Najvažnija sporedna stvar na svijetu u filmskoj umjetnosti: Fudbal igra na pobjedu, Holivud na blokbastere

Sudeći po podacima sajta IMDB, kvalitetnijih filmova fudbalske tematike ima pedesetak (bolje ocijenjenih) što je u poređenju sa npr. sportskim filmovima na temu boksa (250 naslova) skroman broj. Filmovi o fudbalu nisu postali blokbasteri, o nekim značajnijim filmskim nagradama poput “Oskara” da i ne govorimo, a najveći ili najzanimljiviji kreativni dometi ostvareni su u niskobudžetnim ostvarenjima ili vodama žanrovskog B-filma.

Disharmonični odnos fudbala i filma

Više je razloga za to. Prije svega, fudbal nije ni blizu popularan sport u SAD kao u ostatku svijeta, a da se ne lažemo, ono što nije popularno u Holivudu teško da može napraviti ozbiljniji posao u svijetu filmske industrije. Najveći novac je tamo i najveći igrači u filmskoj industriji takođe su tamo, a gdje su novac i zvijezde, tamo je i uspjeh. Ne treba da zanemarimo kompleksnost fudbala kao igre, što je zahtjevno prenijeti na veliki ekran zbog složenosti pojedinih produkcijskih elemenata, koji zahtijevaju stadione ispunjene desetinama hiljada fanatičnih navijača, a i jer glavni protagonista mora imati određene sposobnosti i talenat fudbalera.

Profesor i antropolog Ivan Kovačević u studiji “Fudbal, film i politika” tvrdi da je bazična dinamika gledanja fudbala suprotna filmskoj dinamici.

- Fudbalska utakmica je nerepetitivni događaj koji ima dinamiku inherentnu sportu sadržanu u neizvjesnosti. Nije nemoguće gledati utakmicu znajući rezultat, mada je glavna čar fudbala u neposrednom, direktnom posmatranju, koje se sa stadiona prenijelo i na ekrane. Nasuprot televizijskom emitovanju uživo, filmski, kao i svaki drugi snimak ili prikaz, gubi osnovno svojstvo ovog sporta, neizvjesnost krajnjeg ishoda - tvrdi Kovačević.

On dodaje da je fudbalski film zbog toga dinamiku i dramu morao tražiti kroz druge društvene aspekte, a ne u samom fudbalu.

- Slučajno ili ne, u ovaj disharmonični odnos filma i fudbala ušli su politika i rat, dajući treću dimenziju i svrstavajući ove radove i u antropologiju politike. Pomenuti ulazak politike u film o fudbalu je dinamizirao i učinio filmove neizvjesnim i napetim, taman koliko treba da budu - napisao je Kovačević.

Zbog svega toga nije čudno što je i dalje kod publike prva asocijacija na fudbalski film ostvarenje “Bjekstvo u pobjedu”, snimljeno 1981. godine, a koje u fokusu narativa ima utakmicu iz Drugog svjetskog rata u kojoj su snage odmjerili saveznički ratni zarobljenici i nacistička Njemačka. Ovaj klasik sportskog filma u sebi objedinjuje elemente koji potvrđuju gore navedene teze. Snimljen je od strane holivudskog velikana Džona Hjustona, imao je zvjezdanu glumačku ekipu (Majkl Kejn, Silvester Stalone, Maks fon Sidov…) i pojačanje u vidu fudbalskih legendi: Pelea, Osvalda Ardiljsa, Bobija Mura i drugih.

Moćni studio “Paramount” bio je producentska kuća sa budžetom od šest miliona dolara, a imao je veliki upliv dramskih faktora zbog ratnog i političkog pozadinskog konteksta priče. No, potrebno je naglasiti da je i on u bioskopima zaradio svega 27 miliona dolara, te da kasniju kultnu slavu duguje televizijskoj distribuciji i pozitivnoj usmenoj predaji publike.

Od Ujedinjenog Kraljevstva do Hongkonga

Kvalitetniji filmski radovi na temu najvažnije sporedne stvari mogu se pronaći u kolijevci modernog fudbala, tj. u britanskom filmu, koji je u proteklih pola vijeka iznjedrio niz zanimljivih ostvarenja, kako u vodama art filma, tako i u podžanru populističko-eksploatacijskog filma.

Među prvima treba da pomenemo djelo britanskog režisera Kena Louča “Tražeći Erika” o fudbalskoj legendi Eriku Kantoni i njegovom vjernom navijaču koja, zahvaljujući originalnosti i prepoznatljivom autoru, dvostrukom dobitniku “Zlatne palme”, predstavlja osvježenje u ovom podžanru. Među kvalitetnije fudbalske filmove spada potresna drama o britanskim huliganima “Navijačko ludilo”(2004), ekranizacija navijačke ispovijesti “Stadionska groznica”(1997) pisca Nika Hornbija, inače vatrenog navijača Arsenala, te možda i najbolji film o fenomenu fudbalske magije “Prokleti Junajted”(2009) režisera Toma Hupera.

Ova biografska drama, koja se bavi usponom i padom čuvenog engleskog kluba Notingem Foresta na vrh Evrope pa nazad u niže lige, kroz priču o životu njihovog trenera Brajana Klefa zanimljiv je i dinamičan film koji je na velikom ekranu oživio magiju zelenog terena i ono što je prati iza kulisa.

Treba da pomenemo i “lakše” žanrovske filmove poput sportske komedije “Igraj kao Bekam”(2005), koja je postala film sa neočekivanom zaradom od 106 miliona dolara na uloženih šest miliona, ili akciono-fudbalsku komediju “Mean Machine” (2001), sa legendarnim kostolomcem iz FK Vimbldon i glumcem Vinijem Džonsom u glavnoj ulozi, koji sigurno nisu materijal za “Oskara”, ali jesu lepršavi i zabavni filmovi za svakog neopterećenog ljubitelja fudbala.

Zanimljivi filmovi na temu fudbala stizali su u ovom milenijumu iz evropskih produkcija, kao što je odlični njemački film “Čudo u Bernu” (2003) o pobjedi zapadnonjemačke reprezentacije nad ekipom Mađarske poznatom kao “Laka konjica” ili sportska drama “Ofsajd” (2006), Iranca Jafara Panahija kao duhovita i bolno istinita priča o svakodnevnoj borbi fanatičnih fudbalskih navijačica kojima je u Iranu zabranjen ulazak na stadione.

Među zanimljivijim djelima na ovu temu je kultno ostvarenje “Kung fu fudbal”(2001), kineskog režisera Stivena Čoa, čiji naslov govori o kakvom se bizarnom spoju radi, ali ne treba da imamo predrasuda, jer ova otkačena priča o kombinaciji fudbala i borilačkih vještina Dalekog istoka daje zabavan i urnebesan film, koji poništava zakone fizike pomoću igre na dva gola.

Fudbal u zemlji košarke

Kada su u pitanju fudbal i domaći film, ni tu situacija nije bolja, jer je žanr sportskog filma u jugoslovenskoj i srpskoj kinematografiji bio skrajnut u stranu, a situacija nije bila bolja dok se Dragan Bjelogrlić nije prihvatio ekranizacije knjige “Montevideo, Bog te video” u dva filma i seriju.

Istina, filmova fudbalske tematike bilo je i ranije, neki od njih su čak zanimljivi poput dramskih ostvarenja “Drug pretsednik centarfor”, režisera Žorža Skrigina i “Trener “ Puriše Đorđevića, a za neke, koji su bliže vodama komedije poput “Ona voli Zvezdu”(2001) režisera Marka Marinkovića, dovoljno je reći da je velik uspjeh da su uopšte snimljeni.

Srpski film prolazio je, kao i srpski fudbal, uz velika očekivanja i male rezultate, a poneki uspjeh poput “Montevidea” bio je tu kao “izuzetak koji potvrđuje pravilo”, da se fudbal kod nas odavno ne igra ozbiljno, kako u realnosti, tako i na filmu.

Bjelogrlić je objašnjavao da je njega u vode sportskog filma privukla ljubav prema fudbalu i želja da samu priču o uspjehu jugoslovenske reprezentacije na SP u Urugvaju obogati elementima melodrame i istorijskog filma.

- Kad sam čuo ovu priču, odmah u startu mi je bila primamljiva jer, pre svega, volim fudbal. Volim i tridesete godine prošlog veka koje su za mene najbolje godine u čitavoj istoriji čovečanstva. Privuklo me to što ona nije priča o velikim ratovima malih naroda. To je jedan mali događaj o ljudima koji hoće da idu na svetsko prvenstvo u fudbalu. Shvatio sam da se kroz tako jedan mali događaj može ispričati priča i o jednom vremenu, o ljudskom podvigu i o ostvarenju jednog sna. Shvatio sam da od te priče može da se napravi jedan lep poetski film - rekao je ranije Bjelogrlić.

U svakom slučaju, dok se Evropsko prvenstvo u fudbalu polako primiče kraju i fudbal na njemu polako počinje da liči na ono što treba da bude, nakon pandemijske krize i manjka interesa publike, valja baciti pogled na neki od ovih filmova. Makar zbog čuvenih makazica Edsona Arantesa dos Nascimenta Pelea u filmu “Bjekstvo u pobjedu” koje, uz bogatstvo i talente koje posjeduje u svojim studijima, ni Holivud ne bi mogao smisliti.

 Dokumentarci

U posljednje vrijeme sve su popularniji dokumentarci o najvećim fudbalskim ličnostima koji nude odličan kvalitet u pogledu na prirodu igre. Potrebno je pomenuti film “Maradona” (2008) u kojem režiser Emir Kusturica spaja animiranu, igranu i dokumentarnu formu te donosi svoju viziju lika i djela pokojnog argentinskog asa. Obavezno štivo je i film “Pele: Rađanje legende” (2016) u kojem je predstavljen njegov život do 17. godine, kada je debitovao na Svjetskom prvenstvu u Švedskoj. Obavezno treba da bacite pogled i na dokumentarce “Mesi” i “Ronaldo”, koji vjerno slikaju nastanak dva najveća igračko-marketinška fenomena modernog fudbala, te film “Zidane: A 21^st Century Portrait” (2006) koji se bavi francuskim velikanom.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.