Legendarni Klint Istvud najavio odlazak u penziju: Posljednji Amerikanac napušta Holivud

Istvud je poznat i po ciničnom humoru, posebno na svoj račun, ali od čuvenog ostvarenja “Za šaku dolara” do trenutno posljednjeg prikazanoog filma “Mula”, odigrao je toliko nezaboravnih uloga, a svi njegovi likovi na velikom platnu bili su na vrhunskom nivou da može sebi dozvoliti ironiju na sopstveni račun, posebno u momentu kad nema filmadžije približno jednakog uglednog lika i djela.

Prije desetak godina u velikoj anketi kompanije “Harris Interactive”, koja se bavi istraživanjem javnog mnjenja, američki građani ubjedljivo su izglasali tada osamdesetogodišnjeg veterana Istvuda kao omiljenu američku filmsku zvijezdu. Ta laskava titula dobija na težini kad se uzme u obzir da su mu direktna konkurencija bile najveće filmske zvijezde današnjice poput Džonija Depa, Denzela Vošingtona, Breda Pita, Toma Kruza i Džordža Klunija.

Kada se iz današnje pozicije u obzir uzmu staž, veličina i značaj karijere Istvuda kao glumca, producenta i režisera, jasno je zašto ta živa legenda američkog filma nema pravu konkurenciju u modernoj filmske umjetnosti.

On je glumački velikan bez loše uloge i decenijski simbol filmskog mačizma (posljednji snimljen film čija se premijera očekuje na jesen, nimalo slučajno zove se “Cry Macho”). Talentovan je producent koji kontinuirano izbacuje jedan do dva filma godišnje bez ijednog totalnog promašaja u bioskopima za tolike decenije rada. Upečatljiv i originalan režiser uspijeva svaki svoj film da obilježi jedinstvenim autorskim rukopisom, bez obzira na žanrovske promjene u karijeri. To su činjenice i o tome nema rasprave.

Ono što je važnije od ovih faktografskih detalja jeste ono što njegov lik i djelo predstavljaju u svijesti konzumenata pop-kulture. Istvud je sveamerički simbol, živi spomenik epohe, koja više ne postoji, ako je ikad i postojala u stvarnosti. Posljednji stanovnik Amerike koju znamo iz filmova, knjiga i stripova. Svijet u kojem usamljeni individualci žive i djeluju po sopstvenom strogom moralnom kodeksu pravde i časti, rizikujući da izgube sve, uključujući i sopstveni život u borbi za svoje principe.

U međuvremenu stvarni svijet se pretvorio u čudovišni konglomerat brutalnog imperijalizma i socijalnog divljaštva, kojim vladaju bankarski pljačkaši u lijepo skrojenim odijelima i norme lažne političke korektnosti, kastrirani kompjuterski jezik zamijenio je književni jezik, planeta je podijeljena između razvratno bolesnog luksuza i smrtonosnog siromaštva, ljubav je usuknula pred pornografijom i onlajn seksom, a globalne depresije haraju civilizacijom koju predstavljaju isfabrikovani politički heroji. U takvom svijetu duboko ogrezlom u komformizam i jalovo mediokritetstvo Istvudov stav razumljivo snažno privlači pažnju onih koji u te principe još vjeruju, makar postojali samo u njegovim filmovima.

Čovjek bez imena

U svijet filma ušao je kao anonimus, dijete iz radničke porodice, bivši fizički radnik i instruktor plivanja u vojsci. Bez klasičnog glumačkog obrazovanja bio je osuđen na dugogodišnje kaljenje u svijetu B-filmova (“Tarantula”, “Osveta čudovišta iz Crne lagune”) i televizije. Upravo zahvaljujući ulozi kauboja u seriji “Raw Hide” privukao je pažnju italijanskog režisera Serđa Leonea, koji mu je dao ulogu u svom špageti vestern prvencu “Za šaku dolara” (1964). Taj film donio mu je preokret u karijeri, pretvarajući ga u glumačku zvijezdu. Lik tajanstvenog stranca, “Čovjeka bez imena” definitivno je odredio Klintov glumački put. Slično načinu na koji je Leone radikalno rekonstruisao svijet klasičnog vesterna i Istvud je jednostavnim pristupom donio svježinu u kvazipsihološkim metodama opterećenu glumu šezdesetih.

Potencirajući tzv. “glumu ličnosti”, on je kroz kompletnu “Dolarsku trilogiju” (“Za šaku dolara”, “Za dolar više”, “Dobar, loš i zao”) do savršenstva definisao sopstveni glumački pristup, koji je najlakše opisati kao “minimum ekspresije, maksimum impresije”. Krajnji rezultat na filmskom platnu bio je uvjerljiviji nego sva spartanska “ulaženja u likove” njegovih kolega sklonih tzv. metodskoj glumi. Snažne fizičke pojave, grubog muškog lica, polužmirećeg pogleda sa cigaretom u ustima, on se kroz spržene, grube pejzaže Leonovih filmova kretao s elegancijom velikih mačaka, bukvalno “jedući” svaki kadar u kojem se pojavljuje. On se za glumu ne priprema, već oblači kostim i ulazi u kadar, ostalo je stvar kamere i režisera.

Takav pristup nije mijenjao do danas, prilagođavajući svaki film sebi, bez obzira na to o kakvoj je ulozi ili filmu riječ. Istvud je Istvud u vesternu, drami, komediji, trileru pa i u mjuziklu jednako upečatljiv i dobar.

- Sjedi i maše repom, to neki kritičari misle da ja radim. Ali ja moram da učinim više da bih zadržao pažnju gledaoca dva sata. Kritičari misle da ne radim ništa, dok ja to radim na mnogo različitih načina. Gluma je više nego bombastičnost, bulažnjenje, pušenje i valjanje na zemlji - njegov je odgovor na račun kritika njegovog načina glume kao “praznog i ukočenog poziranja”.

Tvrdoglavo insistirajući na sopstvenoj estetici, bez kompromisa i podilaženja opštem ukusu, često se nalazio u poziciji da pliva kontra glavnih filmskih tokova ili kulturoloških trendova, ali svaki put je uspijevao da energijom i kvalitetom filmova pronađe put do publike. Zahvaljujući tome veći dio karijere trpio je prilično besmislene optužbe za populizam, desničarstvo, šovinizam, seksizam pa čak i fašizam od liberalnijeg dijela javnosti uz ignorisanje Američke akademije za film. U doba Buša mlađeg dočekao je optužbe za ljevičarstvo i liberalizam, što više govori o moralnom i ideološkom stanju moderne Amerike nego o njegovim stavovima. Stoga i nisu čudna brojna oskarovska zaobilaženja za nominacije tokom karijere, uključujući i nominaciju na dodjeli “Oskara” za ulogu u filmu “Gran Torino” u 2009. godini.

Na ceremoniji, koju su više od filmske umjetnosti obilježili liberalni stavovi “holivudskih demokrata” povodom rata u Iraku, klimatskih promjena, rasnih, seksualnih i drugih ljudskih prava i demokratskih vrijednosti, njegovo beskompromisno slavljenje individualizma štrčalo bi poput svetionika u mraku. Sumnjiva čast Akademije sačuvana je kompromisno-utješnom sporednom nominacijom za njegov drugi film iz te godine “Zamjena”, daleko konvencionalniji (i slabiji) film od “Torina”. To u prevodu znači da se mogao uklopiti u ukus članova Akademije i izbjeći dodjeljivanje nagrada nepodobnom filmu, po njihovim kriterijumima.

Film u kojem glavni junak, ratni veteran Korejskog rata i penzionisani radnik detroitske industrije automobila, teškog karaktera, sklon pivu i cigaretama, sipa rečenice: “Šta hoćete, jebene crnčuge”, “Od vas mrtvih žutaća sam u Koreji pravio rovove”, “Ošišaj tu glupu frizuru, jer izgledaš kao pederčić” i “Probušiću ti rupu u licu i zaspati kao beba”, ne bi se najbolje uklopio u moralizatorski duh modernog Holivuda.

Ipak, da ne ulazimo dalje na teren tzv. teorija zavjere, bilo je pomalo nelagodno gledati tokom posljednjih godina od koga je sve Istvud gubio glumačke nominacije. Ako ovaj velikan definitivno ispuni svoju najavu i ode u glumačku penziju, da ironija bude veća, odlazi bez “Oskara” za glumu, iako je u pitanju čovjek koji je za života postao globalni sinonim glumačkog poziva, pošto je sva četiri “Oskara” u karijeri zaslužio kao režiser filmova “Neoprostivo” (1992) i “Djevojka od milion dolara (2004).

Čovjek s pištoljem

Teško ga je zamisliti kao penzionera, jer je najveći dio karijere proveo sa pištoljem u ruci, bio revolveraš, policajac, vojnik, detektiv, lopov, igrao hrabrog pojedinca koji preuzima stvari u svoje ruke kad sistem zakaže. Dok je u špageti vesternima njegova vještina rukovanja oružjem često postavljala tanku granicu između dobra i zla, od remek-djela kriminalističkog filma “Prljavi Hari” (1971), režisera Dona Zigela jasno je da pištolj u njegovim rukama nije samo oružje nego i simbol posljednje odbrane prava na lično mišljenje u svijetu koji počiva na mišljenju većine, kao jedinom ispravnom. Kao što je “Čovjek bez imena” obilježio njegovu karijeru u šezdesetim, tako je lik policijskog inspektora Harija Kalahana, tog božjeg osvetnika, kako ga je vidio jedan od njegovih kreatora, režiser i scenarista Džon Milijus, obilježio sedamdesete, ostavljajući dubok uticaj na sve što je radio u ostatku karijere.

Inspirisan stvarnim događajima, kada je serijski ubica poznat pod nadimkom Škorpion nekažnjeno harao po San Francisku sedamdesetih Prljavi Hari je uz maestralnu režiju veterana Zigela i Klintovu upečatljivu glumu donio nov pristup žanru policijskog trilera. Minimalistički režiran, ogoljen do brutalnosti, radikalno suprotstavljen svim oblicima političke klime sopstvene ere (pacifistička hipi ideologija, politička borba za ljudska prava, Niksonova snažna država) postao je novi parametar kvaliteta unutar žanra, izazivajući lavinu optužbi usmjerenih na Istvuda za propagiranje nasilja i fašizma. To uključuje i čuvene feminističke teorije Pauline Kejli da je glorifikovanje velikih pištolja i nasilja u njegovim filmovima psihološki odgovor na nedostatak muškosti. Ipak subverzivno i bolno pitanje koje je taj film postavio: “Šta biste bili spremni da uradite kad društveni sistem nije u stanju da vas zaštiti”?, još nije dobilo adekvatan odgovor, osim onog datog od strane Istvuda u ovom filmu: “Kada odrastao čovjek juri ženu s namjerom da je siluje, ja ubijam gada. To je moja politika”. Možda on zaista glasi: uzeti pištolj u sopstvene ruke kao Kalahan, odbraniti se, a moralne dileme prepustiti Bogu.

Takođe, Klintov lik u vesternu “Bljedoliki jahač” (1985) je sveštenik, koji kad zakaže zakon ostavlja Bibliju i uzima pištolj u ruke, da spase nemoćne od tiranije zlih. Takođe Kovalski, glavni junak “Gran Torina” (koji se može posmatrati i kao moguće objašnjenje dileme: šta je bilo sa Prljavim Harijem, kad je otišao u penziju), iako čitav film mlatara oružjem tvrdoglavo braneći svoje pravo na to, u posljednji obračun odlazi nenaoružan, ginući pod mecima lokalne bande, da bi tako zaštitio nemoćne prijatelje, vjerno slijedeći epsku maksimu karijere: “Ko od pištolja živi, od pištolja i gine”.

Snimio je Istvud i mnogo filmova u kojima ne nosi pištolj, ali sve vrijeme izgleda kao da ga nosi, što možda govori da nikad nije bilo u pitanju oružje, već onaj ko ga drži u rukama.

Čovjek iza kamere

Za razliku od jasno profilisanog glumačkog stila ispred kamere Istvud kao čovjek ia kamere, tj. Režiser, bio je spreman na radikalnije autorske zahvate i istraživanje novih teritorija, uvijek insistirajući na strogoj estetici svojih junaka, “usamljenih profesionalaca”, vještih i sposobnih ljudi, koji trpe udarce, ali svoj posao rade po svaku cijenu do samog kraja.

Već od režiserskog prvenca, kratkometražnog “The Beguiled” (1971), snažno erotizovane ratne drame, o ranjenom južnjaku koji se krije od jenkija u ženskoj djevojačkoj školi, bilo je jasno da Istvud režiser neće igrati po vestern/krimi/akcionim postulatima, koji su bili očekivani od njega na osnovu glumačke karijere. Naravno, nije on mogao, a hvala Bogu nije ni trebalo, da bježi od samog sebe i onoga što jeste, ali kao i uvijek kad je on u pitanju, pravila je stvarao samo on, a ne filmska industrija ili publika.

Uticaji režisera poput Serđa Leonea, Dona Zigela, Bada Botičera, Džona Forda, Hauarda Hoksa, Džona Hjustona vidljivi su u njegovom radu, ali učenje zanata i talenat rezultovali su u autorskom smislu, filmovima koje teško možete svrstati u određeni žanr osim u žanr “filmovi Klinta Istvuda”. Režiserska serija remek-djela snimljenih tokom karijere svjedoči da je njegovo insistiranje na autorskoj samostalnosti bilo sasvim opravdano.

Bez obzira na to da li je riječ o vesternu, melodrami, komediji, trileru, kriminalističkom, biografskom, ratnom ili akcionom filmu, on kao režiser, uspijevao je da naglasi elemente koji govore da je riječ o njegovom filmu. Jednostavni, ali efektni zapleti, upečatljive karakterizacije, sa prepoznatljivim duhom i energijom autora u režiserskom rukopisu, uspijevaju da nadmaše razvikanija umjetnička imena. A čak i kad djelimično podbace u smislu ocjena kritike i zarade u bioskopima, dobar dio Holivuda dao bi desnu ruku da može snimiti takve promašaje.

Čovjek i mit

Istvud je svoje mitske pozicije unutar filmske industrije i moderne kulture, naravno svjestan, odnoseći se prema njoj s lakim prezirom konstantne demistifikacije putem brižljivo stilizovane ironije. Izbjegavajući zamku manirizma u svojim filmovima autoparodira i rekonstruiše sopstveni mit. Taj proces započeo je tokom sedamdesetih, a doveo do vrhunca u posljednjem velikom vesternu modernog doba “Neoprostivo” (1992). U njemu je on svoj status usamljenog heroja, bukvalno i metaforički, srušio u blato, da bi ga zatim iz njega podigao većeg i sjajnijeg, darujući nam veličanstven film i nezaboravni lik Vilijama Munija, “lopova i ubice, ozloglašenog čovjeka neobuzdane naravi”, kojem je Bog oprostio grijehe pa zašto ne bismo i mi”. A pošto mu ni to nije bilo dovoljno u “Gran Torino”, on ga je ubio, dokazavši da herojima ni smrt ne može ništa. Zato i jesu heroji. U skladu sa odnosom prema svom značaju u istoriji američke kulture, on se posljednjih 20 godina karijere u velikoj mjeri bavio preispitivanjem američkih mitova, od istorije (Flags of Our Fathers, Letters from Iwo Jima, Changeling) preko institucija države (J. Edgar), sporta (Million Dollar Baby, Trouble with the Curve), pop kuture (Jersey Boys) do realnih junaka modernog doba (American Spiner, Sully, Richars Jewell), uz zdrav rezon da je malo pozvanijih za takav zadatak.

Usamljeni maverik unutar sistema koji traži poslušnost i profit po svaku cijenu, on je svoju slobodu kupio upornošću, teškim radom i kvalitetnim filmovima. Nedodirljiv na svojoj poziciji, jednako ga respektuju publika, kolege i kritika, a svako ko je pokušavao da oštri zube na njegovim filmovima, prije ili kasnije, morao je sam sebi da skače u usta. Istvud odavno, kako je to lijepo primijetio Oleg Sladoljev u svom tekstu “Klint od milion dukata”, nikome ne polaže računa. Bez stalnih produkcijskih ugovora, bez velikih marketinških timova iza sebe, bez megabudžeta, uz kontrolu nad sredstvima i uslovima pod kojima radi bio je nezavisni režiser, kada je to u Holivudu bio samo pojam iz rječnika.

Politički blizak republikancima i američkoj desnici pažljivo je čuvao individualni stav i mjerio političare ličnim postupcima pa je, recimo, nakon početne podrške Trampu zbog provociranja američke političke elite, nju povukao zbog “nedžentlmenskog ponašanja na 'Tviteru'“ i Trampovih sumnjivih rasnih stavova. Iako nije bio blag prema današnjoj eri političke korektnosti i mlitavih pogleda na svijet.

- Svi su odjednom rasisti. Kada sam ja odrastao, to nisu bile rasističke izjave. Kada mi je stigao scenario za “Gran Torino”, rekli su mi da je stvarno dobar, ali politički nekorektan. Odlično, rekoh, još noćas ću ga pročitati. Sljedećeg jutra sam ušao u svoju kancelariju, bacio ga na sto i rekao da počinjemo da snimamo - rekao je Istvud i napravio antirasističko remek-djelo.

Sada, u momentu kad je najavio penziju, Istvud iza sebe ima 92 godine života, više od 60 godina karijere, odlične filmove, 72 glumačke uloge, četiri osvojena “Oskara” i deset nominacija, 152 osvojene nagrade i 170 nominacija, uspješnu karijeru gradonačelnika, impresivno bogatstvo, status najomiljenije američke filmske zvijezde i glumca kojeg jednako vole na bogatom zapadu i u siromašnim zemljama Trećeg svijeta.

Riječ je o režiseru koji svoju dužnost zabavljača (on strogo insistira na tom pojmu), ozbiljno shvata, ostavljajući drugima da traže intelektualne poruke u njegovim filmovima. Ono što možete pronaći u svakom njegovom filmu jesu emocije, koje vas mogu razveseliti ili rastužiti, slično onom što radi i “film”, koji se naziva životom, samo što su njegovi filmovi veći od života. Baš kako i treba da bude.

Privatni život

Privatni život Klinta Istvuda, jednako kao i njegova karijera, ostali su van uobičajenih konvencija. Ima sedmoro djece iz dva braka i dvije duže veze, a svoje brojne ljubavne avanture i imidž velikog zavodnika paradoksalno postavio je kao moralni kodeks romantičnog mačizma.

- Moje najveće životno dostignuće je što se sva moja djeca sjajno slažu i vole i sjede za istim stolom - izjavio je on.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.