FELjTON: 25 godina Narodne skupštine RS (1991-2016): Vjekovne osnove za RS i parlament
Istorijske osnove RS i njene Narodne skupštine su vjekovne. Nastale su i prolazile kroz srpske bune i ustanke u Osmanskom carstvu i razvijale se pod austrougarskom okupacijom, uz veliko angažovanje političkog i društvenog vođstva srpskog naroda.
Borba za autonomno uređenje i autonomnu slobodu u BiH u završnom razdoblju osmanske i austrougarske uprave bila je "kategorički imperativ srpske samoodbrane". U vezi sa tom političkom aktivnošću, pisac i borac autonomne borbe u austrougarskom razdoblju dr Nikola Stojanović piše: "Zahtev potpune autonomije naša je samoodbrana, kategorički imperativ našeg samopouzdanja". To je ostvareno kroz Bosanski sabor 1910, kroz Narodnu skupštinu novoostvarene Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije, kroz Narodnu skupštinu SFRJ i Skupštinu SRBiH.
Ova borba je reprizirana poslije raspada jugoslovenske države 1991. srpskom borbom za autonomnu slobodu u BiH u okviru jugoslovenske zajednice i stvaranjem u njoj RS. Srpska i njena Narodna skupština su uporedo stasavale i politički i organizaciono se razvijale. Novonastala Narodna skupština RS bila je najmlađa parlamentarna organizacija u skupštinskom sistemu evropskih naroda. Institucionalno je nastala kao što su nastajale prve narodne skupštine - poslije dubokih društvenopolitičkih kriza, narodnih ustanaka, revolucija i građanskih ratova.
Osnivanju RS i njene Narodne skupštine prethodila je velika svjetska kriza, u kojoj su se raspali Sovjetski Savez i Varšavski pakt, ujedinile Istočna i Zapadna Njemačka i raspala Jugoslavija, čije su republike postale države. U novom okruženju dolazi do obnove višestranačkog političkog života i demokratskog parlamentarizma. Krizu državne zajednice prati kriza višestranačja na nacionalnoj i vjerskoj osnovi, a u BiH se reprizira stranačko i političko organizovanje iz austrougarskog vremena.
Nosioci novog državnog kursa dovešće do nove državne i republičke krize. Iako je u državnom smislu BiH poslije Drugog svjetskog rata konstituisana kao jedna od šest federalnih jedinica jugoslovenske zajednice, novi pravac u njenom razvoju nastupio je, kao i u drugim republikama, ustavnom reformom i Ustavom iz 1974. godine, kada je federalnim jedinicama obezbijeđen visok stepen autonomnosti.
BiH je definisana kao "socijalistička demokratska država i socijalistička samoupravna demokratska zajednica radnih ljudi i građana, naroda BiH - Muslimana, Srba i Hrvata, pripadnika drugih naroda i narodnosti, koji u njoj žive" i kao država radničke klase i svih građana koji na samoupravnoj osnovi vrše i obezbjeđuju svoja klasna i nacionalna prava i obaveze. Svaki građanin BiH imao je istovremeno republičko i jugoslovensko državljanstvo.
Na tom Ustavu su formirani Predsjedništvo i Skupština SRBiH, kao "organ društvenog samoupravljanja i najviši organ vlasti" i Izvršno vijeće - izvršni organ Skupštine. Savez komunista je bio vodeća idejna i politička snaga, Socijalistički savez radnog naroda najmasovnija društveno-politička organizacija, a Savez sindikata najšira klasna organizacija radnog naroda. Teritorijalna odbrana i Civilna zaštita bile su dio oružanih snaga BiH.
S početkom jugoslovenske krize i njenim zaoštravanjem početkom devedesetih godina XX vijeka, u političkoj krizi našla se i BiH, čije se rukovodstvo uključilo u razbijanje jugoslovenske zajednice. U julu 1990. su amandmanima na Ustav SRBiH iz 1974. ukinute odredbe o pravu dijelova Republike da se, odlukom Skupštine i izraženom voljom stanovništva, mogu iz nje izdvojiti i priključiti susjednoj republici. BiH je proglašena jedinstvenom i nedjeljivom državom u jugoslovenskoj socijalističkoj zajednici. Njene granice mogle su da se mijenjaju odlukom Skupštine, u skladu sa voljom građana cijele Republike, pod uslovom da "se za mijenjanje izjasne najmanje dvije trećine ukupnog broja birača".
Feljton
"Glas Srpske" će u saradnji sa Arhivom RS u više nastavaka objaviti feljton posvećen jubileju, 25 godina od osnivanja i rada Narodne skupštine RS.
Poslanici Skupštine BiH iz reda srpskog naroda donijeli su 24. oktobra 1991. godine u Sarajevu istorijsku odluku o osnivanju Skupštine srpskog naroda u BiH, kao najvišeg zakonodavnog i predstavničkog organa srpskog naroda u BiH. Taj potez uslijedio je nakon što su 14. oktobra preglasani u Skupštini tadašnje SR BiH. Time su postavljeni temelji današnje Narodne skupštine, ali i same RS, koja je osnovana 9. januara 1992. godine.
Mr Bojan Stojnić, Verica M. Stošić, mr Goran Đuran
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
