Operacija “Raduša 72” - 50 godina kasnije (1): Ustaški udar iz Australije

Među organizacijama koje su nastajale odmah po završetku Drugog svjetskog rata i u kontinuitetu djelovale protiv Jugoslavije, bilo je i nekoliko tajnih, strogo konspirativnih organizacija. Najorganizovanija i najopasnija bila je HRB - Hrvatsko revolucionarno bratstvo. Osnovano je 1961. godine u Australiji, u Sidneju, gdje su četvorica mladih emigranata: Jure Marić, rodom od Stoca, Ilija Tolić od Dervente, Geza Pašti od Osijeka i Josip Oblak od Daruvara, dotadašnji članovi Hrvatskog oslobodilačkog pokreta, odlučili da osnuju tajnu organizaciju koja bi sa mladom generacijom spremnom da izvede revoluciju, odmah i svim raspoloživim sredstvima započela odlučnu revolucionarnu borbu za ponovno stvaranje slobodne samostalne države Hrvatske.

Formiran je “Glavni revolucionarni stan” koji je usvojio Temeljna načela, Program HRB-a, Stegovni pravilnik, tekst zakletve, ali i priručnik “Sloboda ili smrt” sa uputstvima za konspirativno diverzantsko-terorističko  djelovanje članstva. Određeni su nosioci zaduženja za pojedine oblasti djelovanja: za organizaciju rada HRB-a, za odabir kandidata za prijem u članstvo, za kontrolu i provjeru kandidata, za političku pripremu i disciplinu, za terorističku obuku u Australiji i za otpremu i prihvat terorista u Evropi. Uz Glavni stan uspostavljen je Revolucionarni sud, teritorijalne organizacije su vodili stožernici, a osnovni vid djelovanja odvijao se kroz sistem trojki.

Članstvo su regrutovali među brojnim hrvatskim iseljenicima koji su poslije Drugog svjetskog rata, prolazeći kroz izbjegličke logore u Austriji, Njemačkoj i Italiji, stizali u Australiju. Vršen je strog odabir članova koji su polažući zakletvu o pristupanju HRB-u dobijali pseudonime i brojčane kodove, a zatim uvezivani u tročlanu grupu zaduženu za propagandni rad, ili za obavještajno djelovanje ili u “udarnu”- borbenu grupu za sabotaže i terorističke akcije. Članom HRB-a postajalo se ceremonijalnim polaganjem zakletve čiji se tekst izgovara pred dvojicom članova HRB-a, nad crnim platnom na kome su ukršteni nož i pištolj, uz dvije svijeće i Sveto pismo. Takva zakletva – prisega, podrazumijevala je neprikosnovenost i zapovijesti i zapovjednika – stožernika HRB-a.

Ubistvo Rolovića

Sredinom 1963. godine prva devetočlana diverzantska grupa HRB-a, predvođena Tolićem i Oblakom, ulazi u Jugoslaviju sa ciljem izvršavanja diverzija. Bivaju uhapšeni i 1964. osuđeni. To dekonspiriše HRB, a nakon što u Evropu stiže Geza Pašti i kontaktira sa emigrantskim organizacije - Luburićevim Hrvatskim narodnim odporom i Jelićevim Hrvatskim narodnim odborom sa ciljem uspostavljanja međusobne saradnje, za HRB pokazuju interes i preduzimaju određene mjere i policije zapadnoevropskih zemalja.

Iz Australije dolazi Josip Senić za komandanta HRB-a u Evropi. Preko Petra Andrića, stožernika HRB-a u Nici, 1967. godine upućuje iz Francuske drugu diverzantsku grupu koja biva uhapšena odmah po ulasku u Jugoslaviju. Međutim, HRB nastavlja da se infiltrira u druge emigrantske organizacije, među naše građane na privremenom radu u inostranstvu i radi na stvaranju svojih veza i uporišta u zemlji.

U isto vrijeme dolazi do akcionog jačanja stožera HRB-a u australijskoj državi Viktorija kojeg predvodi Adolf Andrić sa bratom Ambrozom, a u čijem se djelovanju i vođenju posebno ističu Pavo Vegar, Ilija Glavaš, Đuro Horvat, Vejsil Keškić, Franjo Peričić i Marko Mudronja. Pojavljuje se, pod nazivom “Osvetnici Blajburga”, treća verzija diverzantskog priručnika sa namjerom da posluži za političko-ideološku i revolucionarnu pripremu simpatizera i članstva HRB-a.

Ovaj stožer traži i 1968. godine dobija saglasnost Glavnog stana HRB-a za pripremanje nove diverzantske akcije u Jugoslaviji i 1969. godine braća Andrić,  Adolf i Ambroz, stižu u Evropu, bratu Petru u Nici, a tu je prije njih već stigao Vegar, a godinu dana kasnije dolaze im Horvat, Glavaš i Keškić koji donosi izvjesnu količinu jakog otrova – cijankalija. Oni u Strazburu, Ofenburgu, Štutgartu, Beču, Salcburgu i Lincu organizuju prihvat članova HRB-a iz Australije, vrbuju nove simpatizere i pristalice u Evropi, prikupljaju sredstva, opremu i oružje pripremajući se za vojno-gerilsku akciju u Jugoslaviji.

Preko svojih članova HRB inicira radikalnije djelovanje drugih emigrantskih organizacija i grupa. Početkom februara 1971. godine dva člana Luburićeve organizacije u Švedskoj upadaju u jugoslovenski Generalni konzulat u Geteborgu sa ciljem da kao “borci za slobodnu Hrvatsku” tim postupkom izazovu širu pažnju švedske javnosti. Josip Senić kontaktira u Švedskoj sa članom HRB-a Stipom Mikulićem i dogovaraju preduzimanje ozbiljnije akcije prema nekom jugoslovenskom diplomatskom predstavništvu što, 7. aprila 1971. dovodi do upada Mire Barešića i Anđelka Brajkovića u Ambasadu SFRJ i ubistva ambasadora Vladimira Rolovića. Tim činom hrvatska emigracija skreće na sebe pažnju svjetske javnosti.

Istovremeno u Hrvatskoj dolazi do bujanja nacionalizma i narastanja masovnog nacionalnog pokreta nazvanog “hrvatskim proljećom” zbog čega HRB, očekujući eventualne društvene promjene u Republici, zaustavlja svoje pripreme za upad u Jugoslaviju da ne bi takvom akcijom nanio štetu tim procesima u Hrvatskoj, ali nastavlja da učvršćuje postojeće i gradi nove veze i pozicije u emigraciji i prema zemlji.

“Feniks”

Međutim, nakon 21. sjednice Predsjedništva Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije decembra 1971. godine i odluke o odlučnom obračunu čitavog društva sa nacionalizmom, braća Andrić i Pavo Vegar procjenjuju da u hrvatskom narodu postoji jako antijugoslovensko raspoloženje, da je u zemlji nastupila povoljna klima i da je narod spreman za dizanje oružanog ustanka protiv jugoslovenskog režima i da će grupe HRB-a biti prihvaćene kao oslobodioci te da će im se priključiti postojeće veze u zemlji i te grupe omasoviti. Zato donose u Strazburu odluku da se nastavi sa pribavljanjem vojne opreme, oružja i eksploziva, da se organizuju treninzi, vježbe i obuka kandidata za grupe koje bi se sredinom 1972. godine ubacile u Jugoslaviju i povele gerilsku borbu koja bi dovela do revolucije.

U martu 1972. razmatraju mogućnosti regrutovanja dobrovoljaca za više grupa, zatim mogućnost ubacivanja u zemlju i morskim putem, odlučuju da se borba ne vodi metodama gradske gerile jer bi se to, poput akcija radikalnih grupa u nekim zemljama Evrope i šire (IRA, RAF, ETA, palestinski fedajini), moglo podvesti pod terorizam, nego da se ide na dizanje narodnog ustanka. Akciji daju naziv “Feniks-72”, po mitološkoj ptici koja se nakon smrti ponovo rađa iz pepela. Kao ciljana lokacija za ustaničku bazu određuje se planina Vran i područje između Dalmacije, Hercegovine i Bosne gdje bi, procjenjuju, bili dobro prihvaćeni od lokalnog stanovništva, određuje se sastav grupe i organizuje sabirni kamp na austrijsko-jugoslovenskoj granici. Iz tog kampa će 20. juna 1972. godine od 23 prisutna člana HRB-a njih 19 krenuti u zemlju i time pokrenuti akciju “Feniks 72”.

Na teritoriju Jugoslavije tog juna upalo je devet emigranata iz Australije i 10 nosilaca jugoslovenskog pasoša od kojih je sedam boravilo u Austriji a tri u SR Njemačkoj. Od njih 19, sedam je bilo porijeklom iz Hrvatske, a 11 Hrvata i jedan Musliman su bili iz Bosne i Hercegovine. Njih 17 je prošlo kroz diverzantsku obuku ili kurseve, a 11 ih je odranije bilo poznato Službi državne bezbjednosti Jugoslavije.

Njihov upad na šire području Bugojna i lokaciju planine Raduša pokreće veliku operaciju jugoslovenskih službi bezbjednosti pod nazivom “Raduša 72”.

O ovom događaju objavljivani su mnogi članci i feljtoni, zagrebački novinar Đorđe Ličina je napisao knjigu “Dvadeseti čovjek”, Televizija Sarajevo je snimila igranu seriju “Brisani prostor”, bezbjednosne službe su radile analize i elaborate, država je donijela svoje ocjene, stavove i odluke, vlast ih uvodila u život. Većina tih tekstova, materijala i svjedočenja bavila se uglavnom djelovanjem neprijateljske emigracije, diverzantima i teroristima.

Jovo Tadić, nekadašnji pripadnik SDB-a, i direktan učesnik operacije “Raduša”, u knjizi “Od Feniksa preko Raduše do beogradskog vodovoda” otkrio je nedavno potpuno drugu sliku ovog događaja, a tiče se pripadnika SDB-a. “Glas Srpske” će u narednih nekoliko izdanja “Glasa plus” objaviti najinteresantnija Tadićeva zapažanja koja bacaju novo svjetlo na jednu od najvećih terorističkih akcija ustaške emigracije u bivšoj Jugoslaviji. Jovo Tadić danas živi u Modriči, a u vrijeme upada hrvatskih terorista radio je u dobojskom centru.

- Ovaj naš dio Bosanske Posavine je uvijek bio interesantan za hrvatsku neprijateljsku emigraciju. Ilija Tolić, rodom od Dervente, je jedan od četvorice osnivača HRB-a 1961. godine u Australiji, 1963. godine je ušao u Jugoslaviju na čelu devetočlane diverzantske grupe, svi su pohapšeni i suđeni. Josip Oreč, takođe od Dervente, je te 1971. godine vrlo aktivan u Njemačkoj na pripremi grupe za ubacivanje, te godine je iz Australije stigao Drago Pezer, još jedan Dervenćanin, kao član HRB-a uhapšen je i u Doboju osuđen. A zatim nam je u okviru priprema nove grupe za ubacivanje u zemlju, na naše područje stigao mladi, dobro obučeni i zakleti član HRB-a, rodom od Bosanskog Broda – navodi Tadić.

Čista iluzija

Taj mladić zvao se Marko Mijić.

- Sreo sam se sa njim i tako počinje jedna priča, vrlo važna i značajna za bezbjednost zemlje, i vrlo uspješna za Službu državne bezbjednosti, a pogotovo za naš mali operativni tim u dobojskom centru. Odmah smo prihvatili tog zavedenog i zanesenog mladog hrvatskog revolucionara, stavili ga pred nas, smjestili ga na tajnu lokaciju i strpljivo, više od dva mjeseca planski radili sa njim. Uz višegodišnje iskustvo načelnika Duška Zgonjanina i moju ambiciju da pokažem šta sam naučio, uz terenski rad Nikole Brkovića i danonoćno dežuranje Mesuda Midžića-Midže, došli smo do mnogih važnih i bezbjednosno značajnih podataka o HRB-u i informacija o drugim emigrantskim organizacijama u Australiji uz identifikaciju oko 100 lica povezanih sa njihovim neprijateljskim djelovanjem – kazuje Tadić.

Biografija

Jovo Tadić rođen je 1942. godine u Novom Gradu, opština Odžak, BiH. Osnovnu školu pohađao je u Novom Gradu, Lukavcu i Odžaku, a srednju poljoprivrednu u Maglaju i Banjaluci. Diplomirao je na Poljoprivrednom fakultetu u Zemunu i od 1965. do kraja 1968. godine radio kao agronom u Odžaku i Modriči.

Od 1969. godine radi u Ministarstvu unutrašnjih poslova BiH na operativnim poslovima u Centru službe državne bezbjednosti Doboj, detašman Modriča, a 1970.  godine postavljen je za šefa odjeljenja u Centru. Sredinom 1975. raspoređen je kao viši inspektor u kontraobavještajnu upravu SDB RSUP SR BiH u Sarajevu. Za načelnika te uprave postavljen je 1978. godine. Od 1982. godine je šef Kabineta republičkog sekretara za unutrašnje poslove, a od januara 1985. zamjenik rukovodioca SDB RSUP SR BiH. Na toj funkciji ostaje do kraja 1989. godine kada, na vlastiti zahtjev, odlazi u penziju.

U knjizi je detaljno prikazao kako je služba tog emigranta odobrovoljila, kako su provjeravali dobijene informacije, kako su ih koristili.

- Takvim našim radom sa njim shvatio samo prvo da ne može biti terorista, a na kraju i to da je njegovo shvatanje te planirane HRB-ove revolucije - čista iluzija. Tako smo mi u službi svojim stručnim i profesionalnim radom tog zakletog člana HRB-a pretvorili u svog saradnika. Svaka obavještajna služba nastoji da se operativno ugradi u centar ili žarište neprijateljske djelatnosti pa smo tako i mi, svjesni svih rizika, odlučili da kapitaliziramo nesumnjivi potencijal ovog saradnika pa smo ga poslali natrag, u Evropu i u HRB. Naše procjene, upornost, maštovitost, hrabrost, drskost i naravno stručnost dali su rezultate. Taj potez, pokazalo se, donio nam je vrlo kvalitetne informacije. Saznali smo za supertajnu akciju “Matilda” kojom je HRB planirao ubacivanje jakog otrova u beogradski vodovod, njen izvršilac je trebalo da bude upravo naš saradnik, saznali smo kako teku pripreme diverzantsko-terorističke grupe, kada treba da ilegalno uđe u zemlju, na kojoj granici, koja joj je ciljana lokacija, identitet nekoliko članova grupe kao i koje se još akcije planiraju za sinhronizovano izvođenje u Vojvodini, Beogradu, Nišu i na granici sa Bugarskom – navodi Tadić.

Sve se dešavalo početkom aprila kada se Mijić vratio u zemlju.

- Mi smo, naravno, preuzimajući uneseni otrov presjekli akciju “Matilda” koja je bila planirana za dane od 20. do 22. juna, ali smo u našim novinama koje su stizale i u inostranstvo objavili dezinformaciju o noćnom oružanom incidentu na objektu beogradskog vodovoda. Time smo otvarali mogućnosti da našeg saradnika koristimo i u nekim drugim operativnim kombinacijama. Pošto smo znali ključne elemente o namjeravanoj akciji HRB-a o svemu su obaviještene i informisane nadležne službe. Ta saznanja su bila od izuzetnog značaja, nama su stizale čestitke i pohvale sa republičkog i saveznog nivoa i svi smo bili uvjereni da se sve nadležne službe i državni organi mogu blagovremeno i adekvatno organizovati i spriječiti HRB da realizuje svoju akciju. Međutim, 19 dobro obučenih i naoružanih diverzanata ilegalno je ušlo u zemlju i 25. juna pojavili su se na planini Raduša kod Bugojna, kao grupa “Feniks 72”, kako je evropsko rukovodstvo HRB-a nazvalo tu svoju akciju. Bio je to strašan šok za sve, a za nas u dobojskom centru ogromno razočarenje, na naš uspješan rad pala je sjenka, osjetili smo se iznevjerenim – navodi Jovo Tadić.

(Nastaviće se)

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.