Zločin i kazna banjalučkog stožernika (4): Gutić uhvaćen u Veneciji
Priča o hvatanju Viktora Gutića u Veneciji već je prerasla u svojevrsnu legendu. Ono što sa sigurnošću možemo tvrditi je da verzija po kojoj je Gutić tajno kidnapovan od strane jugoslovenskih obavještajaca nije tačna. Jednostavno, svi materijalni dokazi govore drugačije.
Ipak, dio već poznate priče koji je tačan, odnosi se na tvrdnju da je Gutića u Veneciji zapazio upravo jedan banjalučki Jevrej, koji se u Italiji zatekao kao bjegunac od holokausta. Radi se, naime, o Mosku Kabilju, predratnom arhivaru u Vrbaskoj finansijskoj direkciji, koji je iz Banjaluke izbjegao u Split, gdje je pribavljao ilegalna dokumenta za potrebe evakuacije drugih Jevreja. Što se tiče izvora ovog svjedočenja, Kabiljo je svoju priču poslije rata saopštio Žarku Lastriću, domobranskom oficiru i ilegalnom saradniku NOP-a, te okružnom tužiocu Veljku Đorđeviću, koji je ovo kazivanje prenio publicisti Aleksandru Ravliću. Kabiljo je Gutića prepoznao u društvu sa njegovim ratnim saradnikom Vilkom Butorcem, dok su njih dvojica sjedili u jednom restoranu na Trgu Sv. Marka. Vjerovatno je upravo tom prilikom nastala fotografija Gutića i Butorca, koji su, očigledno na toj lokaciji, hranili golubove. Priča dalje kaže da je Kabiljo našao patrolu savezničkih vojnika koju je upozorio na ustaški dvojac. Vojnici su ih uhapsili, a inicijator akcije je ubijedio nadležne da se radi o ratnim zločincima, nakon čega su zadržani u pritvoru. Kasnije, u zvaničnoj jugoslovenskoj dokumentaciji, kao datum ovog hapšenja upisan je 29. juli 1945. godine.
Na osnovu jednog nepotpunog istraživanja predočavamo čitaocu naredni slijed događaja. Dana 29. oktobra 1945. godine Ministarstvo unutrašnjih poslova DFJ dostavilo je Državnoj komisiji za ratne zločine (DK) spomenutu fotografiju Viktora Gutića i "njegovog sekretara" Vilima Butorca iz Venecije, "gde, navodno, i sada žive", uz napomenu da su ih Englezi navodno "uhapsili oko 21. avgusta". DK je 5. novembra zatražila od Ministarstva inostranih poslova (MIP) da uputi u Rim telegram Josipu Smodlaki, šefu jugoslovenske delegacije pri savezničkom Savjetodavnom vijeću za Italiju. Telegram je glasio:
"U Tarantu se nalazi uhapšen dr Viktor Gutić utvrđeni ustaški ratni zločinac i njegov sekretar Vilim Butorac STOP Najhitnije tražite njihovo izručenje STOP Dokazi o počinjenim zločinima sleduju ali odmah preduzeti sve da imenovani budu zadržani u zatvoru i da se spreči svaki pokušaj samoubistva STOP O preduzetom telegrafski izvestite."
S obzirom na činjenicu da se dosije o ratnim zločinima pod ingerencijom Viktora Gutića, zasnovan na izvodima iz štampe i gorepomenutim iskazima izbjeglica, protezao ka trocifrenom broju stranica, DK je u kratkom roku, već 9. novembra, donijela odluku kojom se Gutić proglašava ratnim zločincem. Uz kvalifikaciju koja se odnosi na izdaju, prinudno raseljavanje stanovništva, rušenje crkava, masovna ubistva i pokolje, mučenja, teror, pljačke, paljevine, saradnju sa okupatorom i borbu protiv NOP-a, u odluci se tvrdi da je Gutić počinio "bezbroj gornjih zločina nad srpskim stanovništvom". U uvodnom dijelu odluke navedeno je da je baš Gutić izabran da bude izvršilac Pavelićevih planova u regiji gdje je većinsko stanovništvo u apsolutnoj mjeri bilo srpsko. Gutić je, dakako, bio "rekorder u harangiranju ustaški bandi", koji je time prevazišao sve tzv. odgovorne političare u NDH. Prve pojedinosti u odluci odnose se na ubistva sveštenih lica i rušenja crkvi. Prije masovnih pokolja, kako se navodi, vršena je masovna pljačka, a nakon njih unaprijed pripremljeno masovno pokrštavanje. Pored lista Hrvatska Krajina kao dokaznog materijala, navodi se 21 lice čiji su iskazi korišteni u sastavljanju ove odluke, uglavnom zemljoradnici i domaćice, te nekoliko sveštenika, službenika, trgovaca, ugostitelja i zanatlija. Poimenični spisak žrtava za koje je do tada utvrđena Gutićeva odgovornost sadrži 216 imena, praćen bezimenim brojkama iz pokolja oko Prijedora, Sanskog Mosta i Ključa.
Dan kasnije, 10. novembra, DK je odluku sa prilozima proslijedila direktno Smodlaki, a istu je uputila MIP-u sa molbom da preko jugoslovenske ambasade u Londonu traži od Britanaca izručenje Gutića i Butorca iz Italije i ta molba je proslijeđena četiri dana kasnije. Smodlaka je 21. novembra izvijestio MIP da je izručenje zatraženo, ali kako su sedmice prolazile, vijesti iz Londona nije bilo. Sudeći po narednim zbivanjima, ljudi u DK su postali nestrpljivi, pa su se odlučili na jedan oštar javan istup.
(Nastaviće se)
Priredili: Vladan Vukliš, Verica M. Stošić
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
