Stuplje: Duhovna svetinja Čelinca, Prnjavora i Teslića
Manastir Stuplje je manastir Srpske pravoslavne crkve posvećen Svetom arhanđelu Mihailu. Nalazi se u selu Gornji Vijačani, na granici opština Čelinac, Prnjavor i Teslić. Ova svetinja smještena je na rječici Manastirici, koja se dva kilometra nizvodno ulijeva u rijeku Ukrinu.
U pisanim izvorima prvi put se pominje u 15. vijeku.
Sa imenom manastira Stuplja se prvi put srećemo u zapisu iz Kruševskog pomenika, zapravo pomeniku manastira Dobruna, koji je izgorio u požaru Narodne biblioteke u Beogradu 6. aprila 1941. godine. U njemu se imena monaha iz Stuplja pominju zajedno sa monasima manstira Liplja i to u dijelu Pomenika koji se datuje u drugu polovinu 15. vijeka. Nakon zapisa imena stupljanskih monaha u pomenik manastira Dobruna kod Višegrada prvi sljedeći nama poznati podatak o ovom manastiru potiče iz 1629. godine. Tada je u Stuplju, u manastiru Svetog arhistratiga Mihaila ”zvanom Stupa”, prepisan manastirski Tipik ”…u vrijeme poniznog igumana gospodina Georgija…” u vrijeme bosanskog mitropolita Isaije i Pećkog patrijarha Pajsija.
Ko su mu bili ktitori i kada je zapravo nastalo Stuplje – pitanja su na koja za sada nema preciznog odgovora.
Vladavina srpskog kralja Dragutina nad ovim krajevima na kraju 13. i u prvim decenijama 14. vijeka dala je povoda narodnom kazivanju, prema kojem su gotovo svi sjevernobosanski manastiri njegove zadužbine. Međutim, pisana svjedočanstva o eventualnim zadužbinama ovog vladara na prostoru između Drine i Vrbasa, za sada nisu poznata.
U Stuplju se od sredine 15. do kraja 17 vijeka odvija organizovan monaški život, a najpouzdaniji dokaz za to je veći broj rukopisnih knjiga, nastalih u Stuplju, koje su se nakon Velike seobe, kako svjedoče na početku navedeni zapisi, obreli preko Save, na austrijskoj teritoriji, u manastiro Orahovici.
Za kaligrafsko prepisivanje i ukrašavanje tipika, panegirika, oktoiha i ko zna koliko još nepobrojanih, u seobama i stradanjima nestalih psaltira, jevanđelja, otačnika, trebalo je mnogo pismenih, vještih i trudoljubivih kaluđerskih ruku. Sačuvani rukopisi samo daju osnovu za pretpostavku o nekolikko puta brojnijem fondu danas uništenih rukopisa, a broj njihovih prepisivača nesumnjivo je svjedočanstvo o bar desetak puta većem broju monaha u manastiru tokom njegove snažne aktivnosti u 16. i 17. vijeku.
Sve do 1994. godine manastir Stuplje je u nauci bio poznat samo kao pojam iz istorijskih izvora, smješten neodređeno na nepoznatu lokaciju u široj okolini Teslića. Kako se u dva od pet postojećih pomena Stuplja ono sreće zajedno sa pomenom manastira Liplja, to je uvriježena pretpostavka da su se ova dva manastira nalazila nedaleko jedan od drugog i da je tokom vijekova njihovog trajanja postojala neprestana živa veza između njihovih bratstava. Stoga se sve do marta 1994. godine, kada su precizno ubicirani ostaci manastira Stuplja, na osnovu zajedničkog pominjanja u izvorima, pretpostavljalo da se on nalazio negđe u blizini Liplja, što se pokazalo opravdanim. Zaista, lokalitet Crkvište, na kojem su otkopani temelji crkve, a tri godine potom i konaka i drugih pratećih zgrada manastirskog kompleksa Stuplja, udaljen je 12 kilometara vazdu šnom linijom od Liplja, do kojeg vodi oko 20 kilometara makadamskog puta uz tok rijeke Ukrine.
Zavod za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske je manastir Stuplje registrovao kao spomenik kulture, piše „SeeSrpska“.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
