“Nevermind” 30 godina kasnije: Opasno dobar rok album

Kvalitetna muzika širom svjetske rok scene uglavnom se kretala u anderground okvirima, a rijetki proboji na vrhove top-lista bili su više izuzetak koji potvrđuje pravilo nego stvarni odraz stanja na muzičkoj sceni. Ipak, ispod te dominantne vladavine korporativnog pop zvuka za svačiji ukus u svim njegovim varijacijama, od crnog popa do stadionskog roka, stanje na rok sceni polako je dostizalo tačku ključanja. Alternativni rok bendovi poput “Pixies”, “R.E.M.”, “Sonic Youth”, anderground hevi metal bendovi poput “Metalike” ili “Antraksa”, ekstremni rep izvođači poput “Public Enemy”, “N.W.A.” i masa drugih do juče nezavisnih izvođača više je prodirala među širi sloj publike, potpisujući prve ugovore za velike diskografske kuće i dobijajući polako, ali sigurno svojih pet minuta na svemoćnom MTV-ju. Trebalo je samo da se dogode jedan bend, jedan album i jedna pjesma da se stvari promijene za 180 stepeni. Da se na pravi način označi momenat u kom će se pomenuta tačka ključanja pretvoriti u erupciju, koja će zbrisati uhodana pravila muzičke industrije i najaviti početak novog doba unutar rok muzike. Doba u kojem će se zahvaljujući spoju interneta i anderground estetike “uradi sam” muzika na jedan trenutak iščupati iz pohlepnih okova korporativnog diskografskog sistema i oživjeti, istina na kratak, ali time ništa manje važan san vječne utopije o pobjedi pojedinca protiv sistema.

Sagorjeti, a ne izblijedjeti

U proljeće 1991. godine anderground bend sa nezavisne “Sub Pop” etikete iz Sijetla po imenu “Nirvana”, s jednim albumom i nekoliko singlova iza sebe, potpisao je za veliki “Gefen rekords”. Uz pomoć producenta Buča Viga sa budžetom od 60.000 dolara, trojka u sastavu Kurt Kobejn, Dejv Grol i Krist Novoselić za njih snima album kome su dali ime “Nevermind”. Album izlazi 24. septembra 1991. godine, a kao prvi singl s njega desetak dana ranije lansirana je pjesma pomalo čudnog naziva “Smiles Like Teen Spirit”. I to je bilo to. Ostatak priče dobro je poznat svima. Pomenuta numera postaje hit decenije, “Nevermind” za nekoliko mjeseci skida Majkla Džeksona sa prvog mjesta top-lista, izbacujući još tri hit singla. Nošena njihovim uspjehom lokalna scena iz Sijetla i okoline, sa bendovima: “Pearl Jam”, “Soungarden”, “Mudhoney”, “Screaming Tress”, “TAD”, poznata pod novinarskom kovanicom “grunge” postaje svjetski fenomen. “Nirvana” se ne skida sa MTV-ja, a tiraž prelazi deset miliona primjeraka nezapamćenom brzinom (ukupno prodato više od 30 miliona primjeraka). Mediji raspravljaju o rastućem fenomenu pokreta, diskografska industrija u panici pokušava da nađe “svoj” grandž bend, potpisujući ugovor sa svakim ko je nosio kariranu košulju i dugu kosu. Kurt dobija titulu “glasa generacije”, a rastući pritisak slave i uspjeha uz obilnu upotrebu narkotika, te burna ljubavna veza sa pjevačicom Kortni Lov sve više uništavaju Kobejna, dovodeći do njegovog samoubistva dvije godine kasnije. Ono što je počelo u velikom stilu, s čudnim, prepoznatljivim rifom generacijske himne “Smiles Like Teen Spirit”, koji je najavio sljedeću “veliku rok stvar”, završilo se pucnjem iz sačmare u glavu jednog totalno slomljenog čovjeka. Stavljena je na krajnje tragičan način tačka na priču o pobuni generacije uz manifestni oproštaj njenog (ne)voljnog predvodnika, citatom stihova kuma grandža Nila Janga: “Bolje je sagorjeti nego izblijedjeti”. Danas, trideset godina kasnije, sve su iluzije razvijane. Kurt je odavno mrtav, grandž je samo još jedna isplativa stvar nostalgične rok mitologije, a njihova pobuna protiv sistema unaprijed je bila osuđena na propast. Samo jedna stvar je ostala - “Nevermind” je i danas opasno dobar rok album.

Fenomen bez objašnjenja

U posljednjih 30 godina svjetlost dana ugledalo je bezbroj tekstova, knjiga, emisija, dokumentaraca i drugih medijskih radova o fenomenu “Nirvane”. U pokušaju da objasne kako je jedan relativno nepoznat bend, s albumom duboko ukorijenjenim u alternativu preko noći pokorio svijet i postao mejnstrim, rušeći pravila unutar muzičke industrije. Odgovor je i dalje jednako daleko kao i na početku priče. Nisu imali pjevljive pop pjesmice, nisu izgledali kao poster bend, nisu imali planiranu marketinšku kampanju, a lider benda više je izgledao kao ulični klošar nego kao klasična rok zvijezda, ali su sa top-lista počistili megazvijezde koje su imale sve navedeno. Možda se nakon svega odgovor na sva pitanja krije u samom bendu i njegovoj muzici. I pored sve konfuzije i histerije, koja je pratila izlazak albuma i njegov uspon na listama, iza njega je stajao bend koji je znao šta hoće i šta neće. Bend koji je sam osmislio legendarni omot albuma (sa bebom koja pliva u bazenu i udicom na koju je okačen dolar) odbacujući prijedloge izdavača. Bend koji je insistirao na svakom detalju u vezi sa muzikom, stihovima i izgledom benda, ne dozvoljavajući promjenu nijedne riječi, nijednog akorda, osim sugestija od ljudi u koje su imali povjerenja poput menadžera Denija Goldberga i producenta Buča Viga. Bend koji nije dozvolio da mu se spotovi pretvore u klasične MTV šeme i koji je u dvanaest pjesama (plus jedna skrivena) progovorio o gorućim temama generacije poput mladalačkog bunta, usamljenosti, otuđenja, seksa, zavisnosti..., bez patetike i lažnih emocija, iskreno do samih granica brutalnosti, ne vodeći računa o tome kome će se to dopasti, osim njih samih. Sam Kurt nije bio previše zadovoljan zvukom albuma i tvrdio je da su producent Vig i inženjer miksa Endi Valas pod pritiskom “Gefena” previše upeglali zvuk, ugušivši njegovu energiju i punk duh, iako je sam Kurt izabrao da baš ova dvojica stručnjaka obave posao kako bi zvuk postao prihvatljiviji za širi sloj publike. Objektivno gledajući, oni su tim postupkom samo učinili džinovsku uslugu bendu tako što su ublažavanjem primarne sirovosti u prvi plan izbacili Kurtov osjećaj za stihove, melodiju i refren, tj. osnov svake prave pop pjesme i evidentnu sviračku vještinu Grola i Novoselića. Možda i ključne elemente, koji su omogućili bendu komunikaciju sa publikom, koja do tada nije bila sklona bučnim indi bendovima.

Tragedija u srcu mita

Uz sve to, “Nirvana” je imala i Kurta, kontradiktornog čovjeka koji je opsesivno pokušavao da izbriše svaku razliku između svoje umjetnosti i svog života. Ulazeći u sukob sa kompletnom muzičkom i medijskom javnošću svog vremena, dok je s druge strane, sudeći po izjavama najbližih saradnika, pomno vodio računa o svakom detalju karijere, od pisanja pjesama preko omota i spotova do promocije i odnosa sa medijima. Insistiranje na izvornoj umjetničkoj estetici svog rada, u svjetlu ogromnog uspjeha koji neminovno povlači potrebu sa kompromisima, ispostavilo se, kod njega nije bilo poza za obožavaoce, nego pitanje života i smrti. Naravno, ne treba samo tražiti razloge njegove tragične sudbine u samoj umjetnosti, niti ovaj nesrećni čin idealizovati kroz prateću rok mitomaniju, jer je njegovom slomu ogroman doprinos dala i teška zavisnost od narkotika i privatni i mentalni problemi, ali da je on bio umjetnik koji igra na ivici oštrice, tu dileme nema. “Generacija iks”, za razliku od svojih roditelja, čuvene “bebi bum” generacije, nije pokušavala da promijeni svijet idealima “ljubavi, muzike i mira” (a poznato je koliko su oni uspjeli u tome) niti je željela da slijedi bezdušni japi materijalizam i trku za novcem tokom osamdesetih. Generacija koja nije znala šta želi, osim da nešto želi, u Kurtu je s lakoćom prepoznala istomišljenika i tragičnu figuru herojskog predvodnika koja kao da je došla iz neke antičke tragedije. Bez problema se identifikujući s njegovim stihovima u kojima su se sudarala osjećanja otuđenosti, izgubljenosti i usamljenosti sa konfuznim, gotovo pa instinktivnim izražavanjem socijalno-društvenih stavova na tragu izvorne rok estetike. Kurtovo nejako vrištanje bizarnog refrena: “A mullato! An albino! A mosquito! My libido! A denial” u najvećem hitu karijere, dok u pozadini grmi glasna buka “Nirvane”, bio je njihov i samo njihov “My Generation”. Lišen u startu glamurozne ideje da će promijeniti svijet, pljusnuo im je u lice istinu da je odrastanje počelo, da neće biti nimalo lako i da je njihova sudbina samo u njihovim rukama. Muzika, koliko god dobra bila, ne može da promijeni svijet. Ali, možda, može da promijeni svakog od nas. Makar za onaj trenutak kad čujete uvodni rif iz “Smiles Like Teen Spirit” i srce vam zakuca malo brže. Naravno, ako vam je srce na pravom mjestu.

Generacija iks

U štampi tog vremena pojavio se pojam “generacija iks”, kao izraz preuzet od istoimene knjige pisca Daglasa Koplenda. Ovim pojmom označena je generacija rođena u prvoj polovini sedamdesetih, kojoj je pripadala većina stvaralaca i konzumenata grandž pokreta. Sam sastav decidno je odbacivao bilo kakvu ideološku povezanost, svodeći svoje veze sa bendovima samo na muziku i odbacujući termin grandž i “generacija iks” kao medijske budalaštine.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.