IZ ARHIVA Kako je Banjaluka dobila svjetlosnu saobraćajnu signalizaciju
Kako istorijska dokumenta bilježe, prvi semafor postavljen je u Londonu ispred Vestminsterske palate prije 155 godina, odnosno 9. decembra 1868. Radio je na plin. Prvi električni semafor pojavio se u SAD 1912, a u Evropi deset godina kasnije, u Parizu.
Beograd je dobio prvi semafor 1939. na raskrsnici ulica Kralja Ferdinanda, Kneza Miloša i Takovske. O postavljanju prvih semafora, svjetlosnih uređaja za regulisanje saobraćaja u Banjaluci može se pisati samo na osnovu podataka iz štampe. Iako predstavlja sekundarni istorijski izvor štampa je, kao u ovom slučaju, jedini izvor podataka.
Banjaluka je 1964. imala 212 ulica, nešto više od 100 kilometara asfaltiranih puteva, 5.000 registrovanih motornih vozila (prvi automobil u Banjaluci imao je Smail-beg Džinić 1908.) i 30.000 biciklista. U Banjaluci je te godine, u odnosu na 1961, broj vozila porastao za čak 274 posto pa je ubrajana u jugoslovenske gradove sa razvijenim saobraćajem.
Loši putevi, sa tankim kolovoznim zastorom, oštrim krivinama i većim usponima i padovima, tehnički neispravna vozila i saobraćajna (ne)kultura učesnika u saobraćaju doveli su do velikog broja saobraćajnih nezgoda. U poređenju sa 1963, na području banjalučkog sreza je 1964. broj saobraćajnih nezgoda porastao sa 161 na 182, a poginulih sa 14 na 16, dok je broj povrijeđenih smanjen sa 165 na 137. Materijalna šteta je porasla sa 19 na 41 milion dinara. Tokom 1964. policajci su evidentirali 50.163 prekršaja saobraćajnih propisa, koje su većinom počinili vozači, biciklisti i mopedisti.
Problem
U gradu Banjaluci tokom 1964. dogodilo se 88 saobraćajnih nezgoda. Vlasti su ovaj problem ozbiljno shvatile. Da bi se stvorio veći red u gradskom saobraćaju, planirano je da se sa sredine glavne ulice ukloni parkiralište, proširi šetalište od parka do hotela “Bosna”, a na najprometnije raskrsnice postave semafori. Postavljanje semafora tražili su i sami građani koji su uvidjeli prednosti koje oni pružaju u mnogim jugoslovenskim gradovima.
Opštinske vlasti su u 1964. planirale da prvi semafor postave u Bojića hanu, na najprometnijem saobraćajnom čvoru, raskrsnici ulica Mladena Stojanovića, tranzitnog puta, Braće Podgornika, Krajiških brigada i ulice koja sa tog raskršća vodi ka banjalučkom polju. Koliko god da je ta odluka bila opravdana, toliko je bilo čudno zašto se ne planira postavljanje semafora u centru grada, na Kastelovom ćošku.
Društvenim planom opštine Banjaluka za 1965. predviđena je izgradnja i postavljanje semafora u ulicama Maršala Tita (danas Kralja Petra I Karađorđevića) i dr Mladena Stojanovića i izgradnja treptača kod Ferhadije, ali te godine, u vezi sa tim, nije ništa urađeno.
Tek u maju 1966. godine preduzeće “Put” počelo je sa prekopavanjem ulica za postavljanje dugo najavljivanih semafora. Nakon završetka tih poslova radnici Elektronske industrije “Nikola Tesla” iz Zagreba su postavili semafore kod hotela “Palas”, na Kastelovom ćošku, kod hotela “Bosna” i kod stanice Narodne milicije u Bojića hanu. Za građevinske radove i nabavku semafora utrošeno je 27 miliona starih dinara.
Iako je planirano da semafori budu postavljeni do sredine juna, “Glas” od 25. jula 1966. piše da je Banjaluka napokon dobila semafore koji su svima dobrodošli, pješacima da sa više mira i sigurnosti pređu ulicu, a vozači da projure raskrsnicom.
Nedugo po postavljanju građani su primijetili nedostatke semafora, jer je usporen saobraćaj. Semafori su radili non-stop, od jutra do sutra, odnosno i noću, kad je saobraćaj slab. Banjalučani su tražili da semafori rade do 21 čas, a poslije toga da gori samo žuto svjetlo - znak upozorenja. Gužve na raskrsnicama uzrokovali su i česti nestanci struje.
Sinhronizacija otvaranja i zatvaranja prolaza nije odgovarala ni pješacima ni vozačima zbog biciklista. Semafori su regulisani prema njihovoj brzini pa se tražilo da se biciklisti uklone sa glavne ulice i da koriste ulice Ivice Mažara (danas Vojvode Momčila), Nikole Tesle i Štrosmajerovu (danas Grčka), ali željeznička rampa kod hotela “Bosne” nije dozvolila da se prijedlog usvoji. Između šest i sedam časova u ovom dijelu Banjaluke bio je zatvoren drumski saobraćaj zbog primanja i otpremanja vozova i vršenja staničnog manevra pa bi na rampi dolazilo do neželjenih gužvi. Da ne bi zakasnili na posao, desetak hiljada radnika biciklista moralo bi često prelaziti prugu kad je zabranjeno. Isto to bi se događalo i između 15 i 16 časova, kad se radnici vraćaju s posla. Izmještanje biciklističkih staza odgođeno je do izmještanja željezničke stanice.
Navikavanje
Građani se nisu lako navikli na semafore. Pješaci su prelazili preko “zebri” i kad je crveno svjetlo, a i vozači su počesto ignorisali postojanje semafora, pogotovo ako se u blizini ne nalazi saobraćajni policajac. Tadašnji “Glas” piše:
“Vlasnici motornih vozila i vozači koji žive od volana najsrećniji su kad semafor na Malti ne radi. Naizgled čudno, jer se zna da u čitavom svijetu semafori regulišu saobraćaj i čine ga sigurnijim. Ovdje to nije slučaj. Kada semafor ne radi, saobraćajci sa lakoćom regulišu saobraćaj pa čak i bez saobraćajca, saobraćaj se odvija nesmetano i bez opasnosti. Semafori nemaju osjećaja za dugo čekanje čitave kolone vozila u glavnom pravcu pa se događa da desetine vozila čekaju da istekne vrijeme na crvenom signalu, dok iz pravca sa zelenim svjetlom nema nijednog vozila. Začudo da ni ljudi nemaju refleksa da skrate muke vozačke i ćudi automatizacije”.
Do sredine oktobra 1969. na raskršću ulica Maršala Tita i Šoše Mažara (danas Braće Mažar i majke Marije), kao i na raskršću ulica Kasima Hadžića (danas Cara Lazara), Mirka Kovačevića i Braće i sestara Kapor (danas Carice Milice), na području Mejdana (Obilićevo), bile su završene sve predviđene pripreme za montažu semafora, samo se čekala isporuka tih signalnih uređaja. Saobraćajni odsjek SUP-a u Banjaluci nije dao saglasnost da se postavi semafor na uglu ulica Ive Mažara i Šoše Mažara. Pošto na ovom raskršću nisu dolazili u obzir ni tzv. konzolni semafori (instalisani na stupovima), Opštinski sekretarijat za komunalne poslove preporučio je da se kao zamjena za semafore postave iskrivljena putna ogledala. Nema podataka da li su ovi semafori do zemljotresa postavljeni, ali je poznato da su poslije zemljotresa banjalučki semafori proradili početkom marta 1970. godine.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
