Sporne teritorije Srba i Hrvata (5) - Lika bila srpska još u XVI vijeku
O tim seobama ima dosta podataka, naročito ako su one vršene organizovano ili prema prethodnim utanačenjima. To nisu bili najčešći slučajevi, ali je bilo i takvih slučajeva, mahom kad se radilo o kolektivnim seobama. Dokumenti o seobama u Hrvatsku i Slavoniju, u XVI i XVI veku koji su se nalazili u bečkim arhivima saopšteni su u knjizi Alekse Ivića citiranoj pod 175. Saopšten je samo njihov sadržaj, ali nisu objavljeni in ehtenso.
Neke, važnije, među njima ovde ćemo reprodukovati u sasvim skraćenoj formi. Posle je prof. Aleksa Ivić dao niz studija po istom pitanju i, naposletku, sva dotadašnja njegova ispitivanja obuhvatila su dve zamašne knjige izašle u Cvijićevom Etnografskom zborniku (433, 434). Njih smo dobili dockan, no ni inače ne bismo ih mogli detaljno iskoristiti, jer to zahteva mnogo prostora. Dovoljno je samo ponešto izneti ilustracije radi, da se vidi da Srbi u Hrvatskoj nisu ni pustolovi ni prosjaci, već ratnici i junaci.
Seobe Srba u 17. vijeku
Seoba Srba u Hrvatsku bilo je više. No, kako u knjizi rekapitulativno govori Aleksa Ivić: Glavne seobe Srba na austrijsku granicu u Hrvatskoj dogodile su se 1530, 1531, 1538; zatim niz seoba od 1600. do 1612, onda od 1638. i 1639, 1655, 1658 i 1679. godine. Nove migracije Srba oživeše krajem XVII veka, u vezi sa proterivanjem Turaka iz Like i Banije i stvaranjem austrijske vojne granice uz tursku bosansku granicu. Ovim migracijama je formirano stanje, koje se uglavnom održalo do naših dana." .
Krajem XVI veka su Turci pokušali da nasele Srbima opustele delove Like, koji su se nalazili pod njihovom vlašću i to naročito bosanskim Srbima. Prvu vest o tome daje 1580. senjski austrijski zapovednik Saki (178), zatim vrhovni zapovednik na hrvatskoj granici Auersperg (179). Kapetan senjski Rab saopštava 1582. da seoba Srba u Liku neprestano traje, a to potvrđuje i novopostavljeni vrhovni granični komandant J. J. Turn, koji iznosi i svoj predlog kako da se Srbi proteraju (180), što mu nije uspelo. 1586. javljaju austrijski granični komandanti više puta da je Lika gusto naseljena srpskim stanovništvom (181). A jedan deo tih prebeglih Srba primamljuju austrijske vlasti u svoj deo granice.
To je bilo još u XVI veku, pred njegov kraj: Lika je bila puna Srbalja. To nije prijalo austrijskim pograničnim komandantima i oni su se nekoliko puta spremali da Srbe napadnu, ali nisu imali naročitu sreću. Posle su izdali svojim podređenim vojnicima naređenje da Srbe uopšte ne uzimaju u ropstvo, već da ih sve pobiju. (202). Ipak je baron A. Auersperg 1584. doveo sobom posle jednog vojnog pohoda u Liku povelik broj zarobljenih Srba. (203) Sad Srbi i sami beže na austrijsku stranu. Evo šta Aleksa Ivić o tome saopštava (204): "Sa naseljenjem Srba u turskom delu Like došli su oni u blizinu austrijske granice, pa su svaki čas u manjim grupama prelazili na austrijsko zemljište, nadajući se od hrišćana boljoj upravi nego pod Turcima. Ratni savet nije znao u prvi mah šta da čini sa tim Srbima, te u odgovoru na izveštaj kapetana Auersperga naloži da dosadašnje preseljenike smesti gde zna, a ubuduće da ne prima nove begunce. No uskakanje Srba iz Like trajalo je i dalje, a početkom 1586. pokoriše se pod vlast austrijsku i nekoliko srpskih sela na turskoj granici, među kojima su Dugopolje, Breznik, Rista i Humić. Ovo seljenje nije bogzna kako oslabilo srpski živalj u turskom delu Like, jer austrijski graničarski zapovednici javljaju više puta tokom 1586. kako su Turci završili naseljavanje Srba i kako je sad Lika gusto naseljena srpskim stanovništvom..." (205).
Iz Beograda u Liku
Još u XVI veku, dakle, Lika je bila naseljena najvećim delom Srbima, bila je etnički skoro isključivo srpska. Njih su, istina, Turci naselili, ali bi njima bilo daleko milije da su mogli ostati nesmetani na svom starom ognjištu. To saopštava i prof. Radoslav Grujić u svom ekscerptnom predavanju: "Lika i Krbava smatrane su kao puste oblasti već 1514. godine, a zauzete su definitivno od Turaka 1527. g. i uskoro obrazovale Lički Sandžakat.
Štaviše, prema vestima putopisca Kuripešića iz 1530. i iz drugih istorijskih podataka, zna se da su tada u pogranične krajeve Bosne, Like i Banije naseljavani bili Srbi čak od Beograda i Smedereva, koje su njihovi turski gospodari, age i begovi, silom dovodili na pusta novoosvojena zemljišta, da im obrađuju zemlju i čuvaju stražu na Krajini. "Slično je bilo i sa Banijom. G. Adam Pribićević, sam Banijac, piše o Baniji XVII veka: "Što se Banije tiče, Austrija je držala samo delić između Siska, Petrinje i Kostajnice. Ostala je Banija bila pod Turcima. U njoj se desilo što i u Lici. Turci su hrvatsko stanovništvo pobili, odveli u ropstvo ili rasterali, a na njihovo mesto naselili su se Srbi."
Austrijski etnograf Karl fon Černig, koji je od ma koga više ispitivao poreklo stanovništva Austrije u sredini prošlog veka, kazao je: "I u staru Slavoniju, naročito u Križevačku županiju, već su pod Matijom Korvinom (1463), Maksom II (1570) i Rudolfom II (1582), kao i pod Leopoldom (1687), useljeni begunci pod nazivom Vlasi iz Raške, Bosne i Srbije, gde im je, uz tamošnje Hrvate i Slovence, poverena odbrana slovenačkih graničnih predela..." (Pisac odmah u primedbi naglašava da on kaže Vlahi, a ne Valahi, jer su ovi prvi srpskog, a oni drugi rumunskog porekla).
(Nastaviće se)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
