Sporne teritorije Srba i Hrvata (6) - Bosanska Krajina nastala od Jajačke banovine
O naseljavanju Srbima tzv. Gornje Slavonije (današnje, od XVIII veka) Severne Hrvatske dao je dragocene podatke još 1914. Radoslav Grujić, tada profesor Gimnazije u Bjelovaru, a docnije profesor univerziteta u Skoplju i Beogradu. Ne možemo odatle pojedinosti koristiti, ali kao rezultat njegovog ispitivanja stoji:
"Već u drugoj polovini XVI veka bilo je na Slovinskoj Krajini nekoliko tisuća naših duša, čiji potomci velikim delom i danas tamo žive kao pravoslavni Srbi". "Potomci u ovom periodu naseljenih pravoslavnih Srba, znatno pojačani docnijim doseljenicima, čine danas preko trećine celokupnog broja Srba, stanovnika u ovoj oblasti (oko 50.000), te žive po brojnim selima srpskih parohija..." .
Protiv turske uprave
Austrijanci su, međutim, naselili sami u Žumberak mnoge Srbe od Unca do Glamoča još u prvoj polovini XVI veka. Pokret za seobom je nastao još 1528, kad su Turci uspeli da
od Mađarske odvoje Jajačku banovinu, sadašnju Bosansku Krajinu… U latinskoj povelji govori o "vojvodama i kapetanima srpskim ili raškim" i obećava da će raditi na polzu "istih Srba i Rašana" - 22. oktobra iste godine javlja kralju baron Nikola Jurišić da se ban Petar Keglević vratio sa jednog pohoda kroz Tursku i "poveo sobom Srbe, kojih je bilo veliki broj, zajedno sa ženama, decom i stokom." - 6. novembra iste godine odgovara kralj Ferdinand banu Kegloviću i govori o veri i kletvi "kapetana i vojvoda raških i srpskih" prema njemu. Krajem XVI veka nastaje naročito živo kretanje u svim srpskim krajevima i nezadovoljstvo turskom upravom. Osobito posle turskog poraza kod Siska 1593. Tada nastaje masovna seoba srpskog življa sa turskog na austrijski deo Hrvatske i Slavonije, ali takođe i iz Turske u predele ranije Hrvatske pod Austrijom.
Evo kako to prof. Aleksa Ivić, na osnovu svojih arhivskih istraživanja, objašnjava: "U onom delu Hrvatske i Slavonije koji se nalazio u turskim rukama bilo je mnogo stanovnika, jer su Turci tamo Srbe naselili. Međutim, u austrijskom delu Hrvatske i Slavonije bio je opustošen sav onaj kraj koji je ležao na domaku Turaka. Nebrojena sela i zaseoci, mnoge tvrđave i gradovi ležali su decenijama razoreni i napušteni od svih stanovnika. Pri kraju XVI veka odluče austrijske vlasti da se koriste nezadovoljstvom i vrenjem koje je vladalo u srpskom narodu, pa da nasele Srbe u opustošene krajeve i na taj način da otežaju prodiranje turskih četa..."
Godine 1595. prebeže iz turskog dela Slavonije na austrijsku teritoriju glavom vladika Vasilije, što je izazvalo veliku pažnju u vrhovnim austrijskim krugovima. Njemu su sledovali 40 Srba kalauza iz Slavonije. Dalje kaže Al. Ivić: "Austrijski pogranični zapovednici obrate međutim pažnju pokretu Srba na drugom kraju. Početkom 1596. razneo se glas da će austrijska vojska udariti na Kostajnicu, te Srbi oko Une odluče da stupe tom prilikom u ćesarsku službu...
Srbi u ćesarskoj službi
Potom dođe u tek osvojenu Petrinju izaslanstvo od 12 srpskih kneževa iz Turske, koji u ime tamošnjeg naroda izjave da je narod voljan preseliti se na austrijsko zemljište ako ih ćesar ostavi pri njihovim slobodštinama uživanim u Turskoj i ako im da privilegije. Ujedno obećaju da će u tom slučaju osvojiti za Austriju celo Pounje od Turaka, jer s njima drži oko 1.000 do 1.500 valjanih ratnika..."
Godine 1596. zabeleženo je još pregovaranje 12 srpskih knezova iz Pounja (sliva Une), koji žele da isele veliki deo stanovništva sa turskog na austrijsko zemljište ako im austrijske vlasti daju privilegije i odrede jedan ili dva pusta grada od 70 takvih gradova koji leže između Une i Kupe. Godine 1597. saopštava pogranični komandant Herbertštajn Ratnom veću (septembra) da ima u Turskoj još preko stotinu srpskih sela koja hoće da se presele. On pošalje vojne odrede da ove Srbe dovedu, jedno na Slatinu, a drugo na drugu stranu. Vojnici se vratiše uveče vodeći sobom oko 1.700 srpskih duša zajedno sa knezovima i harambašama. Oni su smešteni u Rovištu i okolini, zatim u Ivaniću itd.
…O seobama Srba (Vlaha) iz okoline Bihaća krajem XVI veka u Hrvatsku i Slavoniju postoji jedna rasprava mađarskog naučnika Arpada Karoljija koja mi nije dostupna, ali je citirana kod Ivića: 1600. g. slovenski Krajišnici dovedoše mnogo Srba iz Turske i nastaniše ih među svoje sunarodnike u Slavoniji. Godine 1602. piše grof Đorđe Zrinjski caru Rudolfu (14 septembra) da je "generalni kapetan karlovački, vodeći sobom iz turske vlasti nekoliko Vlaha ili Rašana, ove naselio u mom praroditeljskom i opustelom posedu Gomirje". Pošto su ove seobe slabile tursku granicu, one su nailazile na reakciju Turaka. Tako je zabeleženo da je 1613. bihaćki beg Mehmed Muradbegović pokušao da se osveti preseljenim Srbima i da zaplaši druge, pa je upao u austrijski deo Like i poharao srpske domove, neke Srbe poubijao itd. Slično se dogodilo 1615. kad su Turci napali Srbe Krmpoćane. Godine 1621. zatražiše budimski paša i požeški beg od koprivničkog glavnog kapetana da vrati Turcima Srbe koji su poslednjih 30 godina prešli iz Turske na austrijsko zemljište. Toliko je bilo Srba na granici i tolika im je u to doba vrednost pridavana da su zbog njih nastajali čitavi međunarodni konflikti. Ni o kakvom drugom stanovništvu se u to vreme ne govori u pograničnim krajevima već o Srbima i Turcima.
(Nastaviće se)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
