji je od raspada Sovjetskog Saveza pa sve do danas bio pod hegemonijom SAD. Iako G7 države imaju veći udio globalne ekonomije po mnogim parametrima, po projekcijama "Goldmen Saks-a", BRIKS bi trebalo u skorijoj budućnosti da preuzme tu poziciju, jer zabilježava prosječni rast koji bi do 2050. godine trebalo da iznosi 159 odsto, u poređenju sa 50 odsto u zemljama G7 grupe.

Početkom 2024. godine Egipat, Etiopija, Iran, Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati su se pridružili BRIKS grupi, čime je udio BRIKS-a u globalnoj proizvodnji sirove nafte porastao na 43 posto. Sa trenutnim udjelom od preko 40 odsto svjetske populacije, BRIKS je neminovno grupacija koja će nastaviti da raste, posebno uzimajući u obzir da je više od 40 zemalja izrazilo interes da se pridruži grupi.

Jedan od glavnih i neformalnih ciljeva BRIKS-a jeste dedolarizacija svjetske ekonomije, sa inicijativama kao što je potencijalna zajednička BRIKS valuta, koja bi za razliku od američkog dolara kao fijat valute bila bazirana na prirodnim resursima svih država BRIKS-a. Ova borba za novu svjetsku rezervnu valutu je posebno očigledna u slučaju Argentine, koja je bila na putu da postane nova članica grupacije, ali je promijenila svoju politiku dolaskom novog predsjednika Havijera Mileja. Da stvar bude očiglednija, Argentina ima planove da preuzme američki dolar kao svoju nacionalnu valutu.

Na polju globalne ekonomije veliku ulogu igraju međunarodne finansijske institucije, kao što su Međunarodni monetarni fond i Svjetska banka. Jedna od čestih kritika koje su usmjerene ka ovim organizacijama jeste da su pod velikim uticajem SAD, kako zbog činjenice da im se centrale nalaze u Vašingtonu, tako i zbog očiglednog dominantnog udjela glasova koje SAD imaju u izvršnom odboru ovih organizacija, što SAD omogućava veto moć. Kakva god da je situacija, ovakva percepcija ovih organizacija među BRIKS zemljama dovela je do uspostavljanja Nove razvojne banke 2014. godine sa sjedištem u Šangaju, koja bi trebalo da ponudi državama u razvoju alternativne izvore finansiranja. Za ove države su generalno MMF i Svjetska banka bile manje privlačne opcije, zbog svojih programa strukturnog prilagođavanja, putem kojih ove organizacije uslovljavaju države da sprovedu određene sistemske promjene, kako bi dobile tražene kredite. Banka BRIKS-a ne postavlja takve uslove zbog čega njena popularnost raste, posebno u afričkim državama gdje se odvija veliki broj infrastrukturnih projekata finansiranih upravo putem Nove razvojne banke.

Međutim, izuzev ekonomske sfere, BRIKS kao grupa ima mnogo internih političkih problema, kao rezultat heterogenih interesa njenih članica, što ograničava obim njihove međunarodne djelatnosti. S obzirom da BRIKS nije formalan savez on nema obavezujući karakter, što u slučaju nesuglasica između članica može da dovede do urušavanja grupacije.

Potencijalni granični sukobi između Kine i Indije, klackanje Indije između političkog Zapada i Istoka, nesuglasice između Saudijske Arabije i Irana ili čak ambivalentnost spoljne politike Brazila, koja je u isto vrijeme blizak saveznik SAD i članica BRIKS-a, su samo neki od primjera koji mogu u potpunosti da marginalizuju ovu grupaciju. Ako ova grupacija uspije da održi unutrašnji balans i jasno definiše procese donošenja odluka, onda ima veliki potencijal da pored ekonomske sfere, dobije i veći geopolitički značaj.

EU ima alternativu

Sentiment na prostorima Srbije i Republike Srpske pokazuje antizapadni karakter, što se moglo vidjeti u rezultatima istraživanja nevladine organizacije "Novi treći put". Prema istraživanju objavljenom u julu prošle godine, ukoliko bi građani Srbije morali da biraju između ulaska u EU ili BRIKS, Evropsku uniju bi odabralo 35 odsto ispitanika, dok bi ulazak u BRIKS podržalo 46,9 odsto anketiranih.

Ovo za Srbiju i Republiku Srpsku, tj. Bosnu i Hercegovinu, u isto vrijeme može da bude i prilika, ali i opasnost. BRIKS sa sobom može da podrazumijeva mnoge benefite, posebno u obliku bezuslovnih kredita za infrastrukturne projekte, kao i proširenje saradnje sa svim njenim članicama. Međutim, veća integracija sa ovim zemljama, a posebno članstvo u BRIKSU-u podrazumijevalo bi i zvanično okončanje EU integracija, jer Evropska unija jasno zahtijeva usaglašavanje spoljne politike zemalja kandidata sa Unijom. Gubitak takvog statusa podrazumijevao bi i isključenje iz EU fondova, koji su u ovom trenutku od velikog značaja za zemlje zapadnog Balkana.

Međutim, to isto tako ne bi trebalo da podrazumijeva užurbanu integraciju Srbije i BiH u Evropsku uniju, posebno ne u momentu geopolitičkih nesigurnosti. Osim toga, EU već duže vrijeme proživljava tzv. zamor od proširenja i nejasno je kada će Unija uopšte biti spremna da prihvati nove članice. Pojava alternativnih opcija podrazumijeva i veći prostor za političko manevrisanje i pregovaranje, čime su zemlje sa zapadnog Balkana u poziciji da odbiju za njih i njihove građane neprihvatljive uslove koji dolaze iz Brisela i Vašingtona, kao i iz Moskve ili Pekinga. U periodu kada svijet postaje multipolaran postoji povećana opasnost od međusobnih sukoba između velikih sila, što donosi određeni rizik za manje zemlje i zemlje u razvoju. U takvim momentima, politička zrelost, strpljenje i jaka domaća privreda donose prevagu.

U interesu je i Evropske unije, kao i zemalja sa zapadnog Balkana, produbljenje saradnje i dijaloga sa zemljama BRIKS-a i globalnog juga, posebno u područjima vezanim za održivi razvoj i energetska pitanja, ali i za uspostavljanje geopolitičke stabilnosti u svijetu. U ovom svjetlu Srbija i Republika Srpska mogu ne samo da zastupaju svoje nacionalne interese, već i da preuzmu istorijsku ulogu Jugoslavije u građenju mostova između Istoka i Zapada.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.