Tragom smrti najmlađeg španca

Jedan pasus posebno je zanimljiv: "Jedan omladinac iz Banjaluke, ne mogavši doći drugim putem do Španije, ukrcao se kriomice na brod, koji je putovao u jednu luku španjolskog Maroka. Tako se javio kao dobrovoljac u Frankove pobunjeničke odrede sa namjerom da prvom prilikom prebjegne na vladinu (republikansku) stranu. Dva puta je pokušao prebjeći, ali bez uspjeha. Treći put je bio uhvaćen i od Frankovih krvnika na mjestu strijeljan."

Banjaluka - Šibenik - Seuta - Madrid

Kako se nedavno pokazalo, Gorkić je, pišući u Parizu, ove podatke preuzeo iz broja "Politike" objavljenog 11. januara 1937. godine. Informacija je u redakciju beogradskih novina stigla dan ranije iz Sarajeva. Naime, porodica sudskog nadsavjetnika dr Petra Sekse iz Banjaluke, javila je svojim prijateljima u Sarajevu da je njihov sin Mirko, kako se navodi, 17-godišnji đak sedmog razreda banjalučke Gimnazije, "još ljetos" napustio roditeljsku kuću, i da "sve do katoličkog Božića njegovi zabrinuti roditelji nisu bili u stanju da ma šta doznadu o njemu".

"Tada im je od prijatelja njegovog sina iz vojske generala Franka stigla tužna vest da je njihov sin streljan. Njegovi drugovi pisali su o svemu opširno i naveli istorijat njegovog bekstva i motive smrtne presude."

Kako su ti drugovi napisali, Mirko Sekso je pobjegao u Šibenik, "sa čvrstom odlukom da stigne u Španiju i da se bori u redovima madridskih vojnika" kao "oduševljeni pristalica socijalista". U Šibeniku je stupio na jedan italijanski parobrod gdje se krio uz pomoć mornara. Ovaj brod je, međutim, umjesto u kontinentalnu Španiju, uplovio u španski Maroko, koji je bio pod kontrolom Frankovih nacionalista.

"Razočaran ovim, Mirko je stvorio novi plan. Stupio je u vojsku generala Franka sa namerom da docnije pobegne u tabor vladine vojske. U Seuti je dobio uniformu i oružje i sa prvim transportom upućen je u Španiju, na madridski front. Tu se našao sa svoja dva poznanika. Ostao je veran svojoj odluci da se prebaci na drugu stranu, te je jedne noći pokušao bekstvo. Međutim, uhvaćen je od Frankovih straža negde u blizini samog madridskog predgrađa i doveden u komandu. Kako je njegova namera da utekne bila očita, komandant je bez suda i presude naredio da se on strelja. Naveden je na jedno polje, gde je pao narešetan mecima."

Najmlađi španski borac

Prva stvar koju moramo primijetiti je da se ova priča odnosi na jedno već poznato ime. Mirko Sekso je već uvršten u spisak španskih boraca koji je objavljen od strane udruženja jugoslovenskih veterana Španskog rata: "Sekso Mirko, rođen 1910, u Banjoj Luci, Banja Luka, poginuo". Ali pored imena i konstatacije da je poginuo, druga dva podatka nisu tačna. Sekso nije rođen 1910. godine, što se vidi iz članka, a nije ni Banjalučanin. Da bismo odgovorili na pitanje ko je u stvari bio Mirko Sekso, moramo se vratiti dalje u prošlost.

Sačuvana arhivska građa Okružnog suda u Banjaluci otkriva nam službenički dosije sudije Petra Sekse, oca mladog "španca". Petar Sekso rođen je u Šibeniku 1888. godine. Pravne studije završio je u Zagrebu. Sudijski ispit položio je u Sarajevu 1915, odakle ga je službenički put vodio kroz mnoge gradove u Bosni i Hercegovini, kako tokom austrougarske, tako i tokom jugoslovenske monarhije. U vrijeme rata radio je pri kotarskim sudovima u Sarajevu i Derventi.

U novoj državi proveo je tri i po godine u visokim organima uprave, kratko je obavljao funkciju kotarskog predstojnika u Banjaluci, da bi se, nakon Prnjavora i Fojnice, vratio u pravosuđe službovanjem u Livnu. Tokom boravka u Prnjavoru, dok je služio na položaju kotarskog predstojnika, 16. septembra 1920. godine Petrova supruga Mila rodila je sina Mirka. Drugo dijete, kćerku Emiliju Belu, dobili su tokom boravka u Fojnici, a treće, mlađeg sina Davorina, 1926. godine, tokom rada u Livnu.

Napravićemo digresiju i napomenuti da ovi podaci ispravljaju tri male zablude. Prvo, tačan broj evidentiranih "španaca" iz banjalučke opštine zbog ovoga nije više šest, nego pet. Drugo, Prnjavor je ovom ispravkom dobio svog jedinog španskog borca. Treće, Mirko Sekso, svojom pogibijom u tek navršenoj šesnaestoj godini života, postaje najmlađi jugoslovenski "španac", umjesto vršnjaka Stanislava Salomona iz Trebinja, za koga se smatralo da je bio najmlađi španski borac, ali koji je u Španiju, ipak, stigao devet mjeseci nakon Mirka.

(Nastaviće se)

mr Vladan Vukliš, arhivista u Arhivu Republike Srpske

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.