Dubok pečat Goraždanske štamparije u razvoju srpske mudrosti i duhovnosti

Govoreći za Srnu povodom 500 godina Goraždanske štamparije, Samardžićeva naglašava da knjige štampane u Goraždanskoj štampariji jasno pokazuju da je srpski narod, iako u tami opšteg ropstva pod Turcima, uspijevao da svoju duhovnost i nacionalnu identifikaciju sačuva i prati razvoj svjetskog štamparstva.

“Knjige Goraždanske štamparije imaju neprocjenjivi značaj za srpski narod. One predstavljaju pravi dragulj srpske srednjovjekovne istorije i tradicije. Duhovno i nacionalno osviješten, iako u vremenima padanja u ropstvo koje je vijekovima poslije trajalo, srpski narod je još jednom kroz istoriju pokazao svoju izdržljivost i nadasve ljudsku i duhovnu istrajnost”, kaže Samardžićeva.

Naglašavajući da su spomenici srpskoslovenske pismenosti najveća blaga srpske nacionalne kulture i pismenosti, ona tvrdi da je Goraždanska štamparija među najznačajnijim mjestima na ljestvici evropske kulture.

Samardžićeva ukazuje da je Goraždanska štamparija druga srpska štamparija i, uopšte, druga kod Južnih Slovena.

“Počela je sa radom samo dvadesetak godina poslije prve srpske štamparije - Cetinjske/Obodske”, pojašnjava Samardžićeva.

Pokretanje Goraždanske štamparije

Ove godine navršava se 500 godina od objavljivanja prve goraždanske knjige i pokretanja srpske Goraždanske štamparije, koja je radila od 1519. do 1523. godine.

Radila je u hramu posvećenom Svetom Velikomučeniku Georgiju, zadužbini hercega Stefana Vukčića Kosače, tri kilometra udaljena od Goražda, u Donjoj Sopotnici, sadašnjoj teritoriji u sastavu opštine Novo Goražde u Republici Srpskoj.

Pola milenijuma je prošlo od vremena kada su braća Teodor i Đurađ Ljubavić izučila štamparski zanat u Veneciji i pod pokroviteljstvom svoga učitelja i roditelja – Božidara Ljubavića Goraždanina – štampali Služabnik/Liturgiju davne 1519. godine.

Đurađ i brat mu, monah Teodor, slova korištena za potrebe štampanja knjiga u Veneciji, izrezali su i prenijeli u Goražde.

Samardžićeva ističe da je Goraždanska štamparija, iako skromna po broju naslova i tiražu, budući da nije bila komercijalnog karaktera, ostavila duboki pečat u razvoju srpske mudrosti i duhovnosti izražene kroz štampanje Služabnika /1519/, Psaltira /1521/ i Molitvenika /1523/.

“Božidar Ljubavić iz Goražda bio je uspješan i ugledan trgovac koji je shvatao potrebu za štampanim srpskim knjigama. U Dubrovniku, gdje je dosta trgovao, već su dolazile knjige iz venecijanskih štamparija. Njegov sin Teodor bio je monah i sveštenik, zbog čega je kod njega bio posebno izražen motiv iskrene i duboke pobožnosti”, navodi Samardžićeva.

Prema njenom mišljenju, kod Božidara Goraždanina prisutan je još jedan vidan motiv za pokretanje štamparije, a to je motiv rodoljublja, kako najšireg srpskoga, tako i lokalnog, jer štampariju smješta u hram rodnog Goražda.

“Slobodno se može reći da se Božidar Ljubavić Goraždanin sa svojim sinovima stavio u službu svoga naroda i da su svi zajedno predvodnici jedne velike misije značajne za cijeli srpski i pravoslavni rod”, ističe Samardžićeva.

Ona navodi da je kasnije štamparija 1523. godine, zbog straha da bi je Turci - osmanlije mogli pronaći i uništiti, prenesena u Trgovište, u današnjoj Rumuniji, gdje je nastavila sa radom i gdje su knjige štampane od 1545. godine.

“U ovoj štampariji radila su tri štampara - Mojsije iz Dečana, raniji štampar Božidara Vukovića, zatim Dimitrije Ljubavić, unuk Božidara Goraždanina, i rumunski štampar đakon Koreski”, pojašnjava Samardžićeva.

Prema njenim riječima, od dvadesetih godina 16. vijeka, kada je radila štamparija u Goraždu, pa sve do polovine 19. vijeka u BiH nije bilo štamparske djelatnosti.

Samardžićeva napominje da je u srpskim zemljama pod Turcima radilo ukupno osam srpskih štamparija - u Goraždu /1519-1523/, Rujnu pod Zlatiborom /1536-1537/, Gračanici /1538-1539/, Mileševi /1544-1546/, Beogradu /1522/, Mileševi /1557/, Skadru /1563/ i Mrkšinoj crkvi /1562-1566/, koju je vodio monah Mardarije, ranije štampar u Beogradu.

“U ovih osam štamparija odštampano je samo 11 knjiga i sve su radile u doba vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog /1520-1566/”, napominje Samardžićeva.

Izdanja Goraždanske štamparije

Napominjući da su izdanja Goraždanske štamparije skromna po tiražu i broju naslova, Samardžićeva podsjeća da su objavljene samo tri knjige - Služabnik /1519/, Psaltir sa posledovanjem /1521/ i Molitvenik /1523/.

Ona ukazuje da je 1519. godine u Veneciji štampan Služabnik goraždanski i da je to prva srpska štampana knjiga sa područja srednjovjekovne Bosne.

“Knjige su bile religijskog karaktera i održavale su duhovnu i etničku samosvijest. Štampane knjige produbljivale su vezu crkve i čovjeka i vjeru u duhovno otjelotvorenje”, smatra Samardžićeva.

Samardžićeva navodi da je do danas pronađeno 30 primjeraka Služabnika goraždanskog - šest u Hilandaru, četiri u Beogradu, po dva u Sankt Peterburgu, Moskvi i Vukovoj zbirci i manastiru Velika Remeta, a po jedan u Bijeloj, manastiru Nikoljcu, Ljubljani, Odesi, Plovdivu, Pragu, Sofiji, Pećkoj patrijaršiji, Sent Andreji, Pakracu, Narodnoj banci Srbije u Beogradu i u Sremskim Karlovcima.

Prema njenim riječima, pronađeno je 10 primjeraka Psaltira s posledovanjem – dva u Beogradu i po jedan u Zagrebu, Kijevu, Lavovu, Novom Sadu, Pragu, Sankt Peterburgu, Pećkoj patrijaršiji i manastiru Krki.

“Pronađeno je i 11 nekompletnih primjeraka Molitvenika – dva u Beogradu i po jedan u manastiru Ravanici, manastiru Šišatovcu, u Šafarikovoj zbirci u Pragu, zbirci Karatajeva, Sankt Peterburgu, Hilandaru, Cavtatu, manastiru Lepavina i BMS-u u Novom Sadu, te jedan potpun primjerak u Bukureštu”, nabrojala je Samardžićeva.

Ona je istakla da su Izdanja srpske srednjovjekovne štamparije, osnovane pri crkvi Svetog Georgija u Donjoj Sopotnici, objavljena u okviru naučnoistraživačkog projekta pod nazivom Goraždanska štamparija 1519-1523, koji je usvojen na sjednici Nastavno-naučnog vijeća Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu juna 2003. godine.

“Projekat je završen i fototipska izdanja objavljena su 2008. godine. Na projektu je radio veliki broj naučnika, a rukovodilac projekta bio je pokojni Dragan Barać”, rekla je Samardžićeva, koja završava monografiju na kojoj je radila nekoliko godina i u kojoj će, uz kulturno-istorijski presjek, dati ortografski i jezički prikaz knjiga Goraždanske štamparije na svim nivoima - fonetskom, morfološkom i sintaksičkom.

Proslava jubileja

Samardžićeva je najavila da će u čast velikog i značajnog jubileja 500 godina od pokretanja Goraždanske štamparije i štampanja prvih knjiga na ćiriličnom pismu biti organizovano niz manifestacija koje će istaći značaj ove srpske štamparije na svim nivoima - teološkom, identitetskom, jezičkom, istorijskom, književnom, kulturološkom i slično.

Predviđeno je da 9. novembra bude organizovan jednodnevni naučni skup posvećen Srpskoj goraždanskoj štampariji, a 13. jula u Donjoj Sopotnici kod crkve Svetog Georgija Duhovna akademija.

Planirano je i da bude snimljen dokumentarni film o Srpskoj goraždanskoj štampariji organizovana likovna kolonija “Goražde 2019.”.

Trebalo bi da budu doštampani zbornici radova sa reprint izdanjima goraždanskih štampanih knjiga od 2009. godine i organizovana izložba artifakata - slika, grafika o Goraždanskoj štampariji.

Namjera se da se izda zbornik naučnih radova koji će biti priloženi na Naučnom skupu 9. novembra, da se izda zbornik predavanja koja će tokom 2019. godine biti održana o temi Goraždanske štamparije.

U planu je da se sa organizatorima Sajma knjiga 2019. godine u Banjaluci i Beogradu priredi promocija 500-godišnjeg jubileja Goraždanske štamparijei reprint izdanja, te izda Monografija o Goraždanskoj štampariji.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.