Pobratimstvo pristojnitija u Srbiji

 Takav jedan stereotip je tobože krucijalna ideološka podjela u Srbiji na takozvanu Prvu i takozvanu Drugu Srbiju. Prema zagovornicima važnosti te podjele, Prva Srbija je tradicionalistička, patriotska, uskogruda i staromodna; Druga Srbija bi i iz iste perspektive bila liberalna, kosmopolitska, širokogruda i avangardna. Ova lažna podjela skriva zapravo ključnu podjelu unutar svakog društva - onu klasnu. Određeni klasni elementi unutar jednako Prve i Druge Srbije bliži su jedni drugima međusobno, nego svojim navodnim saborcima sa iste strane barikade.

Policija u Manastiru

Dva srodna “kulturna skandala” što su se desila u samo nekoliko dana dobra su ilustracija onoga što hoću da kažem. Onaj hronološki prvi privukao je, rekao bih, veću medijsku pažnju. Podsjetimo, prije nekoliko dana Sindikat zaposlenih policije je na i-mejl adrese brojnih gimnazija širom Srbije uputio zahtjev za pristup informacijama od javnog značaja, pozivajući se na zakon. Traži da škole odgovore: da li je u prvom razredu gimnazije “Dorotej” Dobrila Nenadića obavezna knjiga, da li su stručna lica zadužena za obrazovni sadržaj djece pročitala ovaj roman, ko je i kada naložio obrazovnim ustanovama uvođenje “Doroteja” u nastavu. Po “književnoj kritici” policijskog sindikata, ovaj Nenadićev roman je “neprikladan za školski uzrast” pa dalje u ovoj “istrazi”, takođe kao informacije od javnog značaja, čuvari javnog reda i mira zahtijevaju da se škole izjasne: da li su roditelji učenika obaviješteni da se ova knjiga obrađuje, da li su dobili njihovu saglasnost i da li se zaposleni u školi slažu da djeca čitaju ovakve sadržaje. Ova bizarna “sindikalna zabrinutost” posljedica je činjenice da je u romanu “Dorotej” monah po kojem je i knjiga dobila ime prikazan, kako se to kaže, kao čovjek od krvi i mesa. Daleko, međutim, od toga da bi bilo kojem čitaocu prva asocijacija na ovo djelo bila bilo kakva lascivnost. U vrijeme posvemašnje pornokratije kad svaki učenik prvog gimnazije ima mobilni telefon uz pomoć koga su mu za dva klika i petnaest sekundi dostupne perverzije kakvih se ne bi dosjetio ni Markiz de Sad, i to ne u verbalnom, već vizuelno-filmskom obliku, tvrdnja da je “Dorotej” nešto što “kvari omladinu” čak je i više glupa nego pogrešna. Naravno, na saopštenje ovog famoznog Sindikata reagovali su svi mogući “uobičajeni osumnjičeni” sa javne scene: od intelektualaca preko organizacija koje okupljaju akademce i umjetnike do raznih “influensera”. Najmanji zajednički sadržilac je manje ili više efektno ili duhovito izrugivanje, sa dobrim razlogom, da se razumijemo.

Tinejdžerski vokabular

Jedan zapravo vrlo sličan skandal, iz određene perspektive možda i opasniji, nije nasekirao toliko mnogo ljudi. Tu napadač nije neka fantomska organizacija, nego su to pojedinci, a takođe autor napadnute knjige niti je klasik niti je mrtav, nego je mlad čovjek koji je tek počeo literarno da se afirmiše. Radi se o Urošu Dimitrijeviću (1991), piscu čiji je roman “Daske” (u izdanju Doma kulture Studentski grad) ovih dana nagrađen najuglednijom srpskom nagradom u oblasti književnosti za djecu i omladinu: nagradom “Politikinog Zabavnika”. Oni koji malo pomnije prate kulturnu i medijsku scenu mogli su se ranije sresti sa Dimitrijevićevim radom preko njegovog prvog romana (iz 2020) “Siroti mali ratovi”, odnosno preko tekstova sa portala “Vajs” i “Bi-Bi-Si na srpskom”. Neki od njegovih tekstova s “Vajsa” bili su povod za različite negativne komentare na “desničarskim” sajtovima. Ipak, napad na roman stigao je sa sasvim druge strane. Ugledni kolumnista najviđenijeg “opozicionog” i “urbanog” informativnog portala “Nova S” Ivan Mrđen žestoko se ostrvio na Dimitrijevićev roman jer njegovi protagonisti, možete misliti - psuju, odnosno kolokvijalno koriste riječ koja počinje sa “K” završava sa “C”, a u sredini ima naziv političke partije Dritana Abazovića. Mrđenov atak na Dimitrijevićev roman prošao je prilično nezapaženo. Odgovorila mu je, ako se ne varam, jedino Tamara Mitrović, urednica romana, i to veoma efektno. U njenoj reakciji, između ostalog, stoji: “U ovoj knjizi, i pored česte upotrebe narodskog izraza za muški polni organ, koji srećemo mnogo pre i Vašeg i mog detinjstva, još kod Vuka - nema nimalo skarednog sadržaja”.

Povratak u viktorijanstvo

Postoji već godinama u digitalnom novogovoru termin “pristojniti”. Fantomski Sindikat i portal “Nova S” ovdje se ukazuju kao braća po pristojnitiju. U zemlji u kojoj se u informativnom programu u po bijela dana prikazuju hakovani amaterski pornići političara, u zemlji u kojoj je već godinama normalizovano da se prenose snošaji u “rijaliti” programima, kao problem se ističu - knjige?! Stvar zaista počinje da podsjeća na one apsurde iz viktorijanskih vremena. To je ona era tokom koje je, kako se navodi u jednoj “Istoriji seksualnosti”, pogled na ženska stopala kao i otkrivanje članaka djelovalo afrodizijački. Iz današnje perspektive veoma čedni romani Tomasa Hardija smatrani su skandaloznim. Stih ruskog pjesnika Igora Severjanina “O sakrij samo te blijede noge” smatran je ludački smjelim. Ipak, negdje baš u to vrijeme pojavljuju se prvi Frojdovi radovi i polako postaje očita klima pogodna liberalizaciji. Ipak, kao što je i mrak najgušći uoči svitanja, prije jednog vijeka bilo je još moguće da romani poput “Uliksa” i “Ljubavnika ledi Četerli” uzrokuju sudske postupke. To su, međutim, tek zadnji trzaji patološkog puritanstva. Vrlo brzo se na sceni pojavljuju Henri Miler, Lorens Darel, Žorž Bataj, Čarls Bukovski i mnogi drugi. Sjajni prevodi ovih pisaca u Jugoslaviji se pojavljuju najnormalnije, a i domaće pisce niko ne “prosuđuje” u registru “pristojnitija”. Činilo se da su ta vremena nepovratna prošlost. Ispostavlja se ipak da u istoriji uvijek postoji mogućnost regresije. Sve češće se može čuti da raznom “pristojnitiju” smeta i jezik u televizijskim serijama i filmovima, to više što je taj jezik bliži realnom i skoro dokumentarnom. Kao što se vidi iz ova dva primjera, taj lažni moralizam ne počiva ni na jednom ideološkom polu, nego počiva na fantazmi o nekakvom “zlatnom dobu” kad je sve tobože bilo bolje, djeca su bila čedna i poštovala su starije. Ironično je da će i naše vrijeme, po svoj prilici, ako svijeta još bude, nekim budućim starcima biti takvo zlatno doba.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.