Zaboravljeni svjetski velikani: Braća Kostić korifeji srpske hirurgije

Premda je Austrougarska bila okupator, sa težnjama za dalju ekspanziju ka jugoistoku, pri čemu je na sve načine gledala da pocijepa i oslabi srpski korpus, ne krijući svoj animozitet prema njemu, ne može se poreći da je bila za to vrijeme jedna napredna država. Kao takva, svojim je podanicima iz Bosne tokom 19. vijeka kontrolisano otvarala neke puteve za izlazak iz tadašnjeg mraka i zaostalosti, koji je stvorila i za sobom ostavila rigidna osmanska uprava. To se, prije svega, odnosilo na mogućnost višeg obrazovanja u nekom od njenih univerziteta, tim više što je ona pred tadašnjom Evropom i na Berlinskom kongresu, isticala svoju prosvjetiteljsku misiju u Bosni, jer, pobogu, divlji balkanski narodi nisu kadri formirati vlastitu državu i upravu. To je svakako bio samo paravan iza kojeg je krila svoje osvajačke kolonijalne ciljeve. Naravno da je u tome bila snažno demantovana naglim usponom Srbije i Crne Gore. Međutim, bilo kako bilo, srpski građanski sloj je rano prepoznao značaj obrazovanja, pa je još i "za turskog zemana" jedan broj mladih Srba iz bogatijih kuća odlazio "na švabske škole". Vlasti zbog toga nisu bile pretjerano srećne, zbog bojazni da će upravo oni vući kola srpske nacionalne emancipacije, pa su im uskraćivane stipendije i razne olakšice u odnosu na pripadnike drugih etničkih zajednica. Ti visokoškolci su bili posebno orijentisani na uglednu bečku univerzu, iz koje će sa diplomama i doktoratima izaći jedan broj srpskih velikana, koji su i u svjetskim okvirima ostvarili visoke domete u raznim sferama ljudske djelatnosti. Nažalost, mnogi od njih su danas potpuno zaboravljeni, poput recimo rođenih Sarajlija, čuvenih hirurga, braće Kostić.

Ljudska gromada

O akademiku dr Milivoju Kostiću, jednoj gromadi od ljekara, naučnika i pedagoga, danas skoro slabo šta znaju i novopečeni ljekari, a kamoli šira javnost. Rođen je u gradu na Miljacki 24. avgusta 1883. godine u porodici o kojoj nema puno podataka, sem što u crkvenim knjigama stoji da su živjeli u Srpskoj čaršiji i slavili sv. Jovana Krstitelja. O njihovom ugledu i materijalnom statusu svjedoči činjenica da je profesor Kostić dragocjenu ikonu, porodično vlasništvo, sa predstavom "Vaskrsenja Hristovog - Silazak u ad", djelo kritskog zoografa iz 15. vijeka, poklonio Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.

Milivoje je osnovnu školu i gimnaziju završio u rodnom gradu, poslije čega, u sami osvit 20. vijeka, upisuje medicinski fakultet u Beču, gdje će 1906. i diplomirati. Pripadao je intelektualnoj omladini, što se u Beču okupljala oko Srpskog akademskog društva "Zora", koje je snažno njegovalo patriotske ideale. Oni su upravo bili najbolji primjer tvrdnje da je najvažnija životna snaga jednog naroda njegova duhovna snaga. Tom krugu su tih vremena pored ostalih pripadali Ivo Andrić, Milutin Milanković, Uroš Krulj, Nikola Stojanović, te Vladimir Ćorović, koji će po okončanju studija 1908. biti proglašen studentom generacije cijelog bečkog univerziteta, kojem pripada zlatni prsten cara Franca Jozefa. Međutim, on će tu nagradu sa indignacijom odbiti zbog upravo sprovedene aneksije Bosne i Hercegovine.

Nakon diplomiranja Milivoje Kostić se zapošljava kao ljekar u sarajevskoj Zemaljskoj bolnici i opredjeljuje se za hirurgiju, da bi se u periodu od 1909. pa do početka Velikog rata sa prekidima usavršavao na klinikama u Hamburgu, Berlinu i Parizu. U međuvremenu, kao hirurg-dobrovoljac, angažuje se u Balkanskim ratovima, i to u ratnoj bolnici u Skoplju, na svoje traženje, neposredno uz bojište, gdje je u poljskim uslovima vršio hitne hirurške zahvate. Tu je obavio veliki broj operacija i sve su prošle bez smrtnog ishoda. Mali broj hirurga je diktirao danonoćni rad jer je tokom tih sukoba, u periodu od oktobra 1912. do avgusta 1913. Srpska vojska imala oko 54.000 ranjenika. U isto vrijeme u Vojnoj bolnici u Kragujevcu kao dobrovoljac-hirurg radi njegov bliski stariji kolega dr Risto Jeremić i dvije dobrovoljke iz Sarajeva dr Katarina Jakšić-Radulaški i dr Staka Čubrilović, starija sestra mladobosanaca Veljka i Vasa Čubrilovića.

Po povratku kući u Sarajevo, dr Kostić postaje primarijus u Državnoj bolnici. Koliki je bio njegov profesionalni ugled, čak i kod okupacionih vlasti, govori činjenica da je upravo on pozvan da izvrši obdukciju tijela ubijenog Franca Ferdinanda. Kako se nadvojvoda tu u Sarajevu susrete sa svojom sudbinom, Beč to jedva dočeka kao šansu da odmah okrivi i napadne Srbiju, ne sluteći da time potpaljuje fitilj evropskog i svjetskog bureta baruta.

Operacija Šantića

Tokom Velikog rata Milivoje vrši praksu vojnog hirurga, a po oslobođenju rukovodi Zemaljskom bolnicom u Sarajevu, zajedno sa već pomenutim hirurgom dr Ristom Jeremićem. Uskoro, 1921. dr Kostić je na tek formiranom Medicinskom fakultetu u Beogradu, prihvatio ponuđeno mjesto vanrednog profesora na predmetu hirurgija. Međutim, on će još neko vrijeme aktivno biti vezan za sarajevsku bolnicu. Stoji zapisano da je tu dr Milivoje hadži-Kostić 1. februara 1921. operisao velikog srpskog pjesnika Aleksu Šantića, kojem je po pisanju štampe "iz bubrega izvadio kamen veći od oraha" . Kao u ovom slučaju, u još nekim dokumentima on se pominje sa prezimenom hadži Kostić, što govori o njegovoj pokloničkoj posjeti Svetoj zemlji.

Kao zvaničan dan ustanovljenja katedre za hirurgiju sa anesteziologijom Medicinskog fakulteta u Beogradu uzima se 10. decembar 1923, kada je profesor Milivoje Kostić održao prvo predavanje u ime "oca srpske hirurgije", počivšeg profesora Vojislava Subotića. Ukazom kralja Aleksandra 1924. imenovan je za redovnog profesora, šefa katedre, kao i za upravnika hirurške klinike, kojom će rukovoditi do 1956, kada je napunio 73 godine života.

Dr Kostić se kao čovjek velikog zamaha i širokog profesionalnog interesovanja, bavio opštom i abdominalnom hirurgijom, zatim hirurgijom mozga i kičmene moždine, pa čak i kardiohirurgijom. Bio je inspirator i pokrovitelj mnogih značajnih unapređenja, pionir u nekim oblastima i začetnik novih operativnih procedura, tako je 1923. izveo i operaciju tumora hipofize - kroz nos.

Većina novina u Kraljevini je prenijela vijest da je 25. novembra 1926. na hirurškom odjeljenju Državne bolnice u Beogradu, uz asistenciju trojice ljekara, profesor dr Milivoje Kostić izvršio prvu operaciju srca u Kraljevini Jugoslaviji. Pacijent Branimir Marković je u jednoj tuči bio uboden u srce, a "dr Kostić je sa naročitom iglom probio kroz debljinu srčanog mišića, s jedne i sa druge strane rane uradio specijalni šav, poslije čega je načinio još tri takva šava i srce je počelo da kuca sve jače i pravilnije. U svetu je do sada bilo jedva nekoliko ovakvih operacija." U literaturi se često pogrešno pominje da je prvu operaciju na srcu kod nas izvršio dr Jovan Mijušković i ona se desila dvije godine kasnije, 7. aprila 1928. u Valjevu. I taj poduhvat svakako je za divljenje. Naime,  petnaestogodišnjem Dragomiru Mitroviću iz Uba malokalibarskim pištoljem je prostrijeljeno srce, a dr Mijušković ga je uspješno "zakrpio" u vrlo teškim uslovima, nakon čega se pacijent oporavio i poslije čak radio kao vratar u toj bolnici. Ovaj vrsni ljekar je pored Beča hirurgiju specijalizovao upravo kod profesora Milivoja Kostića 1924. u Beogradu. Nažalost komunisti su ga strijeljali bez suda u jesen 1944. jer je 1941/42. zbrinjavao ratom unesrećene kao ministar zdravlja u Nedićevoj vladi.

Humanisti

Prve neurohirurške operacije u Srbiji obavio je, ko drugi, do profesor Milivoje Kostić, koji je 31. oktobra 1938. i osnovao Odjeljenje neurohirurgije u okviru Prve hirurške klinike Medicinskog fakulteta - prvo u Jugoslaviji, svega tri godine nakon otvaranja prvog takvog odjeljenja u Evropi u njemačkom Vircburgu. Šef odjeljenja je postao Milivojev rođeni brat, 18 godina mlađi dr Slobodan Kostić. Ne žurite sa zaključkom kako je u pitanju nekakav nepotizam, jer je dr Slobodan, potonji profesor i akademik, bio vrhunski stručnjak u toj oblasti, ali o tome ćemo kasnije reći nešto više. Dr Milivoje Kostić je kao ljekar i humanista između ostalog 1934. utemeljio i  prvu službu za transfuziju krvi u Beogradu. Za dekana Medicinskog fakulteta u Beogradu izabran je 1940. a tu funkciju je prekinuo naredne 1941. godine kada je počeo rat.

Krajem Drugog svjetskog rata vidimo ga u bolnici u Sremskoj Mitrovici, gdje na čelu tima ljekara (Dragojević, Stojanović, Kosanović) zbrinjava veliki broj ranjenika sa srpske  klanice zvane Sremski front.

Uprkos mišljenju mnogih da su u novoj državi dovoljna dva medicinska fakulteta, Beograd i Zagreb, dr Milivoje Kostić je uložio sav svoj nemali autoritet i uticaj kod Vlade FNRJ  da se odobri osnivanje Medicinskog fakulteta u Sarajevu, koji tako poče sa radom u jesen 1946.

Po oslobođenju dr Kostić obnavlja svoje predratne međunarodne veze i 1949. odlazi na kongres hirurga u London. Kao vodeći i vrhunski autoritet među hirurzima Srbije i jedini redovni profesor hirurgije, on je 1951. izabran za predsjednika Udruženja hirurških sekcija Jugoslavije. Dopisni član SANU je bio od 1955, a redovni od 1958, da bi uskoro 1959/60. bio biran i u predsjedništvo Akademije. Bio je redovni član i ANUBiH kao i počasni član većeg broja evropskih akademija nauka. Za svoj rad je dobio više ordena i mnoštvo drugih priznanja.

Uvaženi ljekar, naučnik i humanista, dr Milivoje Kostić je svojom impresivnom karijerom obilježio jedno vrijeme i kao pedagog odgojio veliki broj vrhunskih hirurga i fakultetskih nastavnika. Uvodeći nove operativne procedure trasirao je put razvoja i savremenog shvatanja hirurgije kakvu danas poznajemo. Učestvovao je na svim važnijim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu, svjestan da hirurg mora cio život da se usavršava i uči. Kao rezultat svojih brojnih istraživanja i bogate operativne prakse, objavio je preko 50 stručnih i naučnih radova.

Hirurgija je po definiciji rad rukom, pa je mnogi nazivaju zanatom. Ako smo s tim saglasni, onda je profesor dr Milivoje Kostić bio velemajstor tog zanata. Međutim, ima i onih koji tvrde da je hirurgija umjetnost, u tom slučaju bi mu bilo mjesto u društvu Paje Jovanovića i Uroša Predića. Dr Milivoje Kostić je bio čovjek gospodstvenih manira, ozbiljnog držanja, radan i posvećen svom poslu kao neprikosnoveni autoritet, jednom riječju ličnost velikog formata. Preminuo je u Beogradu 1974. u 91. godini života.

Simbolika

Jedan novinski tekst teško može podnijeti dvije značajne biografije, pa ćemo na mlađeg Kostića, dr Slobodana napraviti samo kraći osvrt, a opširnije pisati drugom prilikom. Akademik dr Slobodan Kostić rođen je u Sarajevu 21. aprila 1902,  a umro u Beogradu 14. januara 1986. Bio je redovni profesor Medicinskog fakulteta od 1955. i upravnik njegove Neurohirurške klinike od 1951. do 1973. Dopisni član SANU bio je od 1968. a redovni je postao 10 godina kasnije.

Kao što gore rekosmo, on je 1938. postao šef neurohirurškog odjeljenja, ali to se naravno nije desilo nimalo slučajno, jer je dr Slobodan Kostić još 1933. bio na specijalizaciji u Stokholmu kod Herberta Olivekrona, tada vodeće ličnosti evropske neurohirurgije. U Beograd je donio sva osnovna iskustva Švedske neurološke škole, koja je bila uzor svim evropskim neurohirurzima. Odjeljenje će njegovim insistiranjem 1951. prerasti u Neurohiruršku kliniku, prvu te vrste u Jugoslaviji, a dr Slobodan će kao vrhunski autoritet u toj oblasti 11 godina biti na čelu Udruženja neurohirurga Jugoslavije, gdje će ga naslijediti jedan drugi Sarajlija, neurohirurg dr Zdravko Besarović. Dr Kostić je bio autor mnogih naučnih radova, uključujući i knjige iz oblasti neurohirurgije. Posebno se bavio proučavanjem tumora glave i centralnog nervnog sistema. Na neurohirurgiji u Risnu sa velikim poštovanjem pominju profesora Slobodana Kostića, jer je i tamo svojim djelovanjem ostavio dubok trag. Pomenućemo i da je profesor bio lični prijatelj sa Ivom Andrićem, o čijem se zdravlju brinuo sve do njegove smrti 1975.

Poslije oslobođenja komunističke vlasti, preciznije ministarka prosvjete Mitra Mitrović (Đilasova supruga), vršila je čistke na Beogradskom univerzitetu. Pod njen udar je došao i profesor dr Slobodan Kostić zbog opiranja partijskom jednoumlju, ali je kao vrhunski stručnjak tu hajku nekako "preživio", za razliku od 37 nastavnika, poput recimo, njegovog prezimenjaka uglednog profesora, predratnog dekana Medicinskog fakulteta, dr Aleksandra Kostića, oca Vojislava Vokija Kostića.

Otkad je svijeta i vijeka ozbiljne države, kroz ustanove i institucije sistema, čuvaju od zaborava svoje zaslužne pojedince, ističući sa divljenjem i poštovanjem njihovo djelo kao primjer, putokaz i duhovno nadahnuće novim generacijama, ali kod nas to prečesto nije slučaj. Malo je zaslužnijih ličnosti od braće Kostić, posebno dr Milivoja, da se po njima nazove neka od medicinskih ustanova u Sarajevu, naročito ovom Istočnom. Nek nam se ne uzme za zlo sloboda što ćemo predložiti da se bolnici u Kasindolu uz ime SRBIJA dopiše i DR MILIVOJE KOSTIĆ, jer upravo njegova ličnost u oblasti medicine, na najbolji način simbolično povezuje sarajevske Srbe sa njihovom maticom. 

Bečka škola

Među prvim srpskim hirurzima u Beču je 1869. diplomirao dr Vladan Đorđević, kasniji srpski državnik, diplomata i književnik. Zanimljivo je da je kao i dr Milivoje Kostić išao u istu sarajevsku osnovnu školu, pri Srpskoj crkvenoj opštini, jer mu je tu otac Đorđe davne 1851. otvorio prvu apoteku "jevropskog tipa". U Beču je nešto kasnije promovisan i prvi doktor medicine iz BiH dr Risto Jeremić, koji je jedno vrijeme pohađao istu sarajevsku gimnaziju kao i Milivoje i bio mu od 1920. do 1924. najbliži saradnik u sarajevskoj Državnoj bolnici. U Beču je doktorirao medicinu i doajen srpske hirurgije dr Vojislav Subotić, koga će dr Kostić naslijediti na katedri Medicinskog fakulteta u Beogradu. Zanimljivo je da je u Beču medicinu upisivao i Miloš Crnjanski, ali ga je život odvukao u sasvim druge vode.

Samo ti radi svoj posao

Velikom zaslugom dr Milivoja Kostića ministar narodnog zdravlja, Mostarac, dr Nedeljko Nedo Zec svečano je otvorio Medicinski fakultet u Sarajevu 16. novembra 1946. Gotovo dvije naredne decenije tu će dekani i vodeći profesori biti dr Aleksandar Soboljev (fiziologija), akademik dr Blagoje Kovačević, Kostićev đak (hirurgija), akademik dr Vladimir Čavka (oftalmologija), akademik dr Milivoje Sarvan (pedijatrija), akademik dr Grujica Žarković (higijena), dr Živojin Ignjačev (anatomija), takođe i pomenuti akademik Nedo Zec (neuropsihijatrija), za čije je ime vezana i jedna krvava ratna epizoda. Naime, jasenovačkom logorašu dr Zecu za pomoć se obratila nervno rastrojena ljudska zvijer Žile Friganović, koji je lično zaklao desetine hiljada Srba. Njega je psihološki uništio starac Vukašin Mandrapa (sveti Vukašin Jasenovački), koji mu je poslije odsječenih ušiju i nosa, te prijetnje da će mu izvaditi i živo srce, smireno rekao one čuvene riječi: "Samo ti, dijete, radi svoj posao."

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.