Laži i pomirenje - Pedeset godina od Nobelove nagrade Viliju Brantu: A ko će nama da uputi izvinjenje

Ako pukim slučajem postoji neko ko to ne zna, Vili Brant je “Nobela za mir” zaslužio time što je u decembru 1970. godine prilikom zvanične posjete Poljskoj kleknuo ispred spomenika žrtvama nacista u Varšavi. Iako nije rekao ni riječi, Brantovih tridesetak sekundi klečanja do danas se smatra najčuvenijim i najglasnijim činom izvinjenja i traženja oprosta. I on sam je kasnije u memoarima objasnio zašto nije rekao ni riječi:

“Suočen sa bezdanom koji je nacizam napravio u njemačkoj istoriji i pritisnut jezom zbog miliona žrtava nacizma, učinio sam ono što mi ljudi činimo onda kada ne uspijevamo da pronađemo prave riječi”.

Opravdano se smatra da je njegova politika pomirenja i jačanja demokratije bila ključna na putu njemačkog ujedinjenja koje je on doživio na mjestu počasnog predsjednika Socijaldemokratske partije Njemačke. Ujedinjenje Njemačke, a ne iskreno izvinjenje za zločine nacista smatra se i pravim ciljem Brantovog simboličkog čina. On je taj događaj doživio, a ovaj svijet je napustio 1992. godine kada su se na prostoru bivše Jugoslavije rasplamsali ratni požari. Iako je od njihovog gašenja proteklo više od dvije i po decenije, čini se da još nisu pronađene prave riječi kojima bi se prostor SFRJ ujedinio, ne ponovo u zajedničku državu, ali bar oko toga da su za zločine počinjene na ovim prostorima tokom devedesetih godina odgovorne sve strane.

Naprotiv, uporno se ponavlja i vještački održava mantra o Srbima kao lošim momcima, a sva izvinjenja upućena od strane srpskih zvaničnika, političkih funkcionera i uglednih ličnosti se minimiziraju, omalovažavaju i prećutkuju, dok za zločine počinjene nad Srbima ne samo da nema izvinjenja, već nema priznanja i prihvatanja činjenice da su Srbi iz mračnih devedesetih godina izašli kao najstradalniji narod i sa najvećim žrtvama.

Niko ne vjeruje

Sociolog i bivši urednik beogradskog nedjeljnika NIN Slobodan Reljić kaže za “Glas Srpske” da je sve postalo tako nasilno i sumorno da u izvinjenje ne vjeruju ni oni koji ga prizivaju, a ni oni koji pristaju da odglume pokajnike.

- Kada je Veran Matić, beskrajno obožavan u nama susednim državama umislio da je unuk Vilija Branta, te 18. novembra 2020. godine kleknuo u Vukovaru i dramatično sklopio ruke, to ni na koga nije ostavilo utisak. Što je više objašnjavao svoje motive izgledao je sve smešnije i sve bednije. Kada je Boris Tadić rešio da bude odan velikim zahtevima liberalnog Zapada i odjurio u Srebrenicu jula 2010. godine da se izvini, dočekan je zvižducima. Pet godina kasnije Aleksandar Vučić je dočekan kamenicama i zamalo je preživeo “oduševljenje” rulje. Pre svega toga, u naše ime se još 2003. izvinjavao i Svetozar Marović - podsjeća Reljić.

On objašnjava da je i sam simbol Vilija Branta okolo gladac unutra jadac, jer je njegovo klečanje te 1970. godine pola Nijemaca vidjelo kao izdaju i njemačku bedastoću, a još pola od one druge polovine nije se usuđivalo da to kaže u okupiranoj zemlji. Reljić ističe i da su hroničari kada su se poslije vraćali na taj događaj uočavali da odnosi Nijemaca i Poljaka od toga nisu imali neke koristi.

- Naši izvinjivači kao “predstavnici naroda” uopšte ne razumevaju situaciju. I kad bi tu na licu mesta izvadio ljuti bodež i prerezao sebi grlo, ništa se ne bi promenilo. Jes' vidio budale, rekao bi čovek iz gomile sa nakrivljenom francuskom beretkom i zapalio cigaretu. A Munira Subašić bi izašla sa saopštenjem da je malo da se jedan kaurin kazni na mezarju i da bi se o praštanju moglo početi razmišljati kad ih takvih bude bar 8.000, ali opet ništa bez najmanje 22.000 kažnjenih. I plus odšteta! Može delimično, i u džipovima i imanjima. Milijarde dolara državi BiH, svakako. Rojters bi to preneo pod oznakom “hitno”, a izvinjivač bi posle dobio mesto u “bosanskim vicevima”. To bi možda i bilo najveće i najiskrenije priznanje - kaže sarkastično Reljić.

On objašnjava da je dva mjeseca poslije masakra u Srebrenici pokrenuta operacija “Oluja”, iza koje su stajali “korporativni američki plaćenici kao što je MPRI”.

-  Proterano je oko 250.000 Srba iz Krajine. Ubijeno je više hiljada Srba, uključujući nekoliko stotina žena i dece. A tog avgustovskog dana, kad je Savet bezbednosti UN razmatrao situaciju u BiH, američki ambasador Madlen Olbrajt slikovito se izražavala koliko je “važno da se pažnja međunarodne zajednice usredsredi na loš položaj oko 13.000 bošnjačkih izbeglica iz Srebrenice i Žepe”, ali ništa slično nije rekla za dvadeset puta veće čišćenje Srba iz Krajine. Kada je Vilijam Voker januara 1999. javio “srećnu vest” iz Račka, Madlenka je oduševljeno rekla: “Proleće je poranilo na Kosovu” - podsjeća Reljić.

On dodaje da ne treba da se čudimo zlim činima Madlen Olbrajt, ističući da tu nema ništa nesaglasno reagovanjima američkih zvaničnika iz avgusta 1945. kad su na Hirošimu i Nagasaki bačene atomske bombe i ubijeno 200.000 ljudi. Ubijeni su muškarci, žene, djeca i sve što u sebi ima tragove života konji, psi, mravi, bubamare...

- Ali to nije genocid. Samo proba novog oružja. Posle toga su SAD bombardovale više od 30 nacija i prouzrokovale smrt stotina hiljada ljudi. Nikad se nikome nisu izvinjavali - ističe Reljić.

Kad su SAD stvarale Frakenštajna kome je dato ime zapadni Balkan, nastavlja on, osnovan je tribunal u Hagu da vođe Srba budu kažnjene za sve neposlušnosti i zbog ometanja “demokratskog zločina”.

- Ali to nije dovoljno. Kad vas Amerikanci ubijaju i maltretiraju morate da demonstrirate neopisanu sreću što vas je zapala ta divota - ocjenjuje Reljić.

Svi ga traže kod drugih

Bivši diplomata Darko Tanasković kaže da je sugestivno ikonična i snažno simbolična slika njemačkog kancelara i dobitnika Nobelove nagrade za mir Vilija Branta, kako smjerno i skrušeno kleči na mjestu bivšeg  Varšavskog geta, postala univerzalni emblematični znak u svim raspravama o potrebi da se državnici predstavnički izvinjavaju za zločine koje su počinili pripadnici njihovih nacija.  

- Svi kod drugih traže nekog Vilija Branta koji bi im se izvinio za nepravde i zla što su ih pretrpeli ili smatraju da su pretrpeli, a na tlu civilizovane Evrope malo je naroda i zajednica koji u nekom trenutku prošlosti nisu u manjoj ili većoj meri bili izloženi nasilju i stradanjima. Neki traže i svoga Branta, koji bi se izvinio drugima, ali takvih je iz više razloga u svim narodima neuporedivo manje. Pre svega, uz opasnost koju nosi svako uopštavanje, moglo bi se reći da kod ljudi i naroda samokritičnost nije jača odlika, da kultura inaćenja preteže nad kulturom izvinjavanja, i to ne samo na Balkanu, kako se obično misli i da o događajima iz prošlosti oni koji su se nekada sukobljavali i/ili se i danas sukobljavaju neguju svoje nepodudarne, pa i konfliktne “istine”, kao i da zahtevi za izvinjavanje drugima neretko dopiru iz sredina za koje su nacionalno dostojanstvo i dobrobit interesno ili ideološki nepoželjne kategorije - smatra Tanasković.

Prema njegovim riječima, s obzirom na teške sukobe koji su tokom dalje i bliže prošlosti razdirali bivši jugoslovenski prostor i koji i dalje kolektivno traju u umovima i u srcima ljudi, ali i u politici država nastalih na razvalinama zajedničke države, reprodukujući se njegovanjem uzajamno isključivih istina kroz medijsku, obrazovnu i kulturnu sferu, tema potrebe uzajamnog izvinjavanja stalno je aktuelna, ali suštinski i artificijelno nametnuta.

- Ovde, naravno, nije reč o spremnosti na iskreno izvinjenje na pojedinačnom i ličnom planu, za koje su potrebni istinsko uvažavanje drugoga, neopterećena bistrina sagledavanja sopstvenih postupaka i znatna moralna snaga, ali koje je ipak ljudski moguće, u šta je svako tokom života, doduše ne baš često, ali imao prilike da se osvedoči - kaže Tanasković.

Sasvim drugačije, ističe on, stoji stvar sa smislenošću i produktivnošću predstavničkog izvinjavanja državnih zvaničnika i političkih lidera bivših Jugoslovena, u ime naroda iz kojih potiču.

- Čak i ako su oni koji su do sada odlučili da slede veliki primer Vilija Branta iskreno pristupili nezahvalnom činu takvog izvinjavanja, njihove probrane reči zvučale su šuplje i, ukupno uzevši, nisu imale velikog efekta. A, na ovaj ili onaj način, izvinjenja smo čuli od nekolicine zvaničnika - Đukanovića, Mesića, Marovića, Tadića, Josipovića, Nikolića, pa čak, uslovno, i Bakira Izetbegovića... Sva ova izvinjenja bila su, bez obzira na deklarisane motive, u krajnjoj liniji iznuđena očekivanjem političkih dividendi koje bi mogla doneti, prvenstveno kroz odavanje priznanja u međunarodnoj zajednici, a i zarad stvaranja povoljnije klime za saradnju sa zadatim, a teškim susedima - ocjenjuje Tanasković.

Međutim, on dodaje da ne pamtimo da je tokom predizborne kampanje program bilo kojeg pretendenta na visoku i najvišu vlast sadržao i obavezu izvinjenja za nepravde i zločine prema drugima, ističući da to sigurno ne bi donijelo glasove.

- Dok se ne ostvari bar minimum opšte saglasnosti o tome da bi svi bivši Jugosloveni imali razloga da se simultano jedni drugima izvine ili da se niko nikome ne mora izvinjavati, a da se prednost da stvarnim zajedničkim interesima, sporadično predstavničko izvinjavanje nema istinskog smisla. Ovo naročito važi za Srbe koji su, u celini, najviše postradali, a od kojih se, u izvrnutom reciprocitetu, izvinjenja najupornije zahtevaju, pri čemu u tome iz komšiluka i sa uzurpirane državne teritorije glasno prednjače oni koji su im nepopravljivo naneli najveća zla - zaključuje Tanasković.

Sociolog Slobodan Nagradić kaže da je tokom građanskih ratova čiji rezultat je razbijanje SFRJ koju su Srbi najviše doživljavali kao otadžbinu stradao ogroman broj građana, a najveći broj nisu bili vojnici u uniformama, nego “obični” civili, čija krivica je bila jedino u tome što su pripadali neadekvatnoj nacionalnoj ili konfesionalnoj grupi, posebno ukoliko su bili u manjini u odnosu na većinski narod neke od republika ili drugih geografskih entiteta.

- Za te nevine žrtve i njihovo stradanje moraju se identifikovati i sudski procesuirati odgovorni nalogodavci i izvršioci, a u državama nastalim na razvalinama eks-Ju uglavnom nije tako, uprkos tome što su od nekih ratova prošle skoro tri decenije. Činjenica koju nije teško dokazati jeste da je najveći broj zločina počinjen nad pripadnicima srpskog naroda i da uglavnom nisu procesuirani oni koji su zločine počinili baš nad Srbima - kaže Nagradić

Naprotiv, nastavlja on, mnogi i danas nastoje da srpski narod demonizuju i stigmatizuju u smislu da je zločinački i kolektivno odgovoran za stradanja pripadnika drugih naroda.

- Tu implikaciju u sebi sadrži i nedavno nametnuta odluka visokog predstavnika tzv. međunarodne zajednice Valentina Incka, kojom je u Krivični zakon BiH unesena inkriminacija negiranja ili umanjenja navodnog genocida u Srebrenici, kojeg su počinile srpske oružane formacije u ljeto 1995. godine. Republika Srpska je putem svojih nadležnih i legalnih institucija odbacila takvo kvalifikovanje zločina u Srebrenici, kojeg je priznala još prije 16 godina kroz “usta” dvojice svojih, u tom trenutku, najodgovornijih funkcionera - predsjednika Republike i predsjednika Vlade - ocjenjuje Nagradić.

Prema njegovim riječima, tom prilikom je Republika Srpska kao državotvorni entitet dejtonske BiH iskazala svoje zvanično izvinjenje svim nevinim žrtvama u građanskom ratu u BiH. On ističe da su izvinjenja za zločine nad civilima, pripadnicima protivničkih strana opravdana i potrebna, ali nisu dovoljan uslov i pretpostavka pomirenja naroda, odnosno ratujućih strana.

- To se posebno odnosi na BiH s obzirom na njeno teško nasljeđe iz prošlosti u kojoj je mira bilo samo kada je ona bila okupirana ili pod nekom totalitarnom vlašću. Za pomirenje treba još mnogo šta uraditi da bi ono bilo iskreno, održivo i supstancijalno, a to se, opet, najbolje vidi na iskustvu postdejtonske BiH. Ma koliko se srpska strana trudila i pravila razne, ponekad i bolne, ustupke drugim stranama, naročito bošnjačkoj, to se pokazalo nedovoljnim i neodrživim za puni mir, posebno na “duže staze” - poručuje Nagradić.

Nikada dosta

On ističe da su osim predsjednika Republike i Vlade Srpske i drugi njeni zvaničnici i organi davali koncilijantne izjave i činili iste takve gestove, odlazili na mjesta stradanja, poput Potočara, ali brojnim činiocima iz bošnjačkog nacionalnog korpusa to nije bilo dostatno, nego su uvijek tražili još više koncesija od srpske strane, obećavajući da će i oni recipročno postupiti kad su u pitanju žrtve i mjesta stradanja pripadnika srpskog naroda.

- Međutim, izuzev nekoliko pojedinaca koji su uputili izvinjenje za žrtve u Kazanima, drugih demonstracija izvinjenja uglavnom nije bilo. Ili bar mi ne znamo za njih. U dosadašnjoj praksi izvinjenja, koja se ne mogu, a iz moralnih razloga i ne trebaju osporiti, prednjačila je srpska strana, posebno Republika Srbija. To je naročito bilo izraženo u vrijeme predsjednika Srbije Borisa Tadića, kad su on, zatim premijer Srbije, više ministara, kao i brojni poslanici i druge javne ličnosti, više puta upućivali izvinjenje i Republici Hrvatskoj i BiH, dakle i Hrvatima i Bošnjacima, prihvatajući, pri tome u ime srpskog naroda, da je on grešniji više nego što objektivno jeste - kaže Nagradić.

Efekti svega toga, bar sa srpskog stanovišta, više su nego skromni, jer položaj Srba u Hrvatskoj nije bolji nego što je bio odmah nakon “Oluje”, porodice ubijenih u Dobrovoljačkoj ulici u Sarajevu 1992. ne mogu podići spomenik, pa čak ni staviti cvijeće na mjesto zločina. Slično je i u “građanskoj” Tuzli i na brojnim drugim lokacijama.

Rat nije završen

Slobodan Reljić kaže da rat na ruševinama bivše Jugoslavije (sem Slovenije) nije završen i ne planira se kraj.

- Mir koji su uspostavili Amerikanci je seme zla, a šta bi drugo njihovo delo moglo i da bude – veli Reljić.

Navodi i primjer. Novinarka američke TV-stanice Si-Bi-Es Lezli Stal intervjuiše Madlen Olbrajt o invaziji na Irak.

Stal: “Čuli smo da je pola miliona dece umrlo. Mislim, to je više dece nego što je ubijeno u Hirošimi. I da li je sve vredno toga?”

Olbrajt: “Mislim da je to veoma težak izbor, ali mislim da je vredno toga.”

- Ista ta osoba oglasila je da je 8.000 hladnokrvno smaknutih muslimanskih muškaraca i dečaka u Srebrenici genocid, a 500.000 u Hirošimi nije. Pri tome ne ulazim u nespornost prve brojke od 500.000 i nedokazivost druge od 8.000, ali u istoj glavi ovo drugo je genocid, a prvo vrednost - kaže Reljić.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.