Pamtimo, dakle postojimo!

Okrugle godišnjice obavezuju da se osvrnemo na krupne događaje i ličnosti, te da razmotrimo njihovu pojavu i značaj u nacionalnoj istoriji, kulturi i literaturi.

Hercegovački ustanak, kao jedna velika epopeja herojske borbe našeg prostog čovjeka za svoju slobodu i kao veličanstvena heroika, predstavljao je značajno tematsko i inspirativno ishodište srpske književnosti, a pokretači bune i njene vođe bili su: knez s Rasta Tripko Grubačić; ispod klanca iz sela Lukavca kodžobaša Stevanov Ilija, Prodan Rupar i Zečević Simeun, i dva kneza iz sela Koleška: Tripko Buva i Đogović Simo; dva junaka, dva brata Gutići, Jovan i Mihajlo iz Zovoga sela malenoga, iz Biograda Remetović Simo, od Bratača Dragić Radović. Među njima bio je pop Radović.

U istoriografiji je davno konstatovano kako je počeo Hercegovački ustanak. Zbog napada hajdučke čete harambaše Pera Tunguza na turski karavan kod Bišine, na putu Mostar-Nevesinje, 5. jula 1875. godine, organizovana je potjera za hajducima. U potjeru je krenuo turski odred iz Nevesinja, sastavljen od nizama i bašibozučkih jedinica.

Turske snage je na brdu Gradac, kod sela Krekova, 9. jula napao odred od osamdesetak naoružanih ljudi, predvođenih Jovanom Gutićem, čime je počeo ustanak, poznat i pod nazivom Nevesinjska puška. Ustanak se iz nevesinjske oblasti brzo prenio na susjedna područja, a zatim zahvatio cijelu Hercegovinu.

Hercegovački ustanak sam po sebi predstavljao je vrlo složen i kompleksan, a kasnije se ispostavilo - i neostvariv napor Srba iz tog dijela Bosne i Hercegovine za oslobođenje i ujedinjenje u zajedničku državu. Taj događaj se s punim pravom može posmatrati kao dio jedne kontinuirane borbe za srpsko nacionalno oslobođenje i ujedinjenje. A s obzirom na činjenicu da je vođen od strane seljaka, ovaj ustanak je predstavljao pravu seljačku bunu protiv Osmanskog carstva.

Neophodno je, svakako, makar u nekoliko rečenica, ukazati na ulogu velikih sila i njihov odnos prema ustanku u istočnoj Hercegovini. Ustanak je u gotovo svim svojim fazama direktno zavisio od velike igre velikih sila koje su se našle u ulozi učesnika u razrješavanju velike istočne krize i istočnog pitanja. Na velikom kongresu velikih sila u Berlinu 1878. zapečaćena je sudbina hercegovačkih ustanika u novoj evropskoj teritorijalnoj preraspodjeli.

Odlukama ovog kongresa Crnoj Gori su pripali znatni dijelovi Hercegovine, dok je preostali njen dio potpao pod austrougarsku okupaciju. Hercegovački Srbi bili su očajni zbog odluke Berlinskog kongresa jer je ona značila kraj njihovih želja za pripajanje čitave istočne Hercegovine Crnoj Gori. Međutim, iako ustanici nijesu uspjeli da ispune svoje želje i ciljeve s početka ustanka, sam ustanak je bio vrlo značajan i bitan za srpski narod. Pored toga što je pokrenuo niz ratnih okršaja i sukoba na Balkanu i što je ostavio otvorenim ujedinjenje srpskog naroda, ipak je doprinio koncentrisanijem i organizovanijem pozicioniranju srpskog nacionalnog faktora u ovim srpskim zemljama.

Kultura sjećanja

Stoga je potrebno neprestano ukazivati na važnost njegovanja kulture sjećanja na podvige i žrtve naših predaka u vjekovnim borbama za oslobođenje srpskog naroda i stvaranje jedinstvene srpske države, kao i na žrtve srpskog naroda u borbi protiv nacifašizma tokom Drugog svjetskog rata. Uz bratski ruski narod koji je, spasavajući Evropu i čitavo čovječanstvo od nacifašističkog zla, na oltar slobode i otadžbine položio dvadeset sedam miliona svojih najboljih sinova, mi Srbi smo tokom Drugog svjetskog rata bili među najviše nastradalim narodima.

Kao žrtve ustaškog genocida, i u borbama protiv okupatora, nestalo je više od milion i po naših sunarodnika. Ako je Nevesinjskom puškom prije sto pedeset godina otpočeo, jednoga jula, slobodarski srpski pokret u centralnim srpskim zemljama, on je prije osamdeset godina, jednoga maja, krunisan oslobodilačkom pobjedom.

O snažnoj antifašističkoj svijesti i slobodarskoj tradiciji srpskog naroda najbolje svjedoči činjenica da je prvi ustanak u porobljenoj Evropi u Drugom svjetskom ratu podignut upravo u Srbiji - na Ravnoj Gori 13. maja 1941. godine. Nedugo potom, u noći između 5. i 6. juna, u Brljevu kod Gacka hercegovački Srbi su podigli ustanak protiv nacističke ustaške torture. Taj događaj, Junski ustanak u Hercegovini, označio je početak antifašističke borbe u Bosni i Hercegovini, a 27. jul je bio samo njen nastavak i proširenje na zapadne srpske zemlje.

Identitet

Sjećanjem na naše slavne pretke i njihova stradanja mi jačamo i lični, i porodični, i nacionalni, i kulturni identitet kao jedan uzvišeni i razumski odnos prema žrtvama našeg naroda, prema stradalim precima koji su nam ostavili slobodu u kojoj živimo i stvaramo.

Zbog svega navedenog veoma je važno govoriti o ovim žrtvama jer pitanje žrtve je pitanje identiteta našeg naroda, a pitanje identiteta je pitanje nacionalnog i ljudskog integriteta.

Zbog toga, ali ne i samo zato, mi Srbi moramo Dekartovu maksimu: „Mislim, dakle postojim“ pretopiti u srpsku sentencu: „Pamtim, dakle postojim“.

Neka je slava i vječnaja pamjat učesnicima Hercegovačkog ustanka i svim vitezovima našeg naroda koji su se borili za oslobođenje i ujedinjenje srpstva, i neka im bude posvećena, sada i zauvijek, naša bezgranična zahvalnost i iskreno divljenje!

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i X nalogu.