Sjećanje na španskog režisera Luisa Bunjuela: Provokativni predvodnik filmske avangarde i mag nadrealizma

Od njegovog rođenja, ovog 22. februara obilježeno je 120 godina, a s njim se prije više od vijeka rodio i jedan inspirativan i značajan način stvaranja, kojim je zauvijek utisnuo pečat svoje kamere u svjetsku kinematografiju.

Luis Bunjuel ispitivao i kritikovao različite društvene konvencije i ideologije,  prikazivao je ovaj svijet kao najgori od svih mogućih svjetova, kritikovao je licemjerje religije i lica buržoazije, istovremeno na prezren i humorističan način. Realnost mu je bila san, ispunjen apsurdom, mračnim humorom i provokativnošću.

- Postoji nekoliko reditelja koji imaju zaista idiosinkratičan rukopis i koji je prepoznatljiv gotovo odmah. Paradžanov, Tarkovski, Ford od starijih, možda Ves Anderson od mlađih, ali Bunjuel svakako spada u ovaj spisak. Iako mu je karijera trajala skoro šezdeset godina a stil pretrpeo turbulentne promene, rukopis je ostao isti - kazao je za “Glas Srpske” osvrćući se na Bunjuelov način stvaranja, profesor Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu Aleksandar S. Janković.

Među njegovim najpoznatijim filmovima su “Andaluzijski pas”, “Zlatno doba”, “Tristana”, “Diskretni šarm buržoazije”, “Ljepotica dana” i “Anđeo uništenja”.

- U istorijskom smislu, kao deo filmskih čitanki, vazda treba da bude slavljen i pamćen kao jedan od očeva nadrealizma uz Salvadora Dalija, kada je Pariz bio nedvosmisleni centar sveta kada je umetnost u pitanju. Najbolje je konsultovati film Vudija Alena “Ponoć u Parizu”. Značajni su filmovi “Andaluzijski pas” i “Zlatno doba”. Takođe, mislim da se njegova pozna faza sa filmovima “Diskretni šarm buržoazije” ili “Anđeo uništenja” izvrsno uklopio u epohu progresivne leve misli sredine šezdesetih i početka sedamdesetih - dodaje Janković.

Smatra da je stil Luisa Bunjuela nešto što je ne samo ostavilo veliki trag u svjetskom filmu, već i dalje treba to da čini.

- On je deo imaginarne školske čitanke svetskog filma za prvi razred. Značajan je za osnove filmske umetnosti u svakom smislu, od samih početaka do samog kraja. Filmovi nekih reditelja loše stare sa vremenom, poput poznog Felinija ili Viskontija, međutim Bunjuel je kao neko skupo špansko bodegas vino - zaključuje Janković.

Profesor na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banjaluci Zoran Đerić za “Glas Srpske” naglašava da je Bunjuelov značaj ogroman, jer je upravo on u svjetsku kinematografiju unio duh dadaizma i nadrealizma.

- Bunjuel je bio prvi, tim je njegova uloga veća, koji je u film uneo snove i ironiju, metafore i poeziju. Može se slobodno reči da je Bunjuel bio i ostao pesnik filma, sa naglašenom avangardnom crtom. Od filmova, najznačajniji su prvi, “Andaluzijski pas” i “Zlatno doba”, u duhu ove poetike su i “Anđeo uništenja” i “Fantom slobode” - rekao je Đerić.

Bunjuelova ostvarenja su i decenijama nakon nastanka i danas aktuelna i gledana i cijenjena.

- Većina njegovih filmova i danas se gleda sa podjednakim uzbuđenjem, budući da su u njima oniričke slike koje intrigiraju, iznenađuju originalnošću i snagom koja ne jenjava decenijama - kazao je Đerić.

Bio je provokativan i jedinstven predvodnik avangarde i mag nadrealizma.

- Bunjuel je jedan od kontroverznijih reditelja, čak i najviše zbog one čuvene sekvence sječenja oka. Prolazio je kroz razne momente u svom umjetničkom razvoju, vezane za nadrealističku fazu kada je napravio film “Andaluzijski pas”, u kojem je pomenuta scena sječenja oka. U njegovim filmovima je prisutna snažna kritika katoličke crkve. Dakle, uopšteno, Bunjuel je u stvari jedan od od najkontroverznijih reditelja u drugoj polovini dvadesetog vijeka - naveo je za “Glas Srpske” profesor na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banjaluci Goran Dujaković izdvojivši pojedine segmente u Bunjuelovom načinu rada i pristupu stvaranja filma.

“Andaluzijski pas” (1929)

Prvo Bunjuelovo ostvarenje je kratkometražni nijemi studentski film “Andaluzijski pas”. Bunjuel je film uradio zajedno sa umjetnikom Salvadorom Dalijem, a sam narativ baziran je na dva različita sna njih dvojice. Vremenska odrednica ne postoji, a kako je sam Bunjuel naglašavao, sve prikazano su simboli, nesvjesno i onostrano van kontrole morala, razuma i estetike.

“Zaboravljeni” (1950)

Premijerno prikazan u Meksiku 9. decembra 1950. godine, film “Zaboravljeni” danas se smatra remek-djelom latino-američke kinematografije. Na scenariju s Bunjuelom radio je Luis Akloriza.

Glavne teme kojima se bavio su surovost života ličnosti na marginama društva, okrutnost i pesimistički prikaz svijeta.

Film je nagrađen na Kanskom festivalu.

“Nazarećanin” (1959)

Film “Nazarećanin” takođe je nagrađen na Kanskom festivalu, a scenario su pisali Bunjuel i Hulio Alehandro.

U ovom ostvarenju Bunjuel se više bavio religijom, moralom i pitanjima vezanim za krivicu i zločin.

Andrej Tarkovski je izdvojio “Nazarećanina” kao jedan od deset omiljenih filmova.

“Viridiana” (1961)

Radnja filma “Viridiana” inspirisana je djelom “Halma” Benita Pereza Galdosa, a film je dobio “Zlatnu palmu” u Kanu, uz ostvarenje “The Long Absence” Anrija Kolpija.

Bunjuel se u ovom filmu prožetom filozofijom, bavio pitanjima javnog morala, kritikovao crkvu, vjerske dogme i licemjerje. Film je bio cenzurisan i nazvan uvredom za hrišćanstvo.

“Ljepotica dana” (1967)

Rađen na osnovu romana Žozefa Kesela, film “Ljepotica dana” je priča o mladoj ženi koja se tokom dana bavi prostitucijom. U ovom filmu prisutno je izraženo poigravanje sa preplitanjem mašte i stvarnosti.

Film je osvojio “Zlatnog lava” na festivalu u Veneciji.

S Bunjuelom na scenariju je radio Žan-Klod Karijer.

“Anđeo uništenja” (1962)

Satiričko ostvarenje, film “Anđeo uništenja” bavio se kritikom i tajnama aristokratije. Radnja filma smještena je u vilu, iz koje gosti, nakon završetka zabave ne mogu da izađu, što predstavlja i samu zatvorenost i skučen pogled likova za svijet oko njih.

U beskrajnoj zabavi otkrivena su lica i naličja vladajuće klase i njihove tajne.

“Tristana” (1970)

Film “Tristana” baziran je na istoimenom romanu autora Benita Pereza Galdosa iz 1892. godine. “Tristana” je priča o djevojci koja pokušava da se oslobodi okova društva koji ju koče. Predstavlja prikaz velikih protivrječnosti, neuspjeha i pritiska društva koje lomi svakoga ko ne igra po pravilima.

Na scenariju ovog filma takođe je radio i Hulio Alehandro.

“Diskretni šarm buržoazije” (1972)

Ostvarenje “Diskretni šarm buržoazije” je još jedan film na čijem scenariju su radili Bunjuel i Žan-Klod Karijer. Bizarna priča, sa mnogo peripetija, prati grupu prijatelja iz visokog društva, kojima se svaki pokušaj ugovaranja sastanka izjalovi. Među motivima su učmalost, jednoličnost i monotonija svakodnevice i ispraznost njihovih života.

Film je osvojio “Oskara” za najbolje strano ostvarenje.

“Fantom slobode” (1974)

Uz “Diskretni šarm buržoazije” i “Mliječni put”, film “Fantom slobode” je dio trilogije o traganju za istinom. Radnja nije linearna (kao i u većini njegovih filmova), a Bunjuel se i u ovom filmu poigrava pitanjima morala i stvarnosti, satirom i apsurdnim situacijama.

I na ovom filmu Bunjuel je sarađivao sa Žan-Klodom Karijerom.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.