FELjTON: 25 godina Narodne skupštine RS (1991–2016): Nacionalno cijepanje BiH i početak rata
Krizu državne zajednice prati u BiH stvaranje višestranačja na nacionalnoj i vjerskoj osnovi.
Muslimani 26. maja 1990. osnivaju Stranku demokratske akcije, čiji predsjednik postaje Alija Izetbegović, Srbi 12. jula iste godine Srpsku demokratsku stranku, za čijeg predsjednika je izabran dr Radovan Karadžić, a Hrvati 18. avgusta Hrvatsku demokratsku zajednicu BiH, čiji prvi predsjednik postaje Davorin Perinović.
U BiH je ključ njenog političkog i državnog pitanja u jugoslovenskoj federaciji držala organizacija Mladih muslimana, osnovana 1945. na čelu sa Alijom Izetbegovićem. Kad je on 16. septembra 1990. u Velikoj Kladuši pred oko 200.000 prisutnih izjavio da će BiH napustiti Jugoslaviju ukoliko to odluči Hrvatska, jedan od osnivača SDA Maid Hadžiomerović, napustio je stranku, izjavivši da je to objava rata Srbima.
Na prvim višestranačkim izborima, krajem 1990, novoosnovane nacionalne stranke odnijele su uvjerljivu izbornu pobjedu. Od 240 poslaničkih mjesta u Skupštini SRBiH, SDA, SDS i HDZ BiH osvojile su zajedno 204 mandata. Takođe ostvarena je i izborna pobjeda u trci za članove Predsjedništva SRBiH, za čijeg je predsjednika izabran Alija Izetbegović.
Odmah poslije izbora nastupila je snažna međustranačka borba. HDZ BiH i SDA su se zastavama uvezanim u čvor uključile u razbijanje jugoslovenske federacije i osamostaljenje BiH, dok su se SDS i srpski poslanici iz ostalih stranaka tome suprotstavili. U proljeće 1991. novoorganizovane srpske opštine se ujedinjuju u Zajednicu opština, a zatim formiraju pet srpskih autonomnih oblasti i regija. Iza toga su Hrvati 18. novembra 1991. uspostavili Hrvatsku zajednicu Herceg-Bosnu, koja je 28. avgusta 1993. prerasla u Hrvatsku Republiku Herceg-Bosnu. U međuvremenu, Memorandum o suverenitetu BiH od 14. oktobra 1991. doveo je do toga da srpski poslanici napuste Skupštinu BiH i 24. oktobra 1991. proglase Skupštinu srpskog naroda u BiH, koja će 9. januara 1992. proglasiti Srpsku Republiku BiH.
Postalo je očigledno da se u BiH ide u susret ratu, kojem je decembra 1991. posebno doprinio zahtjev za njeno međunarodno priznanje. U tome je ključnu ulogu imala SDA, rukovođena Islamskom deklaracijom Alije Izetbegovića iz 1970. u kojoj je stajalo da se islamska država stvara oružjem. SDA je 31. marta 1991. formirala Patriotsku ligu, koja februara 1992. prerasta u armiju od 120.000 ljudi od kojih 40.000 pod oružjem. Stvaraju se i hrvatski krizni štabovi po BiH.
Na podsticaj međunarodne zajednice, 29. februara i 1. marta 1992. organizovan je referendum o nezavisnosti BiH. Na njemu je glasalo 63,7 odsto birača, a bilo je potrebno više od 66 odsto da bi bio pravno regularan. Od njih se čak 90,4 odsto izjasnilo za nezavisnost. Bojkotujući taj čin, Srbi su održali svoj plebiscit (referendum), na kojem su se izjasnili za ostanak u Jugoslaviji. Na osnovu rezultata prvog referenduma, Vlada u Sarajevu je 5. aprila 1992. zatražila od Evropske unije priznanje BiH, što je ona dva dana kasnije i učinila. Istovremeno su to učinile i SAD i mnoge druge zemlje. Na toj osnovi BiH je 22. maja 1992. postala članica UN.
U Sarajevu je oružani sukob počeo napadom "zelenih beretki" na srpske svatove ispred Stare crkve na Baščaršiji, u kojem je ubijen stari svat Nikola Gardović, a ranjen sveštenik Radenko Miković. Sutradan je u Sarajevu osvanulo 20 srpskih barikada.
Naoružavanje po vjerskom ključu zahvatilo je cijelu BiH. Hrvate vojnički organizuje HVO, a Muslimane Teritorijalna odbrana i "Patriotska liga". Oni se do kraja 1992. uključuju u tzv. Armiju BiH. U njihovom udruženom napadu poklani su Srbi na području Kupresa i Bosanskog Broda i u mnogim drugim mjestima, što su Srbi doživjeli kao ponavljanje pokolja iz 1941. godine. Uspješnim odbranama Srbi su postigli kontrolu na oko 70 odsto teritorije BiH.
Građanski rat doveo je do stradanja naroda naročito u krajevima u kojima je jedan bio u manjini u odnosu na druga dva.
Feljton
"Glas Srpske" će u saradnji sa Arhivom RS u više nastavaka objaviti feljton posvećen jubileju, 25 godina od osnivanja i rada Narodne skupštine RS.
Poslanici Skupštine BiH iz reda srpskog naroda donijeli su 24. oktobra 1991. godine u Sarajevu istorijsku odluku o osnivanju Skupštine srpskog naroda u BiH, kao najvišeg zakonodavnog i predstavničkog organa srpskog naroda u BiH. Taj potez uslijedio je nakon što su 14. oktobra preglasani u Skupštini tadašnje SR BiH. Time su postavljeni temelji današnje Narodne skupštine, ali i same RS, koja je osnovana 9. januara 1992. godine. (Nastaviće se)
Mr Bojan Stojnić, Verica M. Stošić, mr Goran Đuran
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
