Aleksandar Stamatović, istoričar: Ujedinjenje Srba je zavjet nove generacije

Prvi put u istoriji Srbin iz BiH je svoj na svome, ima svoju državu i može javno reći da želi ujedinjenje sa sunarodnicima preko Drine. Srbi Crne Gore suočavaju se sa sličnim problemima ili možda gorim. Za razliku od BiH denacionalizacija srpskog naroda u Crnoj Gori trajala je decenijama i nadam se da je okončana 30. avgusta prošle godine. Čestitkom povodom 9. januara, Dana Republike Srpske, premijer Zdravko Krivokapić nije učinio ništa spektakularno, već ono što je normalno. Druga je stvar što su to Izetbegovićevi sljedbenici dočekali na nož.

Rekao je ovo u intervjuu za “Glas plus” istoričar i profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu Aleksandar Stamatović govoreći o identitetskim i nacionalnim pitanjima Srba u regionu.

- Konstatacija da je RS izvojevana potocima krvi srpskog naroda već je toliko korištena da ide do banaliteta, ali zaista jeste tako. Ona je nešto između onoga kada Srbi ništa nisu dobili 1878. godine, i kada su otrgnuti od sunarodnika iz Srbije i Crne Gore, i onoga što tek treba da uslijedi, a to je ujedinjenje Srpske i Srbije. Nova generacija koja je već stasala treba da iznese taj posljednji čin ujedinjenja, da taj međukorak izvede u potpuni korak. Svaka druga priča je u RS zamajavanje naroda i pristajanje na letargiju, koja nas vrlo lako može odvesti u prvobitno stanje - ističe Stamatović.

GLAS: Kako vidite značaj i ulogu Republike Srpske kao dijela srpskog identiteta i šta mislite zbog čega mnogi toliko napadaju i dan nastanka, ali i generalno Republiku Srpsku?

STAMATOVIĆ: Ovu problematiku treba sagledati u širem kontekstu najmanje posljednja dva vijeka. Srpski narod u BiH je dugo i teško robovao u osmanskoj imperiji i onom dijelu svog naroda koji je primio vjeru osvajača. Uz pomoć dva centra državnosti u Srbiji i Crnoj Gori on se u periodu od polovine XIX vijeka do 1878. godine počeo oslobađati od tog ropstva. Vrhunac tog procesa bio je od 1876. do 1878. godine, kada su Srbija i Crna Gora zaratile protiv osmanske države radi oslobođenja BiH. Srbi iz Bosne željeli su ujedinjenje sa Srbijom, a oni u Hercegovini sa Crnom Gorom. Uostalom, crnogorska vojska je sa hercegovačkim ustanicima stigla na prag Mostara 1876. godine. Međutim velike sile, u prvom redu Njemačka, Austrougarska i Engleska, spriječile su to ujedinjenje. Poslije toga uslijedile su decenije robovanja pod Austrougarskom. Nadanje srpskog seljaka, tog rajetina čiji su preci stotinama godina robovali islamu i osmanskoj državi da će ga Austrija izbaviti od tog robovanja i ispraviti istorijsku nepravdu, najbolje je opisano u književnom djelu Ive Andrića “Priča o kmetu Simanu”. I ta nadanja su bila iznevjerena. Austrija je opet favorizovala muslimane i katolike, čije je pohrvaćivanje izvršeno baš u doba njene vlasti. Tek u periodu između dva svjetska rata Srbin iz BiH doživio je slobodu. Onda je uslijedio genocid u ratu od 1941. godine. Potom je on opet u doba komunističke vlasti bio građanin drugog reda u BiH. Godine 1992. desio se novi genocid ili pokušaj genocida. Prvi put u istoriji Srbi BiH su potpuno autohtono krenuli u izvojevanje svoje državnosti i izlazak iz te nakaradne teritorijalno-političke tvorevine koju je stvorila Austrija, a koja je potvrđena od komunista. Naravno treba uvažiti i pomoć Srbije i Crne Gore u tim godinama, ali ponavljam, to je bio autohtoni državotvorni pokret Srba BiH.

GLAS: Kako vidite budućnost BiH, da li je ona uopšte funkcionalna kao država?

STAMATOVIĆ: Rekao sam već, BiH je vještačka tvorevina, utemeljena konceptom Austrougarske 1878. godine i potvrđena od komunista, da bi se srpski narod teritorijalno razbio. Ona je nefunkcionalna i opterećujuća svim svojim građanima. Mislim da Bošnjaci treba da shvate da nikada više neće moći da odlučuju o sudbini Srba u BiH i da vrše genocid nad njima. U sklopu toga postavljam se iz ugla Bošnjaka i mislim da im je bolje da umjesto ovakve BiH imaju svoju džamahiriju u teritorijama koje budu dogovorene razlazom, da imaju primarne odnose sa Turskom, Iranom i arapskim državama, nego ovako da žive. Svaki mirnodopski period donosi svoje zakonitosti. Onda možemo biti dobre komšije, trgovati po računu i interesu, sa slobodnim prelaskom teritorije i sl. BiH se sada održava samo kao provizorijum volje nekih velikih sila, koji je nastao u određenim istorijskim okolnostima i relacijama. Te geopolitičke okolnosti i realnosti su se bitno promijenile u odnosu na Dejton. Toga moraju biti svjesni Bošnjaci i neke velike sile. U Trebinju, Palama i Banjaluci niko ne navija za reprezentaciju BiH nego Srbije. U Kiseljaku i Širokom Brijegu isto tako, svi navijaju za Hrvatsku. To je surova realnost i praktikum života ovakvog provizorijuma zvanog BiH. Razdruživanje vidim po češko-slovačkom modelu sa početka posljednje decenije XX vijeka.

GLAS: Posljednjih godina primjetno je obnavljanje velikih pritisaka na srpski narod, a taj animozitet prema Srbima svojevrsna je dodirna tačka drugim narodima bivše Jugoslavije. Zbog čega se “povampiruje” ta ideja o velikosrpskoj agresiji, genocidnoj tvorevini i druge kvalifikacije koje su prisutne u javnom prostoru?

STAMATOVIĆ: Tezu o “Velikoj Srbiji” projektovali su doktrinisti austrougarske monarhije u Beču, da bi imali izgovor da razbiju nastojanje srpskog naroda da se ujedini, baš kao što su se ujedinili Nijemci i Italijani, protiv čijih ujedinjenja je Austrougarska ratovala. Kasnije su je naslijedili komunisti i aktivno rabili. Sve je to bilo značajno i s namjerom mobilizacije ostalih naroda koji se graniče sa Srbima. Nespornu i surovu istorijsku činjenicu da je moderna hrvatska država stvorena 1991. godine, kao i da je ovakva BiH nastala na genocidu nad blizu dva miliona Srba u XX vijeku oni žele da ponište antitezom o genocidnoj državi ili entitetu RS.

GLAS: Jedno vrijeme ste boravili i u Prištini. Kako danas vidite situaciju u južnoj srpskoj pokrajini? Da li je srpski identitetski kod ugrožen na Kosovu i Metohiji?

STAMATOVIĆ: Srpski identitet je potpuno ugrožen na Kosovu. Srbi su sada postigli potpunu homogenizaciju. Srbija više nije ona iz 1999. godine, niti je to Rusija ili Kina iz te godine. Bila je to prva polovina devedesetih godina kad sam dolazio tamo na magistarske studije. Albanci su tada, u doba parainstitucija postigli potpunu homogenizaciju. Vidite djecu koja idu nekud sa torbama u školu, a ne idu u škole već u privatne kuće i stanove. Prosvjetni i medicinski radnici, policajci, univerzitetski profesori, činovnici sve je to napustilo i bojkotovalo srpski sistem. Odvijao se paralelni život.

GLAS: A da li se tako nešto moglo vidjeti kod Srba u Srpskoj ili Crnoj Gori?

STAMATOVIĆ: Nažalost, ne! Surovo zvuči činjenica da mi je, kada sam prije par mjeseci razgovarao sa jednim regionalnim političarem iz sarajevsko-romanijske regije, rekao: “Znate li, profesore, da bi, da se raspadne BiH, iz ove regije oko 2.000 ljudi izgubilo posao u zajedničkim organima u Sarajevu?”. Da su Srbi 2003. godine u Crnoj Gori bojkotovali Đukanovićev režim, kada je ukinuo srpski jezik, da profesori i đaci nijesu pošli u škole, kulturocid se ne bi desio. Šest profesora u Nikšiću dalo je otkaze, niko se poslije nije okrenuo na njih. Da ih je dalo 3.006 i isto toliko đaka nije otišlo u školu, sve bi bilo drugačije.

GLAS: Kako komentarišete tendencije da se svetinje Srpske pravoslavne crkve žele predstaviti kao blago “albanske crkve” na Kosovu i Metohiji i “Crnogorske pravoslavne crkve” u Crnoj Gori?

STAMATOVIĆ: Metodologija je suštinski ista. Iz srpskog naroda su pod komunistima stvorene tri nacije, crnogorska, makedonska i muslimanska. U komunističkom i postkomunističkom periodu su iz srpskog jezika izvedena tri jezika. Srpski narod je razbijen u šest država. Sada se nastoji razbiti i srpska crkva po modelu državne pripadnosti i svojinstva. Sa unitarizacijom BiH taj proces može se nastaviti i ovdje, da postoji bosanska pravoslavna crkva. Uostalom, to je model već viđen u NDH, kada je stvorena Hrvatska pravoslavna crkva.

GLAS: Mislite li da je odbranom svetinja Mitropolije crnogorsko primorske u Crnoj Gori spriječena mogućnost da se isto dogodi na Kosovu i Metohiji pa kasnije možda i u Hrvatskoj ili BiH?

STAMATOVIĆ: Apsolutno da! To je bio slikovito rečeno pilot projekat. To bi slijedilo i u BiH sa uvođenjem unitarizma. Ništa tu nema novo. Još je Kalajev režim u Austrougarskoj promovisao tezu da u BiH nema Srba i Hrvata. Svi bi bili Bošnjaci, pravoslavni, rimokatolici i muslimani.

GLAS: Vratiću se kratko na KiM. Crkveni velikodostojnici stoje na čvrstom stanovištu da je ono neotuđivi dio Srbije. Nedavno smo imali izjavu predsjednika SANU Vladimira Kostića da smo izgubili KiM. Kako komentarišete taj istup? Kojoj poziciji ste Vi bliži - crkvenoj, ustavnoj i većinskog naroda ili određenim strujama koje misle da smo ga izgubili?

STAMATOVIĆ: Ne krijem činjenicu da sam po političkoj orijentaciji klerikalac. Crkva je sada u Crnoj Gori bila posljednja linija odbrane srpskog identiteta. Kao čovjek koji je tri decenije u političkoj konstalaciji u Crnoj Gori otvoreno mogu reći da je značajan dio srpskih lidera u Crnoj Gori za ove tri decenije, počev od profesora Novaka Kilibarde pa nadalje, projektovan od Đukanovićeve službe bezbjednosti. Oni su odveli srpski narod na rub propasti po smišljenom scenariju. Crkva je digla narod i mobilisala ga. Svakako da je i sada u Crnoj Gori stanje daleko od idealnog za srpski identitet. No, važno je da su učinjeni početni koraci.

GLAS: Ima li Srba bez crkve? Da li je uopšte moguć ostanak srpskog naroda bez zajednice sa crkvom?

STAMATOVIĆ: Srba bez crkve nema i nema ih bez svetosavlja. Srpska crkva je duboko utkana u državotvornu i kulturnu istoriju srpskog naroda i njegovo duhovno i civilizacijsko biće. Isto to važi i za ostale susjedne narode, gdje njihove vjerske zajednice ostvaruju veliki uticaj na državni i politički život.

GLAS: Slobodan Antonić je govorio da je na sceni trenutno kulturni rat, gdje spada i rat za istoriju. Slažete li se sa tom konstatcijom i mislite li da postoje struje koje žele da otrgnu, iskasape ili iskrenu srpsku istoriju?

STAMATOVIĆ: Ne samo da postoje struje u okruženju koje vrše reviziju svoje istorije prema srpskoj i obratno, što je razumljivo, nego i u Srbiji postoje mondijalističke i anacionalne strukture. Beograd je postao epicentar takvih grupacija. Uticaj i koegzistencija takvih na istoriju i istoričare, pogotovo na univerzitetskom nivou, je na sreću u RS sveden na minimum, mada je i tu bilo primjera. U Crnoj Gori ta koegzistencija je velika i ima banalni praktikum. Antisrbi istoričari iz Crne Gore dobijaju master i doktorska zvanja kod tih osoba u Beogradu, pišu im se referati za izbor u zvanja i slično. Zauzvrat, oni honorarno dolaze da predaju na Univerzitet Crne Gore. Baza je antisrpski koncept, ali je pogurana onom narodnom: “Ruka ruku mije” i “Ja tebi, ti meni”.

Građanski koncept

GLAS: Često čujemo ideje o konceptima građanskih država. Da li je takav koncept uopšte održiv?

STAMATOVIĆ: Taj koncept je suštinski antisrpski koncept. To je plagijat komunističke priče o bratstvu i jedinstvu, smišljen da zamajava Srbe i otupi ideju srpskog ujedinjenja. On je maska i floskula za anuliranje RS, a u Crnoj Gori za denacionalizaciju srpskog naroda.

Zajednička država

GLAS: Mislite li da će biti moguće ostvariti ideju “svi Srbi u jednoj državi”?

STAMATOVIĆ: Apsolutno da! Prvi korak poslije pet decenija napravljen je stvaranjem RS. Drugi padom Đukanovićevog režima u Crnoj Gori.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.