Duško Pevulja: Pisac treba da stvara, ne da objašnjava djelo

Najprije, teško je utvrditi tačan broj ovakvih knjiga koje su, u posljednjih tridesetak godina, objavljene na srpskom jeziku, potom, što sadržinski postoje velike sličnosti između njih i, najzad, zato što se tim priručnicima i kursevima malo ko okoristio. Dar pisanog ili usmenog izražavanja ne može se, poput recepta, prepisati potencijalnim piscima i govornicima. Milovan Danojlić, jedan od najvećih stilista srpske književnosti, zgodnom prilikom je napisao: novinarski zanat daroviti nauče za deset dana, nedaroviti nikada! Ono što se zanatski može usvojiti, prilično je jednostavno (pomalo i shematizovano) i svako ga postizava na svoj način, ostalo je dar, koji se niko i nije trudio da objasni.

Splet okolnosti je udesio - možda baš zbog ovakvog našeg stava - da čudne 2020. godine, u okviru manifestacije “Gradiško proljeće” autor je bio u prilici da drži kurs pod nazivom “Škola kreativnog pisanja”, i to da jadac bude potpun, posredstvom kratkih tekstova objavljivanih na “Fejsbuk” profilu Kulturnog centra iz Gradiške. Kao univerzitetski nastavnik, profesor srpske književnosti, autor nerazuvjerljivo smatra - izraženije u vrijeme potenciranja elektronske komunikacije - da se nastavom može (i smije) zvati samo klasična nastava, in vivo, podrazumijevajući direktnu komunikaciju i kontakt sa studentima (slušaocima).

Cjeline

Autor se prihvatio izazova da isti kurs drži i 2021. godine, sada već sa više iskustva i samopouzdanja. Tako je nastalo deset tekstova (lekcija) koji čine prvi dio ove knjige, uvećanih i znatno izmijenjenih u odnosu na svoje prošlogodišnje predloške. Uvjeren da se pisanje uči (onoliko koliko može, ako uopšte i može!) pisanjem i čitanjem, autor se opredijelio za oproban recept. U prvi plan su istaknuti citati iz reprezentativnih djela velikih srpskih pisaca. Tako je naš kurs “Kreativnog pisanja” ispao kao katalog povlašćenih mjesta iz srpske književnosti, izabranih na osnovu autorovog čitalačkog iskustva i njegovog senzibiliteta za književnu umjetnost. Ta povlašćena mjesta naše čitalačke egzistencije povremeno su komentarisana, djelimično analizirana, sa namjerom da se naglase pouke koje iz njih emaniraju, ne sumnjajući u njihovu korisnost i nepretencioznu poučnost.

Stavovi stvaralaca

Drugi dio knjige “Čitanje pisanja” sadrži deset tekstova, prilično ujednačenog obima, u kojima se analiziraju poetički stavovi istaknutih srpskih stvaralaca: Gavrila Stefanovića Venclovića, Jovana Rajića, Jovana Došenovića, Save Mrkalja, Vuka Karadžića, Jovana Sterije Popovića, Laze Kostića, Đure Jakšića, Jovana Sundečića, Ive Andrića i Gojka Đoga. Ono što je zajedničko ovim različitim stvaraocima jeste sumnja u mogućnost objašnjenja stvaralačkog čina i postupka te, jednovremeno, njihovo nastojanje da u svojim djelima i tekstovima različitog obličja to učine. U tom smislu je možda najindikativniji primjer Ive Andrića, koji je smatrao - i to u više prilika naglašavao - da pisac treba da stvara a ne da objašnjava sopstveno djelo. Pa, ipak, on je ostavio više književnoteorijskih stavova i autopoetičkih iskaza od bilo kog drugog srpskog književnog stvaraoca. Treba naglasiti da u kratkim napisima iz dijela knjige “Stvaraoci o stvaranju” autor nije imao namjeru da izvrši temeljitu evidenciju i analizu autopoetičkih shvatanja navedenih srpskih pisaca, već je nastojao da osvijetli one njihove poglede koji su se njemu, prema koncepciji ove knjige, učinili najprimjerenijim, što ne mora da znači da su oni i najvažniji. Te pretenzije iz više razloga su nam bile strane prilikom sačinjavanja ovih minijaturnih poetičkih portreta.

Praktična strana

Najzad, u trećoj cjelini knjige, koju smo naslovili “Čitanje i pisanje” izdvojili smo deset tekstova - njihovim brojem vodilo se računa o ravnoteži knjige - u kojima su se istaknuti autori, naši i strani, predstavili jednovremeno kao stvaraoci i tumači stvaralaštva. Između ostalih, izdvajamo tekstove M. Crnjanskog, I. Andrića, E. A. Poa i T. S. Eliota. Da Crnjanski i Po nisu napisali svoje eseje, da njih izdvojimo posebno, čitaocima i tumačima poezije ostala bi nedokučiva zagonetka pjesničkog stvaranja, alhemija umjetničkog knađenja, neiskazivi princip naslojavanja i preslojavanja raznovrsnih iskustava tajanstvenih i za njihove tvorce.

Autor “Čitanja pisanja” imao je prevashodno na umu praktičnu stranu ove knjige. Teorijsku eksplikativnost - kojoj ni inače nije naročito sklon - zamijenjena je ovdje nepretencioznim sugestijama zasnovanim na provjerenim primjerima. Srodnost i isprepletenost pojmova čitanje i pisanje opredijelila nas je da ih, spregnute, istaknemo u naslov knjige, usljed čega on nije rezultat egzibicionističke igre riječima.

Najzad, pod kulturom govora, sintagmom koja se često upotrebljava u današnjem javnom prostoru, podrazumijevamo i kulturu pisanja, na koju smo, odviknuti od pisanja (i mišljenja), skoro zaboravili. Ako ova knjiga makar malo doprinese kulturi govorenja i pisanja, ona će ispuniti, i inače nepretencioznu, autorovu prvobitnu zamisao o njenom sastavljanju. Kada je već riječ o pomenutoj kulturi, treba naglasiti paradoksalnu misao: nesvrhovito je boriti se za ono protiv čega niko nije!

Duško Pevulja, profesor na Filološkom fakultetu u Banjaluci

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.