Kako se mijenjala metodologija pridobijanja birača u Srpskoj: A onda su se pojavile agencije

Partijski slogani do dan-danas liče jedan na drugi kao jaje jajetu i razlikuju se samo u nijansama, a zajedničko im je da se akcenat stavlja na Srpsku i glasovi love na podgrijavanju patriotskih osjećanja prema Republici Srpskoj. Da to daje rezultate prije više od decenije je otkrio lider SNSD-a Milorad Dodik, koji je u nekoliko navrata ponovio šta narod najviše voli da čuje na predizbornim mitinzima. Dodik je potpuno otvoreno rekao da priča o poboljšanju ekonomske situacije, povećanju plata, izgradnji infrastrukture, novih objekata i saobraćajnica “ne pije previše vode”.

- Ljudi mlako reaguju na tu priču bez obzira na rezultate koje bespogovorno postižemo. Kada kažem: “Živjela Republika Srpska” tek tada dobijem pravi aplauz - ponovio je nekoliko puta lider najjače stranke u Srpskoj.

Dugogodišnji novinari i svjedoci vremena od uvođenja višestranačja i prvih demokratskih izbora u Srpskoj i BiH, pa do početka kampanje za ovogodišnje lokalne izbore, apsolutno dijele njegovo mišljenje. Penzionisani urednik “Glasa Srpske” Pantelija Matavulj kaže da prve demokratske izbore 1990. godine u predvečerje rata nije obilježilo podizanje međunacionalnih tenzija, već buđenje nacionalne svijesti na svim stranama.

- Tada su se iskristalisale tri nacionalne stranke SDS, HDZ i SDA, pri čemu je SDS više imao odlike svenarodnog pokreta nego političke partije, HDZ je bio otvoreno hrvatska nacionalna stranka, dok je SDA i tada, kao i danas, pokušavala da stvori privid da je stranka svih građana BiH, iako je bilo kristalno jasno da je to gotovo stoprocentno bošnjačka stranka - prisjeća se Matavulj.

Pojava opozicije

On kaže da formiranje prve demokratske vlasti koju su predstavljali lider SDA Alija Izetbegović kao član Predsjedništva BiH i centralna bošnjačka politička figura, zatim Momčilo Krajišnik kao jedan od prvaka SDS-a i predsjednik Skupštine BiH i funkcioner HDZ-a Jure Pelivan kao predsjednik Vlade nije nagovještavalo da će doći do krvavog sukoba, koji je dvije godine kasnije buknuo u BiH.

- I danas tvrdim da su za rat odgovorni strani centri moći, kojima je cilj bio razbijanje Jugoslavije, ali pravu ocjenu treba prepustiti istoričarima - kaže Matavulj.

Kada je riječ o prvim poslijeratnim izborima u Republici Srpskoj 1996. godine, on kaže da su održani u atmosferi velikih očekivanja zbog prestanka rata, ali i izuzetno jakog međunacionalnog naboja zbog žrtava koje je odnio netom završeni rat.

- Znam da se u Srpskoj pojavila opozicija, među kojom je najozbiljnija bila Socijalistička partija, koja je formirana 1993. godine, kao svojevrsna alternativa neprikosnovenom SDS-u. Oko socijalista se okupila koalicija lijevih stranaka pod nazivom Savez za mir i progres, ali nije ostvarila ozbiljan rezultat, jer je osvojila nekih desetak poslaničkih mjesta. SDS je dobio natpolovičnu većinu poslanika, a desetak poslanika na krilima oštrog nacionalizma osvojila je Srpska radikalna stranka - prisjeća se Matavulj.

On kaže da se o previranjima koja su nastupila već početkom 1997. godine zna gotovo sve, isto kao i o prvom dolasku Milorada Dodika na vlast početkom 1998. godine, ali dodaje da se ni iz tog perioda ne sjeća nekog prepoznatljivog slogana, niti ozbiljne političke kampanje.

Dugogodišnja novinarka i urednica nekih od najuticajnijih medija u Srpskoj Mirjana Kusmuk kaže da se ni ona ne sjeća ozbiljne kampanje iz prvih poslijeratnih godina.

- Ono što mi je ostalo iz tog perioda jeste da je poslije povlačenja Radovana Karadžića iz javnosti i političkog života došlo do svojevrsnog trvenja unutar SDS-a u vezi sa tim ko treba da preuzme ključnu ulogu u SDS-u. Na kraju je Biljana Plavšić odnijela prevagu ispred Alekse Buhe, a znamo da je vrlo brzo uslijedio i raskol u SDS-u - kaže Kusmukova.

Ona dodaje da su prve poratne godine obilježile međunacionalne tenzije.

- Prva ozbiljna politička kampanja i period kada su političke stranke počele da angažuju marketinške agencije i kuće za istraživanje javnog mnjenja počeo je sa opštim izborima 2002. godine, koji su bili i prvi izbori na kojima su zvaničnici birani na četvorogodišnji mandat. Znam da je PDP tada prvi angažovao tadašnji “Stratedžik marketing” iz Beograda, koji je za njih radio predizborna istraživanja. Poslije tih izbora sve stranke su počele da angažuju marketinške kuće - kaže Kusmukova.

Kampanje bez mašte

Aktuelni direktor Srpske novinske agencije - SRNA i dugogodišnji urednik “Nezavisnih novina” Radmilo Šipovac na jedan potpuno drugačiji način govori o političkim kampanjama i predizbornim sloganima. Šipovac kaže da je kao novinar, a kasnije i kao urednik volio da prepoznatljive izborne slogane pakuje u novinske naslove.

- PDP je imao slogan “Najbolje za Srpsku”, a ja jednostavno nisam mogao da izdržim da ne stavim naslov “Najbolje za Srpsku, ne glasajte za njih”. Za koaliciju SDS-a i PDP-a ozvaničenu kao Savez za pobjedu u startu sam, na osnovu anketa, u naslovu označio  “Savez za pobjedu, a izbori za poraze”. Za posljednje opšte izbore slogan SDS-a “Vratimo Srpsku narodu” bio je zicer za novinare, jer se odlično mogao iskoristiti, što su neki vrlo vješto i radili, tako da se  produži naslov u “Vratite vi Srpskoj što ste uzeli od naroda”, a poslije toga da se redaju zaboravljene afere “Centreks”, “Selekt impeks”, “Golfovi”, itd... - kaže Šipovac.

I on se slaže da kampanje u Srpskoj nisu previše kreativne i maštovite i uvjerava da su marketinške i kuće za istraživanje javnog mnjenja početkom ovog milenijuma u BiH prepoznale dobro tržište sa kojeg do danas isisavaju novac od stranaka, često bez ozbiljnih rezultata.

- Ne zastupam stav da slogani imaju neku odlučujuću ulogu u političkim kampanjama. Svakako da efektan, odnosno simpatičan slogan može da ostane u uvu pa i da opredijeli ponekog birača da se zbog toga odluči za tu stranku, ali ne mogu da se sjetim nijednog takvog slogana u Srpskoj. Siguran sam da većina građana u Srpskoj i danas pamti slogan “Pošteno Đinđić” koji je zaista ostao u uvu, dok od svih slogana koji su za protekle dvije decenije korišćeni u Srpskoj nijedan nije ni blizu ušao u narod kao taj - kaže Šipovac.

Mladi politikolog Ljubinko Jović kaže da je suština slogana da u malo riječi i na što efektniji način predstavi glavne ideje kampanje i programske ciljeve partije. On kaže da među sloganima za novembarske lokalne izbore nema nijedan takav.

- Od slogana koje pamtim i koji su meni simpatični je SNSD-ov “Pod zastavom Srpske” i SDS-ov “Sviće” sa opštih izbora 2018. godine. SNSD je i prije dvije godine, kao i godinama prije toga, a nastavili su i u kampanji za ovogodišnje izbore, igrao na kartu sabornosti oko ideje Republike Srpske. Taj neki kontinuitet u kampanji pokazali su i najnovijim sloganom “Okupljanje za Srpsku” i ne ulazeći u rezultate njihove vladavine, za kontinuitet u kampanjama im se mora odati priznanje. S druge strane, SDS je prije dvije godine sa sloganom “Sviće” na klasičan opozicioni način nastojao da ubijedi birače da će se svi okrenuti ka njima. Čini mi se da i sloganom za ovogodišnje izbore “Srpska po mjeri svih nas” šalju sličnu poruku. Prije dvije godine birači to nisu prepoznali - kaže Jović.

Kontinuitet

A kada je riječ o kontinuitetu u kampanjama SNSD-a, koji je spomenuo Jović, on je ozbiljno počeo na lokalnim izborima 2008. godine, na kojima je ta stranka ostvarila nadmoćnu pobjedu. SNSD je 2008. godine predstavio slogan “Moja kuća, Srpska”, koji su označili kao logičan nastavak slogana “Naprijed Srpska” iz 2006. i “Prvo Republika Srpska” sa vanrednih izbora za predsjednika RS, na kojima je kao nestranačka ličnost pobijedio njihov kandidat Rajko Kuzmanović. Na opštim izborima 2010. godine ova stranka izašla je sa sloganom “Srpska zauvijek”, na kojima je ponovo odnijela pobjedu, ali na lokalnim izborima 2012. godine pobjedu su pokušali da odnesu asociranjem na 2008. godinu i pred birače su izašli sa “Srpska, kuća do kuće”, ali to su jedini izbori na kojima ova stranka nije odnijela pobjedu. Poslije toga, nakon što su, kako je rekao lider ove stranke “shvatili poruku naroda” na svim izborima odnosili su nadmoćnu pobjedu, a pogotovo u posljednja dva izborna ciklusa.

S druge strane, opozicioni SDS se nikada nije u potpunosti oporavio od poraza na opštim izborima 2006. godine, na koje je izašao sa sloganom “Na život”, koji marketinški stručnjaci, bez obzira na kontekst i period u kojem je korišćen, kada je ova stranka bila na udaru OHR-a i pod žestokim sankcijama, označavaju kao jedan od najkatastrofalnijih političkih slogana. Neki od slogana koje je ova stranka koristila ranijih godina je “Glasajmo srpski”, sa kojim je 2002. godine ostvarila i posljednju pobjedu na opštim izborima, što im nije pošlo za rukom više ni u jednom izbornom ciklusu za republičku vlast.

Veoma često su na izborima u Srpskoj reciklirani i korišćeni slogani koje su već koristile pojedine političke partije u Srbiji, a svakako je najpoznatija reciklaža slogana koji koristi kandidat PDP-a za gradonačelnika Banjaluke Draško Stanivuković. Njegov slogan je “Više nas je”, koji je gotovo identičan jednom od slogana “Otpora” u Srbiji pred petooktobarske promjene i rušenje Slobodana Miloševića, koji je glasio: “Nas je više”. Osim toga SDS je koristio slogan “Zajedno za Srpsku”, dok su SPO Vuka Draškovića i Nova Srbija Velje Ilića 2003. godine koristili “Zajedno za Srbiju”. DNS je imao slogan “Mi znamo kako”, a isti slogan je koristio i SRS prije više od dvije decenije.

Politički analitičar iz Banjaluke Radomir Nešković kaže da se od završetka rata, a pogotovo u posljednje dvije decenije gotovo ništa ne mijenja, osim nekog vizuelnog identiteta u zavisnosti od toga koliko koja stranka izdvoji novca za reklamiranje i kampanju.

- Pri tome sve stranke uglavnom rade sve isto, tako da bi, u slučaju da sa nekog bilborda bude skinut logo stranke i ime kandidata, birači vjerovatno imali problem da se sjete o kojoj se stranci radi. Osim toga svjedoci smo da se veoma često ponavljaju slogani i da su obično preslikani iz nekih zemalja iz regiona, ali u suštini sve kampanje su iste - kaže Nešković.

Iste ideje

Ponavljanje istih slogana na izborima u Srpskoj i Srbiji rezultat je činjenice da iste agencije i isti ljudi veoma često rade kampanje s obje strane Drine. O tome je u javnosti govorio direktor marketinške agencije “Pragma” iz Beograda Cvijetin Milivojević. On je rekao da je uoči opštih izbora 2014. godine posjetio Banjaluku i zatekao iste osobe koje su prethodno radile dio kampanje Srpskoj naprednoj stranci u Srbiji, kako paralelno pregovaraju i prodaju iste ideje i dvjema strankama u Srpskoj.

- Potpuno preslikana priča, glavne poruke i slično. Reč je o ljudima koji su se vodili kao neki veliki poznavaoci političkog marketinga. Videli su valjda da se ovde može prodati svašta za svašta i tako se i ponašaju - rekao je Milivojević.

Dva fronta

Radomir Nešković kaže da političke partije kampanje vode na dva fronta.

- Jedne se više oslanjaju na svoju infrastrukturu i rad na terenu, dok druge angažuju marketinške agencije, ali najčešće se radi kombinacija ta dva modela. Rezultat ipak zavisi od mnogo faktora, ali kada je riječ o kampanjama u Srpskoj, a ja to dobro pratim, nijedna kampanja nije ostala prepoznatljiva ni po čemu - kaže Nešković.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.