Kada priroda uzvrati udarac u bioskopu

Da majka priroda sve češće uzvraća udarac ljudskoj vrsti i da klimatske promjene nisu samo plod teoretičara zavjere već činjenično stanje, postaje jasno i najvećim skepticima, što malo koga raduje, osim naravno autora iz pomenutog žanra poznatog kao “film katastrofe”. Jedan od omiljenih žanrova holivudskih producenata, u posljednjih 20 godina doživljava pravu renesansu, kako zbog razvoja jeftine tehnologije snimanja, tako i zbog sve naglašenije aktuelnosti tematike kroz učestale prirodne katastrofe.

Masovna digitalizacija filmske umjetnosti i razvoj CGI animacije dali su šansu režiserima da putem računara i tehnologije tzv. zelene sobe kreiraju čitave gradove, planine, okeane i sve ostalo pogodno za epsko razaranje na velikom ekranu, bez ekstremno skupih troškova klasičnih filmskih trikova. Dovoljno je dovesti veliku glumački zvijezdu, pronaći izvor katastrofe, napisati osnovni zaplet i potom krenuti u vizuelnu destrukciju putem digitalnih trikova.

Sa druge strane novom uzdizanju žanra, koji je prvi vrhunac doživio u sedamdesetim godinama prošlog vijeka, doprinijela je sklonost publike prema gledanju filmova koji se bave stvarnim i aktuelnim prirodnim katastrofama. Tačnije, u vrijeme globalne pandemije virusa korona i masovne izolacije postao je uočljiv, jedan na prvi pogled paradoksalni fenomen. Naime, ljudi u samoizolaciji su masovno gledali filmove katastrofe, i to najčešće one koji se bave pandemijama. Slično se dešavalo i tokom ostalih prirodnih nepogoda poput požara, oluja, vulkanskih erupcija i ostalih oružja planete zemlje.

Novinar i filmski teoretičar Ivan Jević, u svom tekstu o filmu katastrofe “Kolektivni egzorcizam” navodi da ovaj žanr temeljno počiva na ovoj bizarnoj sklonosti ljudske vrste.

- Filmovi katastrofa i kataklizmi su  svakako neka vrsta kolektivnog egzorcizma. U njima se mogu razlikovati dva aspekta. Prvi je onaj najdublji, opšteljudski. Oni evociraju osnovne čovekove strahove: klaustrofobiju, strah od elementarnih nepogoda, divljih zveri, itd. i naravno onaj najbazičniji – strah od smrti. Drugi aspekt je onaj površniji, promenljiv od filma do filma, a to je da ova ostvarenja predstavljaju odraz, u tom trenutku, vladajuće anaksioznosti zapadnog sveta. Upravo ih ova dvostruka identifikacija čini toliko privlačnim a ovaj žanr jednim od najlukrativnijih u novijoj istoriji Holivuda. Zapravo, nema ničega toliko privlačnog i strašnog u isto vreme nego videti sopstvenu smrt na ekranu. Jer na ekranu ona je fiktivna, bezbedna, na neki način pobeđena. To je možda i ključni proizvod “fabrike snova” – konzumacija naše, ili nečega što bi mogla biti naša smrt. Iskustvo umiranja bez umiranja - kaže Jević.

Pažljivo gledajući filmove iz ovog podžanra, jasno je da je Jević u pravu, jer kada vidite masovno uništenje na ekranu, bez obzira koliko je ono uvjerljivo,  jasno je da je to fikcija uz lično olakšanje, kada ugledate riječi “The End”, dok se sa realnim problemima, kako smo to naučili u aktuelnoj  pandemiji daleko se teže boriti i psihički i fizički.

Pomenuli smo da je žanr katastrofe doživio veliki uspon u sedamdesetih kada su ostvarenja poput filmova “Andromedinin soj” iz 1971 godine, “Posjedonove avanture” iz 1972. ili “Paklenog tornja” iz 1974., poharali kino blagajne uz čitav talas loših kopija, da bi novi uzlet počeo devedesetih filmovima “Vulkan”, “Tornado” i “Danteov vrh”. U ovoj deceniji u Holivudu se pojavio Roland Emerih, njemački režiser jako sklon uništavanju planete različitim oružjem od invazije vanzemaljaca (“Dan nezavisnosti”) do poravnavanja planeta  i smakom svijeta (film “2012”), postavši svojim opusom sinonim za čitav žanr.

U jednom trenutku krajem devedesetih bili smo preplavljeni filmovima u kojima meteori ili asteroidi prijete uništenjem zemlje Zemlju, da bi potom stigli na red talasi hladnoće, cunamiji, masovni požari, poplave i sav repertoar elementarnih sila zaključno sa pandemijom virusa. Povodom novog, neželjenog ili željenog oživljavanja žanra, zavisno od filmskog ukusa i sklonosti duševnom mazohizmu, odabrali smo 10 najboljih filmova o prirodnim katastrofama. I ne brinite, to su samo filmovi, život je daleko opasniji.

“Armageddon” (1998)

U izboru od desetina filmova u kojima svemir pošalje asteroid da pogodi zemlju i da Holivud zaradi pare na tome, “Armagedon” je makar najzbavniji ako nije najbolji. Visokobudžetna budalaština Majkla Beja ima Brusa Vilisa kao spasioca planete, sjajnu glumačku ekipu, stvarno duhovite replike i Liv Tajler . To je bilo dovoljno da film postane hit, bude bolji od konkurentskog “Dubokog udara”, a utisak nisu mogli pokvariti ni komična priča o bušenju i miniranju asteroida nuklearnom bombom, očajna gluma Bena Afleka i najljigavija balada u opusu “Aerosmita”, svima poznata  “Don't Want to Miss a thing”.

“The Poseidon Adventure” (1972)

Klasik žanra i inspiracija za brojne neuspješne kopije, uključujući i direktan rimejk. Baziran na priči o džinovskom luksuznom kruzeru “Posejdon”, koji džinovski cunami talas prevrne naopako na okeanu pretvarajući ga u smrtonosnu zamku za preživjele putnike. Specijalni efekti jesu bili spektakularni za to vrijeme, ali nisu oni ovaj film učinili simbolom žanra, već uvjerljiv scenario, napeta režija i maestralna glumačka ekipa na čelu sa Džinjom Hekmanom, Ernestom Borginom i Šeli Vinters, koji zajedno izvlače maksimum iz priče o maloj grupi kojoj curi vrijeme dok pokušava da izađe iz broda koji je osuđen na propast.

“Twister”( 1996)

Film “Tornado” donosi olujnu ljubavnu priču o dvoje posvađanih supružnika u tumačenju Helen Hant i Bila Pakstona kao para meteorologa, koji naravno jure džinovski tornado preko Srednjeg zapada. Jasno je nakon pet minuta da će pasti ljubavno pomirenje do kraja sage a to nije puno važno jer se film gleda zbog histerične jurnjave i napeta akcije dok pratimo oluju koja šalje krave u stratosferu i sravnjuje gradove na svom putu. Snimanje je proteklo u znaku nekoliko opasnih incidenata zbog neobičnih strategija snimanja režisera Jana de Bonta, ali film je dobio na uvjerljivosti zbog toga, zaradio oskarovske nominacije za revolucionarne vizuelne efekte i dizajn zvuka i postao hit dajući novi život već umirućem žanru.

“Only The Brave” (2017)

Ovu i prošlu godinu su obilježili i divlji šumski požari od  Australije do zapadne obale SAD, a film “Only the brave” bavi se pričom o grupi e vatrogasaca koji gase šumske požare u Arizoni i tragedijom koja je pokosila njihove redove, kada su potcijenili moć prirode. Glumačka postava je odlična, Džoš Brolin predvodi ekipu koju čine Majls Teler, Džef Bridžis, Tejlor Kič i Dženifer Konoli. Film se bavio teškom tematikom ali dosta prije nego što su požari poharali SAD i nije se proslavio u bioskopima,  ali se za divno čudo dopao kritici kritika je prigrlila film i na “Roten tometojs” od 160 recenzija ima prosječnu ocjenu od 87 odsto. Jedan od najkvalitetnijih filmova na temu požara i ljudi koji se bore s njima.

“Volcano” (1997)

Godina 1997. dala je čak dva filma koji se bave erupcijom vulkana “Danteov vrh” i “Vulkan”, ali je ovaj drugi imao Tomi Li Džonsa u glavnoj roli,  zbog čega smo njega izabrali za listu, uz dužno poštovanja bivšem agentu 007. Pirsu Brosnanu, koji je zvijezda prvog filma. Tomi je samohrani otac, specijalista za upravljanje vanrednim situacijama u Los Anđelesu i svojim šarmom i izboranim licem, jasno daje na znanje da je vulkan iz naslova za njega mala šala i da se lakše snalazi sa vrelom lavom nego sa seizmologom koju glumi En Heč.  Glupava priča o iznenadnoj pojavi vulkana u gradu anđela preti da rastopi i uništi zabavnu galeriju likova, velikodušnim pomaganjem pionirski traljavo kompjuterski generisane lave i “bombi od lave”, ali kao što smo rekli, Tomi je čudo jer spašava grad, osvaja curu i pravi solidan hit od ničega.

“The Wave” (2016)

Filmovi o katastrofama ne moraju uvek da se oslanjaju na apokaliptične događaje, dovoljan je veliki talas i malo norveško selo za  90 minuta zabave uz poneku suzu.. “Talas” je povratak korjenima žanra iz doba sedamdesetih, ili barem u razmjere prije globalnih uništenja Rolanda Ememriha, kroz priču o stanovnicima malog norveškog sela koje se nađe na putu plimnog talasa. Režiseru Roaru Utagu  treba vremena da pokrene svoje glavne likove, četvoročlanu porodicu u malom i idiličnom norveškom mjestu, koja se bori protiv dolazeće vode. Kada stanovnici shvate svoju sudbinu i imaju samo 10 minuta za evakuaciju vi se nađete uvučeni zajedno sa junacima u prelijepi fjord, kroz koju nadire okeanska voda, pa ko preživi.

“The Perfect Storm” (2000)

Njemački režiser Volfgang Petersen već se bavio filmom katastrofe kroz epidemiju virusa  u filmu “Epidemija “, ali “Savršena oluja” je u svakom pogledu bolji film, Zasnovan na istinitoj priči iz 1991. godine, fokusiranoj na ribarski brod i njegovu posadu, koji se suočavaju sa trilingom olujnih fontova koji se sudaraju na otvorenom okeanu. Rezultati su oluja svih oluja i  talasi od 20 metara koji pogađaju ribarski brod, a muškarci iz posade, čine sve što mogu da pokušaju da prežive. Režiser čvrsto vodi svoju surovu priču o borbi za goli život pred bijesom prirode,  a sjajna glumačka ekipa koju predvode Džordž Kluni i Mark Valberg radi ostalo.

“The Day Afret Tomorrow” (2004)  

Možda je najopasniji čovjek po sudbinu ove planete Roland Emerih,  bukvalno pretjerao u filmu “2012”, kad je, kako je to precizno definisao filmski kritičar Marko Njegić, čistom “pornografijom destrukcije”, uništio čitavu planetu i 90 odsto čovječanstva, ali u vrijeme filma “Dan nakon sutra”, on je još uvijek bio perjanica žanra. Zasluženo,  jer u ovoj priči o povratku ledenog doba zbog klimatskih promjena izazvanih krivicom čovjeka on još uvijek ima mjeru i zna kada treba stati, kako sa uništenjem, tako i sa specijalnim efektima. Dobar je i zbog zapleta koji je čest u ovakvim filmovima, naučnik pokušava vlastima objasniti što će se dogoditi, ali nitko mu ne vjeruje dok ne bude kasno i stvarno sjajno snimljenih scena katastrofe. Denis Kvejd glumi naučnika, koji se probija na sjever,  u smrznuti Njujork da spasi sina, dok ostatak Amerike bježi preko granice Meksika na jug, a prizor kipa Slobode koji viri iz leda i snijega i danas izaziva orgazmičku radost svim neprijateljima “slobode i demokratije”.

“Contagion” (2011)

Poslovna žena na putu u Kinu,  zarazi se mesom svinje koju je zarazila pljuvačka šišmiša a nakon povratka u Ameriku ona izaziva globalnu pandemiju virusa gripe. Ovo nije priča o nastanku aktuelne pandemije Koronavirusa već zaplet filma oskarovca Stivena Soderberga “Zaraza”, snimljenog davne 2011. godine. Priča koja  prati širenje smrtonosnog virusa koji ubija ljude u samo nekoliko dana i prenosi se vazduhom postala je najveći hit 2020. godine na striming servisima, kao ukleto proročanstvo onog što je zadesilo planetu devet godina nakon premijere filma. Zvjezdana glumačka ekipa uključuje Gvinet Paltrou, Meta Dejmona,  Džada Loua i Kejt Vinslet, a Soderberg je napravio sve samo ne klasičan film katastrofe, ali ispostavilo se da je Oskarovac mudro predvidio da nam glave neće doći poplave ili vulkani već nevidljivi virus i ljudska pohlepa i glupost.

“The Impossible” (2012)

Ovdje se ne radi o spektaklu ili oduševljenju publike nevjerovatnim vizuelnim efektima, iako je i taj dio posla maestralno odrađen. Umjesto toga, riječ je o surovoj i potresnoj priči (zasnovanoj na istinitom događaju), o posljedicama cunamija u Indoneziji iz 2004. godine,  na članove jedne porodice koja je na odmoru i lokalno stanovništvo. Nakon što džinovski talas u par minuta zbriše rajsku morsku idilu i normalan život, preživjeli se pokušavaju okupiti u vremenu očaja i stradanja. Odličan i jednostavan zaplet uz pomoć sjajne glumačke postave u sastavu Naomi Vots Juana Mekgregora, Toma Holanda i Džeraldine Čaplin  i sigurnu režiju Huana Antonija Bajonea, koja je na pravi način pomirila spektakl i dramu, dobili smo odličan film o ljudskoj (ne)moći i pravoj snazi prirode!

Podžanrovi

U okviru žanra filma katastrofe postoji nekoliko podžanrova poput vanzemaljskih invazija, džinovskih zvijeri, nuklearnih incidenta i trenutno najaktuelniji elementarne nepogode. U ovaj posljednji možemo da svrstamo ekranizacije svih neprijatnih iznenađenja koje nam je priredila majka priroda. Tu spadaju požari, tornada, poplave zemljotresi, erupcije vulkana nalet asterioida i poneka lavina, a prvi  film vrijedan pomena je “San Francisko” iz 1936. sa Klarkom Gejblom i Spenserom Trejsijem, čije se finale poklapa sa velikim zemljotresom u San Francisku 1906. godine.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.