Trajna vrijednost koju vrijeme nanovo potvrđuje

Druga je stvar koliko je on, zajedno s još tolikim značajnim našim piscima, zaista čitan.Nemam, naravno, nikakvu preciznu statističku evidenciju, ali svakako postoje neke činjenice koje rade i za i protiv njegove čitanosti. S jedne strane, on je jedan od rijetkih pisaca čiji opus nije završen u trenutku smrti jer fondacija s njegovim imenom, koju vode njegova supruga i kćerka, gotovo svake godine objavi poneko novo izdanje iz zaostavštine, a ta se izdanja među posvećenijim čitaocima željno iščekuju, rekao je za “Glas Srpske” redovni profesor Filološkog fakulteta u Banjaluci Ranko Popović osvrćući se na prisutnost djela velikana naše književnosti Borislava Pekića u današnjem vremenu, a povodom devedeset godina od Pekićevog rođenja. 

Poslije devedeset godina Pekićev lik i djelo ostaju i prisutni su i u današnjem dobu.

Njegove britke i snažne riječi, teme, likovi i nadahnuta naracija u djelima, hiljade stranica “Zlatnog runa”, “Besnila”, te “Vreme čuda”, “Godine koje su pojeli skakavci”, “Hodočašće Arsenija Njegovana” i “Novi Jerusalim” samo su dio opusa koji je predano stvarao.

Vrijeme briše tragove čovjeka, a kako to obično biva, tragove onoga što je ostavio iza sebe novo doba treba da sačuva, čitanjem, vraćanjem piscu, njegovim mislima i stranicama knjiga. 

Popović, ipak, smatra da Pekićeva djela nisu najpodesnija kao lektira za osnovne i srednje škole, gdje je najbrojnija čitalačka populacija i gdje čitaoci i nastaju.

- Iz sopstvenog profesorskog iskustva mi je dobro poznato kako ni studenti, čak ni oni bolji, nisu pretjerano zainteresovani da pročitaju još nešto osim romana “Hodočašće Arsenija Njegovana” koji im je u obaveznom programu. Isto tako, znam i podosta Pekićevih vjernih čitalaca kojima književnost nije nikakva profesionalna obaveza, koji ga čitaju iz najčistije naklonosti, da bi zadovoljili svoje estetske potrebe i da bi ponešto novo saznali o sebi i svijetu oko sebe, a toga se kod njega uvijek može naći. To će tako i ostati pošto je Pekićevo književno djelo trajna vrijednost koju vrijeme samo nanovo potvrđuje - dodao je Popović te naglasio i to da je Pekić jedan od autora kojima se stalno vraća.

Osim Andrića, Crnjanskog i Njegoša, Pekićeva djela godinama su prisutna i čitana. 

- Trenutno iščitavam njegove sabrane intervjue pod naslovom “Zlatno doba dijaloga”. Mnogo toga mi je kod Pekića blisko, a najviše volim njegovu razornu analitičnost, posebno kad su u pitanju lažni mitovi i mitotvorci, njegovu zadivljujuću erudiciju i, možda ponajviše, njegov neuporedivi humor. Kao i svi veliki i zaista ozbiljni pisci, on svog čitaoca povremeno zna zasmijati do suza i to na nevjerovatno diskretan način u kome uvijek ima prefinjene ironije, moglo bi se reći na engleski način. Njegovom “Zlatnom runu” stalno se vraćam i smatram ga po mnogim elementima jednim od najznačajnijih srpskih romana. Moje simpatije u njegovom opusu okrenute su najviše djelima koja ne idu u red čiste literarne fikcije. To su “Pisma iz tuđine”, još više “Sentimentalna povest Britanskog carstva” i, najviše, “Godine koje su pojeli skakavci”. Razlog za to je vrlo jednostavan i svodi se na činjenicu da Pekić velemajstorski koristi prednosti nefikcionalnih žanrova a, opet, kad god mu se prohtije, klizne u fikciju. On je veliki majstor u tom prostoru neograničene stvaralačke slobode, i to upravo zato što je veoma odgovoran umjetnik - zaključuje Popović.

Prema riječima pisca i izdavača iz Beograda Gojka Božovića, književnost Borislava Pekića je i dalje aktuelna, jer pokreće pitanja koja su i danas važna. 

- Književnost Pekićevog kova ostaje nenarušivo trajna vrednost jer je u sebi sažela i na redak način izrazila suštinska pitanja čoveka, Pekićevog savremenika i Pekićevog pretka, ali i ljudi koji su došli posle Pekića i posle njegovih knjiga. U času kada je Pekić pisao i objavljivao svoje knjige, oblikovao jednu od najzanimljivijih književnih i građanskih biografija u našoj kulturi druge polovine 20. veka, književnost je imala prvorazrednu društvenu ulogu i centralno mesto u sistemu oblikovanja i posredovanja znanja - ističe za “Glas Srpske” Božović. 

Pekićeva književnost, dodaje, zahtijeva mnogo od čitaoca, ali mu neuporedivo i vraća. 

- Od Pekićevog do našeg vremena promenio se status književnosti i kulture, iščezla je privlačnost znanja, a ni draž demokratije nije tako snažna kao što je bila u Pekićevom dobu. Odnos prema Pekićevoj književnosti mogao bi se otuda uzeti kao jaka indikacija interesovanja čitalaca, kulturne klime, pa i same uloge kulture i njene javne vidljivosti - smatra Božović. 

On ukazuje da književnost Borislava Pekića počiva na osobenoj intelektualnoj koncepciji. 

- Sam Pekić je za sebe govorio da je “pisac ideja”, a mi, dok čitamo njegove novele ili romane, nedvosmisleno vidimo književni izraz tih ideja. Ništa manje važno nije ni to što u Pekićevoj prozi vidimo i moćnu ironiju kojom on te iste ideje, a pri tome su mu one neobično važne, preispituje do poslednjih ostataka, izlaže ih sumnji i vrlo teškim intelektualnim izazovima. Koliko je pisac ideja, najmanje toliko je i pisac sumnje, a sumnja nam je danas, u vremenu post-istine, u vremenu velike konfuzije i u vremenu u kome nisu važne ni činjenice ni vrednosti, možda važnija nego što je ikada bila - naglašava Božović. 

Književnik Aleksandar Gatalica, s druge strane, smatra da je Pekićeva književnost danas u krizi, ali ne zbog samog pisca. 

- Živimo u vremenu kada je pročitati i sto strana podvig, a kamoli nije 2.500, koliko otprilike ima “Zlatno runo”. Ali nije samo to “problem” s Pekićem. Na sceni je pokušaj da se nametne jednostavna estetika angažovane književnosti. Slobodan Antonić ovo zove “kolonijal-artom”. Stalna tema takve “literature” su ratovi u nekadašnjoj Jugoslaviji, vežbanje ideološkog purizma, lažnog pacifizma, rodne i seksualne ravnopravnosti i promocije. Iako svake teme i preokupacije, pa i ove navedene u prethodnoj rečenici mogu napraviti veliki roman, to do sada nije bio slučaj, ali to ne smanjuje potrebu mentora ovakve književnosti da je promovišu sve glasnije i glasnije. Pekić ovakvom poretku “nove literature” smeta - pojašnjava Gatalica.

On je naznačio i to da najviše smeta svojom ozbiljnošću, enciklopedijskom sveobuhvatnošću i viđenjem literarnog svijeta. 

- Mnogo se ovih dana priča u nas o povratku velike naracije. Ako postoji primer velike naracije, onda je to Pekićeva. Svako ko stane naspram takve naracije i u njenom ogledalu proveri širinu svoje, mora manje ili više biti posramljen. Stoga Pekića treba gurnuti u zapećak, malo ga zaboraviti, ali kad god se spomene, odati mu pravu licemernu počast kao velikanu pisane reči - dodaje Gatalica. 

UTICAO NA ČITAVU  GENERACIJU

- Pekić je snažno uticao na čitavu generaciju srpske književnosti, koja u ovom trenutku polako izlazi iz srednjih godina, svojim odnosom prema istoriji i svojom sumnjom prema velikim naracijama, svejedno da li dolaze iz oblasti filozofije, ideologije, politike ili pak antropologije. To je retka sposobnost da se, pripovedajući o različitim istorijskim epohama, oživljava ne samo istorija u velikim razmerama epoha ili čitavih civilizacijskih osa od mitskog prapočetka do savremenog trenutka, ne samo istorija kao odraz društvenih nužnosti i političkih procesa nego, pre svega, običan život čoveka u konkretnom istorijskom vremenu - rekao je Gojko Božović.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.