Profesor Ranko Popović o stvaralaštvu Dobrice Ćosića: Sinovi i očevi u vrtlogu burne srpske istorije

Rekao je to u razgovoru za “Glas Srpske” profesor Filološkog fakulteta Univerziteta u Banjaluci Ranko Popović, govoreći o Dobrici Ćosiću povodom 100 godina od njegovog rođenja.

Dodao je da Ćosić, zajedno sa Brankom Ćopićem, Mihajlom Lalićem i Oskarom Davičom, spada među najznačajnije književnike koji su početkom pedesetih godina prošlog vijeka romanima oslobađali srpsku književnost iz okova rigidne poetike socrealizma, osvajajući nove stvaralačke slobode koliko se to moglo u uslovima jednopartijske ideološke diktature.

- I Ćosić je u vrijeme Drugog svjetskog rata bio pripadnik partizanskog pokreta, a čitav život manje-više odani sljedbenik komunističke ideologije, što je u njegovom opusu ostavilo vidnog traga i što se iz današnje perspektive može i mora sagledavati pod posebnom kritičkom lupom - objasnio je Popović.

Istakao je da je najilustrativniji primjer u tom pogledu roman “Deobe”, trilogija “kontrarevolucije”, odnosno pokušaj psihološke analize fenomena četništva u Srbiji u vremenu od 1941. do 1945. godine.

- Ćosić je bivao umjetnički mnogo uvjerljiviji kad je svoje teme pomicao u vrijeme kome nije bio svjedok, što najbolje pokazuje njegova tetralogija “Vreme smrti”. To je na mnogo načina njegova romansijerska zaštitna povelja - kazao je Popović.

Dodao je da je riječ o djelu koje u najvećoj mjeri pokazuje sve Ćosićeve spisateljske vrline, od izuzetne epske snage, preko rijetke moći plodnog ukrštanja dokumentarne građe sa umjetničkom fikcijom, pa do jedinstvene koncentracije u oblikovanju upečatljivih likova koji uvijek nose duboku uporišnu tačku bića.

- U ogromnoj galeriji likova tog romana svi su podjednako snažno oblikovani, svejedno da li je riječ o istorijskim, kakvi su vojvoda Mišić i Nikola Pašić, ili izmaštanim, poput Vukašina Katića i majora Gavrila Stankovića. Svi na nezaboravan način prelamaju u sebi istorijsku tragediju našeg čovjeka u vremenu Prvog svjetskog rata, koje je za Srbe i Srbiju  bilo vrijeme sveopšte smrti, nacionalni polom čije se posljedice osjećaju i danas - kazao je Popović.

Objasnio je da se o tom strašnom vremenu pisalo mnogo, ali teško da će neko novo djelo zasjeniti simboličku snagu artefakata kakvi su Bojićeva “Plava grobnica” i Ćosićevo “Vreme smrti”.

- Kad pisac jednim djelom u nacionalnoj literaturi izbori takav status, onda mu nikakva druga potvrda vrijednosti nije potrebna. Ćosić je proživio dug i plodan vijek, ostavivši iza sebe ogroman i raznorodan književni opus, a njegovo stvaralaštvo nije u potpunosti kritički valorizovano i o njemu će se još mnogo pisati - naveo je Popović.

Naglasio je da se Ćosić romanom “Daleko je sunce” predstavio kao pisac koji obećava, te da su “Koreni” bili njegova majstorska književna diploma.

- “Koreni” predstavljaju temelj buduće velike romaneskne građevine kojom je Ćosić tematski obuhvatio političku istoriju Srbije u 19. i 20. vijeku, a riječ je o višetomnim ciklusima romana “Vreme smrti”, “Deobe”, “Vreme zla”, “Vreme vlasti” i “Vreme zmija” - kazao je on.

Objasnio je da “Korenima” Ćosić pravi otklon od realizma ka modernizmu, gradeći svoj roman na iskustvima evropskog romana toka svijesti i izdašno koristeći psihoanalitički model oblikovanja likova, zasnivajući ih na raznolikim traumama biološke i socijalne prirode.

- U tom romanu postoji sve što Ćosića deklariše kao značajnog pisca, a gdje se posebno izdvaja poznavanje njegove “Srbijice” i “moravskog čovečanstva”, ono veliko etnografsko, etnopsihološko i antropogeografsko znanje na kome počivaju njegova najbolja djela. Tu su i živo, dinamično pripovijedanje, izrazito dramsko oblikovanje scena, te lirski pasaži gustog naboja, posebno kad su u pitanju opisi prirode i sjenčenje atmosfere - ispričao je Popović.

Kako je kazao, Ćosić je u svom Prerovu i svojim Prerovcima pronašao sopstveni model porodičnog romana kao istorijskog, prepoznatljiv i samosvojan, kakav možemo naći i kod velikana kakvi su Tolstoj i Man.

“Selo”

Popović je istakao da su “Koreni” u pogledu sižejno-fabularnog toka narativna parafraza jednog gotovo zaboravljenog međuratnog romana.

- Riječ je o djelu “Selo” Dušana Radića, što je danas malom broju čitalaca poznato, a što ponajbolje naglašava piščevu vezanost za nasljeđe srpskog realizma - naveo je Popović.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.