Nebojša Ozimić, istoričar i književnik, za Glas Srpske: Srpske razmirice umanjile zasluge za slom fašizma

* GLAS: Koliki značaj ima obilježavanje 9. maja kao sjećanja na veliku pobjedu i bezuslovnu kapitulaciju fašističke Njemačke u Drugom svjetskom ratu?

OZIMIĆ: Obeležavanje ovog datuma je podsećanje na univerzalnu obavezu da se neprekidno borimo protiv opšteg zla koje nikada ne nestaje već samo menja izgled i manifestaciju. Nemačka je, međutim, dva puta potpisala kapitulaciju u Drugom svetskom ratu - 8. maja u Remsu sa zapadnim saveznicima i istog dana, na intervenciju Staljina, u večernjim satima u Berlinu. U tom trenutku po moskovskom vremenu bio je 9. maj. Sovjetski Savez nije dopuštao mogućnost da zapadni saveznici ostanu zapisani u istoriji kao pobednici. To se ni slučajno nije moglo desiti posle ogromnih žrtava koje je podneo Sovjetski Savez. U isto vreme bilo je jasno da je čin ponovnog potpisivanja kapitulacije trebalo da na najjednostavniji način pojasni ko je glavni u Evropi. Ta borba za podelom plena obeležila je narednih pola stoleća evropske istorije i donela nove frustracije i pokorenima i oslobodiocima.

* GLAS: I danas se Dan pobjede u Francuskoj i drugim evropskim zemljama obilježava 8. maja, a u Rusiji 9. maja?

OZIMIĆ: Zajedničko obeležavanje istog dana skoro da je nemoguće upravo zbog savezničke polarizacije na dva bloka - tadašnji Evroatlantski i Sovjetski Savez. Ta podeljenost uzrokovala je podizanje Berlinskog zida i sve kasnije tenzije koje su nastale i koje opstaju, evo, sedam decenija. Rusija, naslednica Sovjetskog Saveza, zemlja koja je dala najveći broj žrtava u Drugom svetskom ratu, nikada se neće odreći svog mesta da bude prva među jednakima.

* GLAS: Zbog čega je ovaj praznik na našim prostorima jedno vrijeme bio prilično zanemaren iako su podnijeli ogromnu žrtvu u Drugom svjetskom ratu?

OZIMIĆ: Nas je posle 1945. ubilo prividno bratstvo i jedinstvo. Za račun te ideje, celokupna istorija ovih prostora od 1941. do 1950. je relatizovana. Ko je mogao da priča o zverstvima ustaša po Bosni, o golubnjačama koje su tek devedesetih počele da se ozbiljnije proučavaju? Zarad održanja jednog sistema izjednačeni su Jugoslovenska vojska u otadžbini i ustaše i povećavan i smanjivan broj žrtava prema potrebi. Kod nas je sve poistovećeno sa jednim sistemom pa i međunarodni praznici. Oni koji su došli nakon Tita, kada je došlo do raspada SFRJ, imali su druge prioritete jer se nama neprestano događaju važne i istorijske stvari koje su neodložne. Tako smo došli do toga da stanovnici države koja je dala ogroman broj žrtava u Drugom svetskom ratu, raspadom države na manje, dođu u situaciju da svoje poginule u Drugom svetskom ratu doživljavaju kao daleku prošlost. Naravno da neće moći više nikada da se identifikuje tačan broj žrtava.

* GLAS: Da li se dovoljno vrednuje doprinos srpskog naroda u pobjedi nad fašizmom?

OZIMIĆ: Nažalost, Srbi koji su u Drugom svetskom ratu imali ogromne žrtve u različitim antifašističkim pokretima, ostali su i danas međusobno zavađeni. Jedni su druge proglasili izdajnicima i tako je bilo pola veka, a potom su se ovi drugi trudili da dokažu svoju istinu. Tako zabavljeni jedni drugima propuštali smo da poentiramo kada je to trebalo da se učini upravo podacima o našem učešću u Drugom svetskom ratu. I bojim se da će i dalje biti ovako kako je sada…

* GLAS: Rekli ste da se četnički pokret danas stavlja u onu ravan koju, istoriografski gledano, zaslužuje. Kakva je zapravo bila uloga četničkog pokreta u Drugom svjetskom ratu i njegov doprinos borbi protiv fašizma?

OZIMIĆ: Odmah da se razumemo: Jugoslovenska vojska u otadžbini je do 1943. bila službena vojska u okupiranoj državi čiji je kralj bio van nje, ali joj je pružao svaku podršku. Imajući u vidu da su u nacističkim logorima na teritoriji Srbije bili pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini i odatle slati u Mauthauzen ili Buhenvald, ne možemo da zanemarimo njihov doprinos u borbi protiv okupatora. U kojoj meri je ovaj pokret dao doprinos opštoj borbi, a koliki je deo Narodnooslobodilačkog pokreta, tek će naknadna istraživanja pokazati - ona koja se pišu hladne glave i isključivo na osnovu raspoloživih dokumenata. Ta istraživanja će biti proglašena za revizionizam, ali će doneti konkretniju faktografiju.

* GLAS: S jedne strane se potpuno negira jugoslovenski pokret, a s druge vrši politička revizija istorije u kojoj se Srbi predstavljaju kao narod koji nema autentičnu antifašističku prošlost. Kako naći zlatnu sredinu?

OZIMIĆ: Nema zlatne sredine. Oni koji su bili za kralja okupili su se maja 1941. sa idejom otpora okupatoru za razliku od onih koji su bili za komunističku ideju i koji su krenuli protiv okupatora jula iste godine. Jedni su želeli da zadrže postojeće državno uređenje, a drugi da istovremeno obore monarhiju i uspostave republiku, u čemu su i uspeli. Ova dva pokreta, međusobno zaraćena, imaju nesumnjiv doprinos borbi protiv fašizma. Podela je naša, srpska, unutrašnja. Svet nas prepoznaje i prema jednima i prema drugima.

Vrijeme neslobode

* GLAS: Jednom prilikom ste rekli da fašizam ili nacizam, u različitim vidovima, na globalnom nivou nikada nije bio življi nego danas?

OZIMIĆ: Ono što karakteriše fašizam i nacizam - totalitarna vlast, surov obračun sa neistomišljenicima, filozofija gvozdene pesnice, nametanje drugome svoje volje na sve načine - življe je danas nego 1933. godine. Živimo u vremenu apsolutne neslobode.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.