Sto godina jugoslovenske samoće
Krajem prošle godine, u vrijeme kad rana jesen prelazi u zrelu, kad Sajam knjiga u Frankfurtu već biva prošlost, Sajam knjiga u Beogradu počinje, a Sajam knjiga u Zagrebu je u fazi finalnih priprema, vodeća hrvatska izdavačka kuća aktuelne epohe, “Fraktura” iz Zaprešića, u saizdavačkoj djelatnosti sa zagrebačkim Srpskim kulturnim društvom “Prosvjeta”, objavila je knjigu Dejana Jovića pod karakterističnim naslovom “Uvod u Jugoslaviju”.
Kako stoji u prigodnoj biografiji, objavljenoj na prvoj stranici knjige, Jović je “profesor politologije na Fakultetu političkih znanosti u Zagrebu i naslovni profesor Fakulteta političkih nauka u Beogradu”. Generalno gledano, Jović je jedan od rijetkih javnih intelektualaca sa visoko viđenim profilom i u Zagrebu i u Beogradu. Ponešto paradoksalno, upravo jedinstvenost te pozicije možda je razlog bizarne fiksacije kakva se spram njega posljednjih godina razvila u izvjesnim sarajevskim i podgoričkim krugovima. Kao čovjek sa doktoratom iz humanistike na uglednom britanskom univerzitetu, čovjek sa snažnom reputacijom na Zapadu, ali istovremeno i čovjek koji odbija da prihvati uobičajene montenegrinsko-sarajevske mantre da su Srbi najkrivlji za sve što se desilo devedesetih, kao uostalom i za sve ostalo u istoriji, Jović je idealna meta za proglašavanje parekselansnim “četnikom”. Navedena ekipa u to se već uveliko upustila, ali Jovića, srećom, nisu uplašili.
Izuzetan peh
Izuzmemo li predgovor, indeks i sadržaj, knjiga je sastavljena iz devet dijelova. Moto je preuzet iz kompozicije Đorđa Balaševića s kraja sedamdesetih godina prošlog vijeka: “Poneki mornar možda ostane bez lađe,/ ali bez mora - to je izuzetan peh”. Svako makar i samo formalno rođen u SFRJ lako će se prepoznati u toj paraleli. Ljudi, je li, po pravilu ostanu bez mladosti, ali ne prečesto i bez zemlje u kojoj su tu mladost proveli. Prvi esej u knjizi zove se “Što je bila i što je htjela biti Jugoslavija”. Ovaj tekst je dobar uzorak Jovićevog pisanja. On je s jedne strane akademski autor u smislu da suvereno vlada metodologijom, ali s druge stilski piše više kao vrhunski žurnalista: jasno, sugestivno, bez klišea. Isto tako, Jović je autor oštrog pogleda koji efektno detektuje neke stvari koje, barem u javnom diskursu, niko prije njega čini se nije primijetio. Ljudi su skloni simbolizmu, a važan faktor u simbolici jesu okrugle godišnjice. Primjera radi, primijećeno je mnogo puta da je Jugoslavija nestala u krvi taman negdje u vrijeme stote godišnjice Titovog rođenja. A opet, rekao bih, da niko prije Jovića nije registrovao da je “jugoslovensko ime opstalo u imenu jedne države punih sto godina od osnivanja prve jugoslovenske države”. On, naravno, misli na dotadašnju (službeno nazivanu) “Bivšu Jugoslovensku Republiku Makedoniju” koja je 2018. postala (službeno) “Sjeverna Makedonija”. Tek tada je, eto, nestao posljednji “politički” ostatak Jugoslavije. Naravno, jugoslovenska baština u svim je postjugoslovenskim državama mnogo veća; primjera radi, a Jovićevim riječima: “Jugoslavija je iza sebe ostavila republikanizam, a odredila je i granice koje je potvrdila takozvana Badinterova komisija, koja ih je prihvatila i učinila nepromjenjivima, osim u slučaju dogovora između republika - novih država - kojih se takva promjena tiče. Jedno od nasljeđa/postignuća Jugoslavije je i priznanje statusa naroda u slučaju šest jedinica/subjekata”.
Četiri Jugoslavije
Još je u svom doktoratu Jović efektno pokazao da nisu postojale samo dvije, nego zapravo četiri Jugoslavije. Već uobičajenu periodizaciju na Kraljevinu i Federaciju, odnosno Aleksandrovu i Titovu Jugoslaviju, Jović je dodatno usložnio pokazujući da Jugoslavija između dva svjetska rata nije sve vrijeme bila Aleksandrova, kao što ni Jugoslavija iza Drugog svjetskog rata nije bila samo Titova. Nema to veze samo sa smrću ovih lidera 1934. odnosno 1980. Na neki način, Aleksandrova vizija je jedno vrijeme nadživjela njegovu smrt, dok je, nasuprot tome, Tito nadživio svoju viziju Jugoslavije. Pet godina nakon Aleksandrove smrti Jugoslavija je postala Pavlova Jugoslavija, odnosno zemlja u kojoj se odustalo od narodnog jedinstva, a u korist srpsko-hrvatskog sporazuma. Takođe, još šest godina prije Titove smrti njegova Jugoslavija je postala Kardeljeva, odnosno jedna (ipak) jedinstvena savezna država, postala je (suštinski) konfederacija.
Pisma drugu Titu
Ima u ovom prvom tekstu u knjizi još zanimljivih detalja (primjera radi, uvid kako je “Tito (...) bio prvi bijeli evropski lider koga su vladari novoformiranih država Afrike i Azije, ali i narod u tim državama, doživljavali kao istinskog prijatelja i saveznika”), ali ako ih sve izdvojimo ovdje, neće nam ostati prostora za bilo šta drugo. A vrijedi potencirati još neke tekstove iz knjige, primjera radi onaj pod naslovom “Druže Tito, ti si kriv: pisma građana Jugoslavije Josipu Brozu Titu”. Tekst je istovremeno i naučan i trilerski uzbudljiv. Tekst nam takođe razotkriva neku vrstu praktične nemoći čovjeka koji se često, naročito na Zapadu, smatra diktatorom, a u koji je u praksi, očito, u nekom trenutku više postao maskota u zlatnom kavezu, nego pravi vladar u svakodnevnom životu. To je mala “studija slučaja” u kojoj se pokazuje da Tito ne može da sredi da izvjesni građanin Kraljeva dobije posao, mada zaista želi da dotičnom građaninu izađe u susret.
Strah od manjinstva
Izuzetno su interesantni i tekstovi o poziciji socijalističke Hrvatske unutar SFRJ, odnosno o uzrocima, značaju i interpretacijama Osme sjednice. Jedan od najdužih tekstova u knjizi jeste onaj pretposljednji, pod naslovom “Razlozi raspada Jugoslavije”. Čitaocima ranije Jovićeve knjige “Jugoslavija, država koja je odumrla” osnovne teze ovog teksta će biti poznate, ali ubrzo će primijetiti da je ovdje autor zapravo nadopunio svoju raniju analizu uvidima iz kasnije objavljene literature. Naposljetku, knjiga završava tekstom “Strah od postajanja manjinom i sukobi u postjugoslovenskim zemljama”. Njega otvaraju tri karakteristična citata koji funkcionišu kao moto. Autori navedenih citata su Edvard Kardelj, Slobodan Milošević i Milan Kučan. Jović lucidno primjećuje da su u Jugoslaviji svi na neki način bili manjine, pošto nijedan narod nije činio natpolovičnu većinu stanovništva, a riječ “manjina” je praktično bila politički nekorektna pa smo u javnom diskursu imali bizaran termin “narodnost”. U korijenu praktično svih ratova pri raspadu važnu ulogu je imao “strah od manjinstva”, a svaka analiza ratova i raspada nepotpuna je bez čitanja knjiga Dejana Jovića, kako ranijih, tako i ove.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
