Junački put Janka Vukotića, srpskog junaka iz Crne Gore: Ne damo im Mojkovac da vide, pa car Josif da pred njima ide

Uoči Božića te 1916. crnogorska sandžačka vojska pokušava da zaustavi ofanzivu austrougarskih snaga, koje su prodorom iz pravca Pljevalja i Priboja imale namjeru da osujete i presijeku izvlačenje ka jugu pritiješnjene srpske vojske i tako njen slom učine neizbježnim. Izgledi za to su postojali jer je srpska vojska bila u kritičnoj situaciji, obuhvaćana iz tri pravca snagama Njemačke, Austrougarske i Bugarske sa preko pola miliona vojnika. Iako je već dva mjeseca u stalnom borbenom kontaktu taktički uzmicao sa Drine pred višestruko nadmoćnijim neprijateljem, serdar Janko Vukotić  odlučuje “više ni stope nazad”, po bilo koju cijenu zatvoriti Mojkovačka vrata i tako spriječiti tragični epilog po srpske trupe.

“To su naša braća najmilija/Mi smo Srbi jedna familija/I po vjeri i po narodnosti/Zovemo se braća po milosti...”, veli serdar u pomenutoj pjesmi i poručuje svojim jedinicama: “Švabske snage imaju u planu/Da nas bace kao s puta granu/I preteku srbijanske trupe/Da kroz Crnu Goru ne odstupe/.../Srpska vojska odstupa od Peći/Bugarska im udarila s pleći/A Njemačke silne regimente/Pro Sandžaka u pretijek lete...”

Svog markantnog autoritativnog komandanta vojska bezmjerno poštuje i sluša, ali to ne umanjuje težinu njegovog zadatka da sa 6.500 slabo opremljenih i dugotrajnim borbama iznurenih boraca dočeka 53. i 62. austrougarsku diviziju jačine 12 bataljona i dva konjička eskadrona sa oko 20.000 vojnika, tehnički vrhunski opremljenih, pod komandom generala Rajnera. Crnogorci imaju zastarjele puške sistema Manliher (Moskovke), sa kritično malim rezervama municije i trpe veliku oskudicu provijanta. I to je Bećirović, i sam učesnik bitke, slikovito opjevao: “Sve što treba u boj za junaka/Donosi mu žena ili majka/Od parčeta 'ljeba do obuće/Iz njegove siromašne kuće...”

Povrh svega, u tom kraju ovu zimu pamte kao jednu od najhladnijih u podužem periodu. Srce je pucalo od hladnoće, a snijeg je bio preko metra. Podnoseći nečuvene muke goli, bosi i promrzli, ovi prekaljeni borci su odlučno, bez trunke kolebanja, na sam pravoslavni Božić hrabro čekali strahovit udar neprijatelja. Čekali su crne polaznike koji će ih umjesto žitom zasuti vrelim olovom i čelikom iz oko 50 artiljerijskih oruđa i desetina mitraljeza. Na strateškim tačkama Bojna njiva, Uloševina i Razvršje, tri dana je trajala lavovska borba, pa i ona bajonetima prsa u prsa. Bojna njiva je prepoznata kao tvrda brava Mojkovačkih vrata, pa je u krvavom okršaju dva-tri puta prelazila iz ruke u ruku. I sam general Rajner bio je u borbenom stroju sa isukanom sabljom. Na kraju, uz ogromne žrtve obiju strana, neprijatelj je bio natjeran na uzmak.

Bila je to jedna od najsrpskijih priča u srpskoj Crnoj Gori i jedna od najjunačkijih pobjeda u njenoj junačkoj istoriji. Ta bitka je postala primjer srpske solidarnosti i saosjećanja za brata u nevolji, jer i po Svetom Jevanđelju žrtvovanje za bližnjeg je najveća vrlina ljudska. Serdar Janko Vukotić se ovjenčao slavom srpskog viteza, koji je svojim podvigom zadužio srpstvo i krupnim korakom ušao u istorijsku čitanku.

Plodovi ove najveće crnogorske pobjede u veljem (velikom) ratu ostaše neiskorišćeni jer je stanje na drugim linijama odbrane bilo katastrofalno, događaji su munjevitom brzinom preticali jedni druge. Pod vrlo sumnjivim okolnostima Lovćen je pao 11. januara, a Cetinje dan poslije. Dvor i vlada bili su u totalnoj konfuziji, gubilo se dragocjeno vrijeme u traženju lakšeg, mada nečasnijeg puta od onog kojim je pošla njihova saveznica Srbija. Nudi se separatni mir koji Austrougarska glatko odbija, tražeći bezuslovnu kapitulaciju. U toku je bio posljednji čin crnogorske drame, dok su se iza kulisa odvijale razne nečasne spletke i igre.

Pouzdano se zna da su kraljevi sinovi odavno šurovali sa Bečom, a teško je vjerovati da su to činili bez očevog blagoslova, uostalom i njihov zet, italijanski kralj, dugo je igrao na dvije karte. Serdar je bio teško poražen činjenicom da se odustalo od ranijeg plana da se crnogorska vojska povuče zajedno sa srpskim trupama i izbjegne kapitulacija. Mada ga je Janko preklinjao da to ne čini, kralj Nikola je 19. januara napustio zemlju i poslije Italije skrasio se u Francuskoj. Njihov posljednji telefonski razgovor u teškoj je atmosferi završio ovako:

“Janko, ja krećem. - Kud, gospodaru? - Idem u Lješ i San Đovani, pa preko mora. - Idi, nikad se više ne viđeli!”

Krnja vlada od tri ministra, zajedno sa princom Mirkom 21. januara donosi famoznu “Naredbu 128” da se vojska raspusti pošto položi oružje u magacine, te da se serdar Janko Vukotić razrješava dužnosti. Nekoliko stotina dobrovoljaca iz Bosne i Hercegovine i Boke to nije poslušalo i oružjem je sebi prokrčilo put ka Skadru i Medovi i priključilo se srpskim trupama u povlačenju. Ista krnja vlada je na Cetinju 25. januara oko 18 časova potpisala i faktičku kapitulaciju Crne Gore. Samo onaj ko dobro poznaje dušu crnogorskog ratnika zna koliko je težak udarac za njih bio da po prvi put u svojoj istoriji polože oružje pred neprijateljem. Serdar Janko, ojađen i potpuno slomljen, povlači se na selo kod rođaka. Tu ga i zatiču Austrijanci i sa stotinama oficira i drugih uglednih ljudi odvode u internaciju.

Janko Vukotić rođen je na Čevu nadomak Cetinja 18. februara 1866. godine, kao osmo, najmlađe dijete serdara Stanka Vukotića. Izdanak je jednog od najčuvenijih crnogorskih bratstava i bio je blizak rođak crnogorske kneginje, potonje kraljice Milene. Svršava vojne škole u Modeni u Italiji i postaje jedan od prvih školovanih oficira u Crnoj Gori. Njegova karijera u vojnoj službi i upravnim dužnostima ići će skoro pravolinijski. Komandant Knjaževe garde (1892), komandant Pješadijske škole (1895), brigadir, komandant stajaće vojske (1902), član Državnog savjeta i ministar vojni (1905), sudija Vojnog suda (1902), konačno 1911. dobija i zvanje serdara, kao osmi serdar iz bratstva Vukotića. U Prvom balkanskom ratu 1912. komanduje istočnim odredom crnogorske vojske koja uspješno operiše na pravcu od Bijelog Polja i Berana, preko Peći do Dečana i Đakovice. Potom, kao načelnik Vrhovne komande, učestvuje u zauzimanju Skadra najtvrđim pravcem preko Bardanjola, gdje mu gine i rođeni brat Kinja. U Drugom balkanskom ratu sa svojim trupama uspješno sadejstvuje srpskoj vojsci u Bregalničkoj bici. U julu iste godine postaje predsjednik vlade i ministar vojni. Početkom Veljeg rata 1914. preuzima komandu nad Sandžakom vojskom, tada najjačom formacijom.

Sa njom će u kontra napadu 25. septembra 1914., goneći neprijatelja izbiti na Jahorinu, a potom i nadomak samog Sarajeva, što je izazvalo pometnju u Poćorekovom štabu, ali i makar kratkotrajno oduševljenje Srba. Operišući na tom prostoru, 10. oktobra vodi sa Austrougarima krvave borbe na Glasincu. Po odluci združene komande, jedinice povlači na Drinu, a vremenom i u sektor Tare i Mojkovca, gdje će i doći do finalnog obračuna. Značajno je istaći da je Serdar u više navrata vršio i važne diplomatske misije. U vrijeme aneksione krize, prilikom jednog putovanja, u Zagrebu je priveden i u policiji zadržan sedam sati. Njegov ponos nije mogao preći preko te uvrede, pa piše ljutito pismo bečkoj vladi na Bal placu i u znak protesta vraća im sve medalje i ordenje koje je od njih ranije dobio. Kao što je već pomenuto, serdar Janko Vukotić je poslije sloma 1916. interniran u logor Boldogason, a potom u Bjelovar, gdje je dočekao oslobodilačke srpsko-francuske trupe. U Crnu Goru stiže početkom novembra 1918, ozbiljno narušenog zdravlja (u kuću su ga unijeli na nosilima). Ne učestvuje u radu Velike podgoričke skupštine, koja će 26. novembra 1918. donijeti akt o ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom, ali će u maju 1919. prihvatiti poziv regenta Aleksandra i aktiviraće se u novostvorenu Vojsku Kraljevine SHS. To će učiniti još 12 crnogorskih generala od ukupno njih 14, a jedino on će doseći čin armijskog generala. U međuvremenu je odbio Nikolin poziv da dođe u Pariz i bude ministar u nekakvoj crnogorskoj vladi u egzilu, koja je poslije o njemu objavljivala sramne pamflete. U novoj državi vršiće dužnosti komandanta divizije u Kragujevcu i Sarajevu, gdje je jedno vrijeme i vršilac dužnosti komandanta 2. armije, da bi potom bio postavljen na dužnost komandanta 3. armije u Skoplju. Na kraju karijere izabran je za člana Vojnog savjeta na prijedlog kralja Aleksandara, koji ga je neobično cijenio i smatrao ličnim prijateljem. General Janko Vukotić upokojio se 4. februara 1927, prije 95 godina u Beogradu, gdje je i sahranjen uz visoke državne počasti.

Serdar Janko je imao dvoje djece, kćerku Vasiliju (1897-1977) i sina Vukašina (1905-1990). Kćerka Vasilija bila je prava crnogorska heroina, u balkanskim ratovima dobrovoljna bolničarka, a u Velikom ratu ordonans i šifrant u očevom štabu, pa njena ličnost zaslužuje posebnu priču. Sin Vukašin, takođe oficir Jugoslovenske vojske, bio je ađutant kralja Aleksandra, pratio ga je i na njegovom tragičnom putovanju u Marselj. Jedno vrijeme živio je u inostranstvu, a njegov sin Janko (1953) danas živi u Podgorici. Tokom generalove službe u Sarajevu, 1922. njegov najstariji brat Božo Vukotić kupio je kuću i 120 dunuma zemlje u Lukavici, u današnjem Istočnom Sarajevu, gdje i sada žive neki od njegovih potomaka.

Danas bi razni ostrašćeni glasnogovornici i perjanice antisrpske politike u Crnoj Gori da potpuno promijene karakter i istorijski kontekst Mojkovačke bitke, kao nepotrebno žrtvovanje crnogorske vojske, pa čak i njeno namjerno uništavanje od strane srpske komande, kako bi Crna Gora lakše izgubila svoju državnost. Takvim pseudoistorijskim nebulozama oni usput nastoje očupati liske sa serdarevog lovorovog vijenca, nazivajući ga izdajnikom kralja Nikole i slugom Beograda, koji je pomogao tobožnju srpsku okupaciju Crne Gore 1918. No ti napori su im uzaludni, jer su Mojkovačka bitka i njen komandant odavno stavljeni na pijedestal vrhunskih nacionalnih vrijednosti, kao blistavi simbol jednodušne srpske sloge i zajedničkih odbrambenih napora, heroizma i žrtvovanja. Paradoks je da bitka na Mojkovcu po potrebi služi i kao smokvin list pred sudom istorije sadašnjim, a i bivšim odrodima od svojih etničkih korijena, kada se, kujući lažne zlatnike kite tuđim čojstvom i junaštvom. 

Sahrana

General Janko Vukotić sahranjen je u Beogradu 6. februara 1927. godine u Aleji velikana, odmah pored grobnice Nikole Pašića. Tog dana Saborna crkva i njena porta bile su pretijesne da prime sve prijatelje i poštovaoce ovog slavnog vojskovođe. Hram je bio zastrt crnim zastorima, na katafalku je stajao kovčeg, a na njemu generalova šapka i sablja. Opijelu koje je predvodio srpski patrijarh Dimitrije, pored porodice prisustvovali su kralj Aleksandar, ministri na čelu sa predsjednikom Uzunovićem, predsjednik Skupštine, veliki broj visokih oficira, među kojima samih petnaest generala, na čelu sa vojvodom Bojovićem i mnogi drugi državni dostojanstvenici. Govor pred hramom su držali general Mihajlović i ministar Piletić. Nepregledna povorka sa kovčegom na lafetu kretala se kroz špalir Beograđana, praćena posmrtnim maršom i zvonjavom beogradskih crkava. Na čelu iza krsta dvadeset oficira je na jastučićima nosilo generalova odlikovanja. Ispred i pozadi povorke kretao se po jedan bataljon beogradskog garnizona. Pri ulazu u samo groblje odjeknuli su počasni artiljerijski plotuni.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.