Kako je počeo “Rudi Čajavec”
Proizvodnja preciznih mehaničkih uređaja i instrumenata počela je u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1922, kada je u Beogradu osnovan “Teleoptik”, mala specijalizovana radionica za popravku i održavanje precizne mehanike, koja je 1939. premještena u Zemun.
Fabrike u Beogradu
Radionica je uskoro prerasla u fabriku za montažu instrumenata od uvezenih dijelova, da bi na kraju otpočela sa samostalnom proizvodnjom. Osnovana je kapitalom budimpeštanske firme “Telefonik fabrik”, a kasnije je postala filijala londonske “Standard elektrik kompanije”. Značajna prekretnica nastupila je 1927. potpisivanjem licencnog ugovora o tehničkoj pomoći sa francuskom firmom za proizvodnju vazduhoplovnih i automobilskih instrumenata “Aera” iz Pariza.
Nešto kasnije u Beogradu su osnovane još dvije fabrike za preciznu mehaniku i vazduhoplovne instrumente - “Mikron” (1931) i “Nestor” (1938). Ove tri fabrike su isporučivale instrumente za potrebe vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije. Bez obzira na skroman asortiman i obim proizvodnje, u njima se obučio solidan i visokospecijalizovan kadar, a stečeno iskustvo bilo je solidna osnova za dalji razvoj na ovom polju.
Poslije oslobođenja, tokom 1946. i 1947, a na inicijativu Jugoslovenske narodne armije, obavljena je reorganizacija tih fabrika. Sva oprema i specijalizovan kadar su prešli u “Teleoptik”. Fabrika “Nestor” je postala Industrija precizne mehanike, a “Mikron” je ušao u sastav Fabrike radio-aparata “Nikola Tesla”. Tako su stručno iskustvo i dokumentacija o burdonskim instrumentima preneseni isključivo na “Teleoptik”, koji se do 1948. veoma proširio i modernizovao i postao fabrika evropskog nivoa i ugleda. U tom periodu osvojena je proizvodnja manometara, termometara, monovakumometara i trostrukih indikatora.
“Rudi Čajavec”
Preduzeće “Rudi Čajavec” osnovano je rješenjem Ministarstva narodne odbrane FNRJ, pov. br. 1016/50 od 17. oktobra 1950. Prema Osnovnom zakonu o državnim privrednim preduzećima, “Čajavec” je imao status preduzeća od opštedruštvenog značaja.
Preduzeće je osnovano radi proizvodnje vazduhoplovnih instrumenata, a naročito manometara, termometara i ostalih burdonskih i membranskih instrumenta, kao i elektromehaničke opreme. S tim ciljem iz “Teleoptika” je u Banjaluku prešao znatan broj specijalizovanih radnika, prenesena je kompletna konstruktivna i tehnološka dokumentacija, alati za proizvodnju, pa čak i specijalna oprema za ispitivanje instrumenata. Čini se da su, ipak, od svega bila važnija bogata stručna znanja i iskustva donesena iz “Teleoptika”.
Dopisom od 14. decembra 1950. fabrika je obavijestila Sreski narodni odbor Banjaluka da je počela sa radom u ulici Braće Pavlić 19. Proizvodnja se odvijala u skučenoj, nedovršenoj pomoćnoj zgradi, a proizvodilo se šest artikala. Funkciju vršioca dužnosti direktora obavljao je Filip Suhor, glavni inženjer. Nepunu godinu kasnije “Čajavec” je fuzionisan sa sarajevskom “Zvijezdom”.
Napredak
Već 1952 “Čajavec” je proizvodio 22 artikla, sljedeće 38, a 1954. godine čak 51. Dobra organizacija i različiti oblici stimulacije radnika imali su za rezultat niz inovacija i racionalizacija u proizvodnji. Tako su 1954. tokar Santo Julijus i Hasan Nalbantić napravili uređaj za izubljenje segmenata, koji se dotad uvozio. Svojim pronalascima istakli su se i radnici Ivan Lepoglavac, Milojko Janjić, Dušan Kodžić, Josip Campce. Njihov trud nagradio je direktor Franjo Kalođera. Posebne zasluge za izradu proizvoda auto-elektro industrije imao je inženjer-konstruktor Dušan Jarec, a za izradu manometara tehničar Miroslav Andrijević.
Proizvodnju od 1950. do 1954. karakterišu raznolik asortiman i male serije, te je ona imala više zanatska nego industrijska obilježja. “Čajavec” je raspolagao znatnim, ali nedovoljno iskorišćenim kapacitetima. JNA, koja je bila najveći kupac njegovih proizvoda, dostavljala je porudžbine koje su angažovale samo mali dio stvarnih kapaciteta. To je bio razlog da Savezni zavod za privredno planiranje sredinom 1954. “Čajavcu” odobri proizvodnju četrdesetak artikala potrebnih industriji automobila i traktora, koji su se inače uvozili.
Verica Josipović, Autor je načelnik Odjeljenja za sređivanje i obradu arhivske građe u Arhivu RS)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
