Spomenik nepotpunog sadržaja

Nepunih mjesec dana kasnije, 25. jula 2023, u koncertnoj dvorani Kulturnog centra Banski dvor održana je javna rasprava na kojoj sam ukazao na grubu činjeničnu grešku u idejnom rješenju koje je izabrano na javnom međunarodnom konkursu i po kojem će spomen-obilježje biti građeno, u nadi da je tu grešku moguće ispraviti. Međutim, kako radovi na izgradnji spomen-obilježja neometano teku, može se zaključiti da izgovorene riječi nisu imale dovoljno jak odjek koji bi nosioce najodgovornijih gradskih i republičkih funkcija naveo bar na razmišljanje o tome da li treba nastaviti podizanje tako zamišljenog spomenika, odnosno da li bi trebalo preispitati ranije donesene odluke. Na javnoj raspravi nisam postavio pitanje zbog čega je banjalučka gradska uprava preuzela na sebe tako veliki podvig da baš ona gradi centralno spomen-obilježje poginulim borcima Odbrambeno-otadžbinskog rata pa makar ga nazivajući i “gradskim”, kad bi bilo logičnije da se time bave najviše republičke institucije i uz jednodušnu podršku svih organizacija proisteklih iz Odbrambeno-otadžbinskog rata, koja je očigledno izostala. Nisam se bavio ni mjestom koje je određeno za izgradnju najvažnijeg spomen-obilježja u Republici Srpskoj. Govorio sam isključivo o istorijskom sadržaju idejnog rješenja, jer kao univerzitetski profesor na predmetu istorija Republike Srpske, u okviru kojeg predajem i istoriju Vojske Republike Srpske, imam akademsku i moralnu obavezu da ukažem na veoma ozbiljan propust, zbog kojeg bismo kao narod i Republika imali više razloga da se stidimo nego da se ponosimo takvim spomen-obilježjem. 

Stubovi

Naime, u idejnom rješenju po kojem se gradi spomen-obilježje piše: “Spomenička kompozicija od 62 stuba simbolizuje 62 brigade Vojske Republike Srpske (sve borce). Svaki stub predstavlja jednu brigadu.” Navedeno je da će svaki stub sadržavati istorijat brigade kojoj je posvećen. Međutim, Vojska Republike Srpske, po podacima dobijenim od Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka pri Oružanim snagama Bosne i Hercegovine, koji nastavlja tradicije VRS, imala je 210 ratnih jedinica, od čega oko 100 brigada, dok preostalih oko 110 jedinica čine bataljoni, pukovi, odredi itd. koji su djelovali samostalno, izvan tih brigada. Prema tome, 62 brigade predstavljaju tek oko 30% svih ratnih jedinica VRS, što znači da spomen-obilježje sa 62 stuba neće biti posvećeno svim ratnim jedinicama, a time ni svim palim ratnicima. Uz to, u idejnom rješenju spomen-obilježja nije navedeno ni to koje 62 brigade će dobiti svoju simboliku u vidu stubova i šta je bio kriterijum da baš te 62 brigade dobiju prednost u odnosu na sve ostale ratne jedinice. Treba imati u vidu da su za čak 130 ratnih jedinica VRS izrađene zastave, koje se nalaze u spomen-sobi VRS u kasarni “Kozara” u Banjaluci.

Dakle, 62 stuba, koja bi trebalo da čine spomen-obilježje, ne odražavaju istorijsku činjenicu da je VRS imala znatno više i brigada i ostalih ratnih jedinica, tako da ti stubovi ne predstavljaju stvarnu i odgovarajuću simboliku, osim što ukazuju na nedovoljno poznavanje istorije Odbrambeno-otadžbinskog rata kako autora idejnog rješenja tako i članova žirija koji je baš to idejno rješenje odabrao kao najbolje. Ako se autor idejnog rješenja nije informisao o osnovnim činjenicama iz  istorije VRS, takav propust nije smio sebi da dozvoli sedmočlani žiri na čelu sa gradonačelnikom Banjaluke, koji nije našao za shodno da provjeri tačan broj ratnih jedinica VRS, što je veoma jednostavno učiniti u bazi podataka Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka. Nažalost, u žiriju nije bilo nijednog kompetentnog istoričara, ni sa Katedre za istoriju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, niti iz Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica. 

Ukoliko bi ovako zamišljeno spomen-obilježje zaista bilo izgrađeno ono ne bi bilo spomen-obilježje svim ratnim jedinicama i svim poginulim borcima Odbrambeno-otadžbinskog rata, već samo ograničenom broju od 62 brigade i njihovim palim borcima. Želim skrenuti pažnju da su neke ratne jedinice, koje nisu imale rang brigade, dale ogroman doprinos stvaranju i odbrani Republike Srpske, poput 65. zaštitnog motorizovanog puka Glavnog štaba VRS, odlikovanog Ordenom Nemanjića. Pri svakom korpusu VRS postojali su izviđačko-diverzantski odredi, koji su djelovali kao samostalne jedinice i koji su dobijali veoma zahtjevne borbene zadatke, izvršavajući ih često sa ozbiljnim gubicima. Njihov značaj u stvaranju i odbrani Republike Srpske, kao i drugih ratnih jedinica nije ništa manji od onog koji su imale pojedine brigade. Međutim, po idejnom rješenju spomen-obilježja, ove jedinice, kao i mnoge druge sa, nažalost, pretrpljenim velikim gubicima neće imati svoje stubove. Jednostavno rečeno, 62 stuba nikako ne mogu da predstavljaju sve ratne jedinice VRS i sve poginule borce i taj koncept predstavlja potpuni promašaj. Osim toga, svoje živote u Republiku Srpsku ugradili su pripadnici drugih jedinica koje nisu bile u sastavu Vojske Republike Srpske, poput pripadnika Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske, Srpske vojske Krajine i Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske Krajine i raznih dobrovoljačkih formacija, uključujući i ruske dobrovoljačke odrede. I oni su zaslužili da budu uvršteni u centralno spomen-obilježje, ali idejnim rješenjem to nije predviđeno.

Problem

Da su za Republiku Srpsku ginuli borci samo 62 ratne jedinice i da su sve bile brigade, mogli bismo reći da idejno rješenje spomen-obilježja na dostojan način odaje počast Odbrambeno-otadžbinskom ratu i borcima palim za stvaranje i odbranu Republike Srpske, posebno zbog činjenice da ima upisan krst u svojoj osnovi. Međutim, ratnih jedinica, kao što je već rečeno, bilo je znatno više.

Republika Srpska ima očigledan problem, jer njeno najvažnije spomen-obilježje, čija izgradnja u centru Banjaluke neometano teče, sadrži grubu grešku, tj. posvećeno je samo jednom dijelu ratnih jedinica VRS (oko 30%) pa time i jednom broj palih boraca, ali ne i svim palim borcima, što dovodi do tragične situacije u kojoj značajan broj i boraca i porodica poginulih ratnika ne bi ni prepoznali niti prihvatili spomenik kao svoj. Upornost koju pokazuje gradonačelnik Banjaluke istrajavajući u tome da ovakvo spomen-obilježje bude podignuto i pored katastrofalnog propusta u njegovom sadržaju, na šta mu je već skrenuta pažnja, može donekle biti razumljiva ako se ima u vidu činjenica da se 2024. održavaju lokalni izbori pa se izgradnja centralnog spomen-obilježja, sa stanovišta nekog ko se bavi politikom i teži novom mandatu, doživljava kao “biti ili ne biti”, odnosno kao događaj na kojem se izbori dobijaju ili gube. Međutim, zabrinjava ravnodušnost koju prema najznačajnijem spomeniku u Republici Srpskoj pokazuju udruženja proistekla iz Odbrambeno-otadžbinskog rata, kao i najviše republičke institucije, posebno ako je tačna informacija da će u finansiranju ovakvog spomen-obilježja učestvovati i Vlada Republike Srpske.   

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.