Kako je porodica Jeftanović tokom 19. i 20. vijeka gradila Sarajevo: Gligorije - vođa naroda
Srbi, koje Sarajevo namjerno ili slučajno zaboravlja, utkali su u istoriju ovog grada niti koje ne mogu i ne smiju biti pokidane. Političke spletke, sijanje straha i razdora, doveli su do toga da samo nekolicina zna kakav je trag ostavio srpski narod u kulturnom, političkom, vjerskom i privrednom životu ovog grada.
Istoričar Borivoje Milošević kaže za “Glas Srpske” da bez obzira na to što ih danas nema ili ih je malo, Srbi su nekada bili dominantni u Sarajevu.
- Stanovništvo grada krajem 19. i početkom 20. vijeka mahom je bilo muslimansko, ali je njihova moć bila obrnuto proporcionalna brojnosti - kaže Milošević dodavši da je srpska trgovačka elita tada predstavljala apsolutno najmoćniji trgovački sloj u cijeloj BiH.
Jedan od najznačajnijih i najuglednijih sarajevskih Srba bio je i Gligorije Jeftanović (1841-1927), čija je obnovljena porodična grobnica osveštana krajem maja ove godine na sarajevskom groblju Bare.
Jeftanovići su zajedno sa ostalom srpskom elitom u svojim rukama držali kompletnu trgovinu u BiH.
- Njihov najpoznatiji predstavnik, Gligorije Jeftanović bio je bez sumnje najbogatiji Srbin u Sarajevu, a možda i jedan od najimućnijih srpskih trgovaca u cijeloj BiH - kazao je Milošević.
Jeftanovići su, istakao je on, na neki način bili mecene srpske pismenosti, školstva, kulture i crkve.
- Može se reći da su oni, uz ostale bogate srpske trgovce, bili pokrovitelji i zaštitnici srpskog kulturnog života. Mnoge škole bez njih ne bi opstale - pojasnio je Milošević.
Gligorije je svoje bogatstvo počeo da stiče još dok je BiH bila dio Osmanskog carstva, a dolaskom Austrougarske nakon 1878. godine to bogatstvo se uvećava. Jeftanovići su, kako je kazao Milošević, tada bili vlasnici velikog broja nekretnina, ne samo u Sarajevu nego i u drugim mjestima.
- Gligorije je prvi čovjek koji je krajem 19. vijeka izgradio moderan hotel “Evropa” u strogom centru grada koji je bio centar društvenog života i kojem su, tokom austrougarske uprave, odsjedali putnici, diplomate, konzuli, putopisci, novinari i političari - rekao je Milošević.
Pored trgovine, građenja i sticanja materijalnog bogatstva, Gligorije učestvuje i u borbi Srba za crkveno-školsku autonomiju. Bio je na čelu političkog pokreta Srba Bosne i Hercegovine od 1896. do 1905.
- Na čelu pokreta su se nalazili imućni srpski trgovci, a Gligorije predstavlja jednu od najznačajnijih figura. Njegovo ime i potpis nalazimo na aktima iz tog vremena koji se tiču borbe Srba za crkveno-školsku autonomiju - pojašnjava Milošević i dodaje da Gligorije potpisuje mnoge predstavke, žalbe i molbe koji Srbi iz BiH upućuju caru Francu Jozefu u Beč.
Tokom Prvog svjetskog rata članovima porodice Jeftanović suđeno je za veleizdaju te je Gligorije maknut iz javnog života.
- Završetkom Prvog svjetskog rata Gligorije se vraća na političku scenu. Bio je jedan od članova Narodne vlade Bosne i Hercegovine, a kasnije i dio Privremenog narodnog predstavništva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca - kazao je Milošević.
Srpski narod i “srpska inteligencija” su tokom Drugog svjetskog rata bili izloženi progonima i genocidu od strane ustaških vlasti, a među njima i ugledni trgovci.
- Dolaskom komunista na vlast veliki dio privatne imovine se oduzima, odnosno nacionalizuje te preživjeli potomci Jeftanovića odlaze iz zemlje - pojašnjava on.
Milošević ističe da se rad srpskih trgovačkih porodica tog vremena nije zaustavljao na trgovini i sticanju ličnog bogatstva, nego su, prepoznajući nacionalne potrebe svog naroda bili aktivni u političkom i javnom životu. Dodaje da su Jeftanovići, kao i druge srpske trgovačke porodice, znatan dio kapitala testamentima ostavljali u korist crkve, škola, srpskih kulturnih i prosvetnih društava, a posebno prosvjete.
U današnjem Sarajevu je, prema riječima gradonačelnika Istočnog Sarajeva Ljubiše Ćosića, samo oko 5.000 Srba koji se asimiliraju ili je riječ o starijim generacijama koje ne žele da napuste svoje ognjište.
- Predstavnici federalnog Sarajeva pokušavaju na različite da nas vrijeđaju i da nas dovedu u poziciju da smo neka vrsta agresora i okupatora na svojoj zemlji, zaboravljajući da smo i mi izgradili naš grad Sarajevo - kazao je Ćosić.
Gligorije je bio vlasnik preduzeća “Hotelsko i industrijsko” d.d., podigao je ciglanu sa modernom kružnom peći na Koševu, otkupio i osavremenio je krečanu u Hadžićima, a između ostalog bio je jedan od osnivača Srpske štedionice u Sarajevu i Srpske narodne banke.
Ćosić kaže da su zbog svega ovoga odlučili da podsjete narod na znamenite Srbe koji su uticali na razvoj Sarajeva.
- Gligorije Jeftanović je cijeli život posvetio biznisu i razvoju Sarajeva u tom vremenu, ali i borbi za prava Srba. Na njegovom spomeniku piše: “Vođa naroda” - kazao je Ćosić.
Duh modernosti
Borivoje Milošević ispričao je da su uticajne srpske trgovačke porodice tog vremena bili nosioci duha privatnog života u BiH.
- Nisu živjeli starim, osmanskim načinom života. Kuće su uređivali moderno, zapadnjački, dok su njihove supruge i kćerke odjeću kupovale u Beču i Pešti - kaže Milošević i dodaje da su u domovima organizovali prve pozorišne predstave te nastupe horova i pjevačkih društava.
Potomci
Potomci porodice Jeftanović, kaže Ljubiša Ćosić, su najvjerovatnije u Americi, Kanadi i Čileu.
- Imamo indicije da je Gligorije Jeftanović imao dva sina koji nisu imali potomke i dva sina koji su imali djecu - kaže Ćosić, dodavši da se nada da će neko od njih vidjeti da nisu zaboravljeni te da će im se javiti.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
