Aneksija - bomba na Blkanu
Bosanska kriza (u domaćoj literaturi poznata i kao aneksijska ili aneksiona kriza) je politička kriza koja je trajala tokom 1908. i 1909. zbog aneksije BiH Austrougarskoj, izvršene proglasom cara Franca Jozefa 7. oktobra 1908. godine.
Kao neposredan povod poslužila joj Mladoturska revolucija, izvedena u ljeto 1908. Austrija i Bugarska su djelovale koordinirano, 5. oktobra 1908. Bugarska je proglasila nezavisnost, a već sljedećeg dana, 6. oktobra Austrougarska objavljuje da anektira BiH.
Aktom aneksije, izvedenim bez prethodnog sporazuma sa velikim silama, koje su joj na Berlinskom kongresu dale mandat za okupaciju BiH, Austrougarska je izvršila povredu međunarodnih ugovora i izazvala žive proteste u Evropi, utoliko više što se u isto vrijeme, i u sporazumu s njom, Bugarska proglasila za nezavisnu.
Predstavnici pravoslavnih i muslimanskih narodnih organizacija dali su u Budimpešti 11. oktobra izjavu da je aneksija izvršena bez pitanja i protiv volje stanovništva i uputili posebnu delegaciju u evropske prestonice da tu izjavu stavi do znanja velikim silama.
Aneksija je u Srbiji odjeknula kao bomba. Srbi su rekli da im je nepošteno ispred nosa odnesena BiH. U Srbiji je aneksija izazvala veliko uzbuđenje, jer se osjećalo da se Austrija time učvršćuje na Balkanu i da želi da presiječe sve nade u budućnost srpske države.
U Srbiji su držali masovne zborove i stvorili dva tajna društva za ujedinjenje svih Srba: "Narodnu odbranu" s ciljem da prikupi dobrovoljce za eventualne borbe i "Ujedinjenje ili smrt" (poznato i pod imenom "Crna ruka"). Potkraj 1908. godine bilo je već nekoliko ogranaka "Narodne odbrane" i u Bosni. Srbiju je od nauma da navijesti rat Austrougarskoj odvratio ruski ministar spoljnih poslova Izvoljski, koga je zabolio način na koji ga je Fon Aerental izigrao, ali je svejedno savjetovao Beogradu ovako: "Srbija mora ostati na miru i ne smije ničim izazvati Austriju kako joj ne bi pružila priliku da je satre. Tačno 24. februara 1909. u Srbiji je obrazovana koncentraciona vlada pod predsjedništvom Stojana Novakovića.
Pod pritiskom opšteg neraspoloženja u Evropi, Austrougarska i Turska 26. februara 1909. sklapaju ugovor prema kojem Austrougarska stiče puno pravo nad BiH, ali se i obavezuje da će se povući iz Novopazarskog sandžaka, da će garantovati punu vjersku slobodu bosanskim muslimanima i platiti Istanbulu odštetu od 2,5 miliona turskih funti.
Austrija je počela pripreme da silom uguši srpske proteste prije nego što dođe do konferencije velikih sila, koju je predlagala Rusija. Rusko posredovanje spriječila je Njemačka prijetnjom u Petrogradu, zbog čega je Srbija morala da se pokori, ali posredovanjem Engleske oslobođena isuviše ponižavajuće izjave koju je tražila bečka vlada. Umjesto nje 31. marta 1909. dala je drugu izjavu da nova situacija stvorena u BiH ne zadire u prava Srbije. Austrougarska je tom izjavom dobila zadovoljenje i smatrala se pobjednicom.
Berlinskim sporazumom iz aprila 1909. ova kriza smatrana se završenom.
U Srbiji je ova kriza izazvala jačanje nacionalizma i nacionalne solidarnosti. Ova kriza je na neko vrijeme poremetila odnose između Austrougarske i Rusije. Vrenje srpskog nacionalnog pitanja izazvano aneksijom proširilo se na dijelove bh. stanovništva. I u Hrvatskoj je jačalo raspoloženje protiv Austrougarske, a sve je više zadobijalo oblik saradnje sa Srbima u kovanju planova da bude osnovana zajednička južnoslovenska država.
Nevjerovatno nezgrapan izraz tog novog stava bilo je ime studentske organizacije koja je djelovala na fakultetima izvan Bosne, a kojoj je predsjednik bio mladi bosanski pisac Ivo Andrić: "Hrvatsko-srpski ili srpsko-hrvatski ili jugoslovenski napredni omladinski pokret". Takođe, aneksiona kriza smatra se uvodom u Prvi svjetski rat.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
