Ivan Vukićević, za “Glas Srpske”: Srbi u svom DNK kodu imaju i gene vikinga

Zahvaljujući genetičkim rezultatima po ipsilon hromozomu, koje je “Srpski DNK projekat” prikupio tokom višegodišnjeg rada, utvrđeno je procentualno učešće haplogrupa i njihovih pojedinih grana pa samim tim i to u kojim procentima Srbi imaju slovensku, germansku ili starosjedilačku genetiku, kada je u pitanju porijeklo po muškoj liniji. Istovremeno su genetički profilisani brojni rodovi, što omogućuje svakom pojedincu koji se testira da, pored svoje haplogrupe, potencijalno otkrije i od kog srpskog roda potiče, iako možda nije imao bilo kakvo preciznije predanje o svom porijeklu.

Otkriva ovo u intervjuu za “Glas Srpske”, a odgovarajući na pitanje zašto je pitanje genetike toliko bitno, član uredništva “Srpskog DNK projekta” i jedan od autora i urednika knjige “Genetičko poreklo Srba Stare Hercegovine” Ivan Vukićević povodom nedavne promocije ovog kapitalnog djela u Banjaluci, koja je rezultat istraživačkog poduhvata Društva srpskih rodoslovaca “Poreklo” i “Srpskog DNK projekta”. Čitav projekat realizovan je i u saradnji sa Biološkim fakultetom u Beogradu.

U nastavku ovog razgovara Vukićević otkriva šta je to otkriveno tokom šestogodišnjeg istraživanja, kada je u pitanju porijeklo Srba, ko smo, odakle dolazimo, koji su se geni pomiješali u nama, koliko je ovo istraživanje važno za razumijevanje istorijskih procesa te zašto se vrlo često kaže; “Hercegovina cijeli svijet naseli, a sebe ne raseli”.

GLAS: Zašto je Stara Hercegovina toliko važna za razumijevanje etnogeneze Srba?

VUKIĆEVIĆ: Stara Hercegovina je matica velikog dela srpskog naroda, na čijem prostoru su nastale neke od prvih srpskih država na Balkanu - Travunija, Zahumlje i Neretljanska kneževina. Usled visokog nataliteta i relativno ograničenih prirodnih resursa stanovništvo se neprestano iseljavalo u plodnije krajeve. Upravo zbog toga i postoji izreka da: “Hercegovina ceo svet naseli, a sebe ne raseli”.

GLAS: Šta se sve uopšte podrazumijeva pod pojmom Stara Hercegovina?

VUKIĆEVIĆ: Pod Starom Hercegovinom smo u knjizi podrazumevali prostor izvorne Hercegovine kojom su vladale Kosače, uz minimalna odstupanja. Granice ove oblasti obuhvataju Tomislavgrad i Imotski na zapadu, Prozor i Goražde na severu, Prijepolje na istoku i Herceg Novi na jugu. Dakle, pored prostora koje se i danas smatra Hercegovinom, a to je prevashodno Hercegovina u granicama utvrđenim na Berlinskom kongresu 1878. godine, ovde su obuhvaćena područja koja se danas ne smatraju delom Hercegovine, poput Prijepolja, gde se Stefan Vukčić Kosača 1449. godine proglasio za hercega od Svetog Save i po čijoj tituli je čitava oblast dobila naziv.

GLAS: Koliko je ljudi testirano te kako biste u kratkim crtama sumirali dobijene rezultate?

VUKIĆEVIĆ: U knjizi je objavljeno preko 1.100 rezultata, što je više nego reprezentativan uzorak, imajući u vidu da smo se potrudili da testiramo pripadnike svih većih porodica i što većeg broja rodova. Više od 2.700 prezimena i 3.200 naselja nalazi se u registru knjige, što takođe govori o obimu ovog istraživanja.

Utvrđeno je da su na prostoru Stare Hercegovine određene grane haplogrupa I2 i R1a koje se vezuju za migracije Slovena zastupljene sa oko 55 odsto. Haplogrupe E, GG, J1, J2, L i R1b koje se na Balkanu uglavnom vezuju za predslovensko stanovništvo zajedno su zastupljene sa oko 31 odsto. Haplogrupa I1 koja se vezuje za migracije germanskih naroda zastupljena je sa oko 10 odsto.

Uočava se i da je haplogrupa I 2 u Staroj Hercegovini zastupljena sa oko 44 odsto u odnosu na srpski prosek od oko 37 odsto za ovu haplogrupu. Ovo je najzastupljenija haplogrupa kod Srba i smatra se da je bila zastupljena u još višim procentima kod Srba u vreme dok su živeli na Karpatima, pre doseljavanja na Balkan i delimične asimilacije zateklog lokalnog balkanskog stanovništva. Usled toga se za Srbe iz Stare Hercegovine sa punim pravom može reći da im je u poređenju sa sunarodnicima iz drugih oblasti genetika najbliža srednjovekovnoj genetici srpskog naroda.

GLAS: Koji su genetički rodovi otkriveni, odnosno kakvo je porijeklo ljudi sa tih prostora?

VUKIĆEVIĆ: Ovim istraživanjem su genetički profilisani mnogi poznati predanjski rodovi poput Predojevića, Kresojevića, Maleševaca, Nikšića i Drobnjaka, koji su proistekli iz istoimenih srednjovekovnih katuna koji se javljaju u mletačkim izvorima, ali i pojedini veliki rodovi za koje nije bilo poznato da postoje u obimu koji je utvrđen.

Dobar primer je genetički rod Banjana, koji je jedan od par najvećih na čitavom prostoru Stare Hercegovine i pripada na Balkanu veoma slabo zastupljenoj haplogrupi N2. Matica ovog roda je u plemenima Banjani, Piva i Golija, gde ovom genetičkom rodu pripada nekoliko grupa bratstava koja nisu bila povezana predanjima.

Takođe, manji broj predanja je oboren pa se ispostavilo da pojedine porodice ne potiču od rodova za koje su obično vezivane. Primera radi, veliki broj porodica ima predanje o poreklu od Pavla Orlovića, a utvrđeno je da pripadaju u nekoliko različitih genetičkih rodova i haplogrupa. Tako Bajice i Bjelice pripadaju genetičkom rodu Mataruga i haplogrupi E, Bajkovići i njima srodna bratstva iz Cuca pripadaju genetičkom rodu Pješivaca i Cuca i haplogrupi J2a, dok Tepavčevići i njima srodna bratstva iz Golije pripadaju genetičkom rodu Banjana i haplogrupi N2.

GLAS: Koliko je krsna slava važna u slaganju te etnogenetičke slike Srba u regionu?

VUKIĆEVIĆ: Krsna slava se pokazala kao izuzetno važan pokazatelj o pripadnosti porodica određenim rodovima, s obzirom na to da su slučajevi promene krsne slave dosta retki i obično su bili izazvani nekim vrlo nepovoljnim okolnostima. Usled toga su se krsne slave kod mnogih rodova održale od srednjeg veka do današnjih dana. Jako su česti slučajevi da se za porodice koje nemaju predanje o daljem poreklu utvrdi da potiču od rodova koji slave iste krsne slave. Ovo posebno dolazi do izražaja kada su u pitanju neke ređe slave, poput Iganjtijevdana koji se vezuje gotovo isključivo za Maleševce ili Klimunjdana koji se vezuje za Ljubibratiće. Tako, ako neka porodica slavi Ignjatijevdan, velika je verovatnoća da potiče od Maleševaca, čak i ako nema predanje o poreklu od tog roda. Genetički testovi obično potvrde takve pretpostavke.

GLAS: Koliko su ova istraživanja bitna i za razumijevanje pojedinih istorijskih procesa?

VUKIĆEVIĆ: Istraživanja ovog tipa pre svega daju svoj doprinos utvrđivanju porekla, etnogeneze i pravaca migracija naroda. Srbi, kao i svi balkanski narodi, imaju dosta raznovrsnu genetiku pa se kroz analizu različitih haplogrupa i njihovih pojedinačnih grana može videti koji su sve narodi i plemena učestvovali u etnogenezi.

Svaka haplogrupa se grana na veliki broj grana, a jedna od osnovnih uloga genetičke genealogije jeste utvrđivanje područja na kojima su određene grane nastale, radi objašnjavanja pojedinih migracija. Primera radi, najzastupljenija grana haplogrupe I2 kod Srba je I2-PH908 i njena starost se okvirno procenjuje na oko 1.700 godina, što znači da je zajednički predak po muškoj liniji svih pripadnika ove grane živeo u trećem ili četvrtom veku nove ere. Većina njenih mlađih grana je istovremeno prisutna i na Balkanu i u slovenskim zemljama koje se nalaze severno od Karpata, gde je i inače matica svih slovenskih naroda, uključujući i Srbe. Iz toga vidimo da je deo pripadnika grane I2-PH908 ostao na području Karpata, iako je veći deo pripadnika ove grane došao na Balkan prilikom doseljavanja Srba.

GLAS: Kada su bile najveće migracije te kuda su sve Srbi Hercegovci najčešće emigrirali?

VUKIĆEVIĆ: Migracioni tokovi iz Stare Hercegovine su prevashodno išli prema Raškoj, Starom Vlahu, zapadnoj Srbiji, Šumadiji, Podrinju, Semberiji i Krajini. Usled toga postoje vrlo čvrste genetičke veze Hercegovaca sa stanovništvom pomenutih oblasti. U pojedinim oblastima, kao što su, Raška, zapadna Srbija ili istočna Republika Srpska, predanja o poreklu su se bolje očuvala od oblasti poput Like, Korduna i Banije. Hercegovci su se iseljavali i u najzapadnije srpske krajeve, poput Žumberka na granici Hrvatske sa Slovenijom.

GLAS: Ako se ne varam veliki broj ljudi koji danas živi na prostorima Krajine ima starohercegovačko porijeklo. U kolikom procentu?

VUKIĆEVIĆ: Na osnovu uzorka od 580 testiranih Srba sa područja Krajine utvrđeno je da 21 odsto testiranih pripada genetičkim rodovima iz Stare Hercegovine. Ako imamo u vidu da u Krajini sigurno ima rodova koji su se u potpunosti iselili iz Hercegovine, pa samim tim tamo više nisu prisutni, onda se može pretpostaviti da je procenat Krajišnika koji potiču iz Stare Hercegovine još veći.

Navešću samo neke od krajiških porodica za koje je genetički utvrđeno da potiču od hercegovačkih rodova. Rodu Banjana i haplogrupi N2 pripadaju Štrpci, Banjci i Uzelci. Rodu Mirilovića i haplogrupi I2 pripada više porodica u Dalmaciji. Rodu Đurica, za koji je tipična slava Trivunjdan, i haplogrupi E pripadaju Drljače. Rodu Drobnjaka - Novljana i haplogrupi I1 pripadaju Karanovići, Bjedovi i Jakšići. Rodu Ugaraka i haplogrupi R1b pripadaju Dobrijevići, Trninići i Miljevići.

Rodu Mataruga i haplogrupi E pripadaju Sovilji i Radići. Rodu Vlahovića i haplogrupi J1 pripadaju Sinobadi i Šepe. Rodu Hrabrena i haplogrupi I2 pripadaju Mazalice, Milojice i Vujmilovići.

GLAS: Knjiga je donijela obilje novih, dosad nepoznatih podataka o porijeklu pojedinih rodova. Možete li iznijeti neke od najzanimljivijih?

VUKIĆEVIĆ: Kada je dalje poreklo u pitanju, svakako je najzanimljivije poreklo onih rodova koji pripadaju manje zastupljenim haplogrupama. Od velikih rodova se tu izdvajaju pre svih veoma brojni Banjani, koji pripadaju haplogrupi N2 i čiji je zajednički predak živeo pre oko 750 godina. Ova haplogrupa potiče iz Azije, a preko Karpata se na Balkan raširila najverovatnije pre nekih 800 godina.

Rod Drobnjaka - Novljana pripada skandinavskoj grani haplogrupe I1, tako da ovaj razgranati rod najbliže rođake izvan Balkana ima u Švedskoj. Procena je da je zajednički predak Drobnjaka i testiranih iz Švedske živeo pre oko 2.300 godina.

Još jedna zanimljivost je to što je utvrđeno da od nekih neslovenskih plemena, kao što su Mataruge i Kriči, za koje se mislilo da su iščezla pre nekoliko vekova, potiče veoma veliki broj porodica. Mataruge pripadaju haplogrupi E i ispostavilo se da pored Bratića iz Pareža u Banjanima, koji jedini imaju predanje o poreklu od Mataruga, od njih potiču i razgranati rodovi iz plemena Riđana, Bajica i Bjelica.

Matica Kriča na području Krička je u Zatarju, a da ovo pleme nije skroz iščezlo moglo se naslutiti i po prezimenima Kričković, Kričak i Krička, koja se javljaju u zapadnim srpskim oblastima. Ispostavilo se da sve pomenute porodice pripadaju istom genetičkom rodu i haplogrupi J2, kao i veći broj starosedelačkih porodica iz Krička i susednih oblasti. Ovim istraživanjem ustanovljene su i haplogrupe dva vlasteoska roda iz Hercegovine, a to su Ljubibratići iz okoline Trebinja, koji pripadaju haplogrupi I1, i Hrabreni - Miloradovići koji pripadaju haplogrupi I2.

Crna Gora i Sloveni

GLAS: Bavili ste se i Crnom Gorom, šta su ta istraživanja pokazala, kakvo je porijeklo ljudi sa tih prostora?

VUKIĆEVIĆ: Crna Gora se odnosu na druge srpske oblasti izdvaja po nešto većem procentualnom učešću haplogrupe E, koja je na Balkanu prisutna nekoliko hiljada godina i prethodi migraciji Slovena na ove prostore. Crna Gora je karakteristična pre svega po tome što je tamo matica najvećih srpskih rodova, kao što su Banjani, Drobnjaci - Novljani i Nikšići u crnogorskom delu Hercegovine i Vasojevići, Kuči i Bjelopavlići iz istoimenih plemena u Brdima. Uz Mataruge upravo su tri pomenuta brđanska roda zaslužna za veću zastupljenost haplogrupe E u Crnoj Gori.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.