Fejk njuz, internet trolovi, senzacionalizam: Kako smo došli do ove tačke?
Početkom decembra 2010. godine, svjetski mediji preneli su vijest o nevjerovatnom poduhvatu Srbina koji je golim rukama ubio morsku neman. Vijest pod nazivom “Srbin ubio ajkulu ubicu u Šarm el Šeiku” proširila se preko agencija brže od brzine svijetlosti i svaki kutak svijeta saznao je priču Dragana Stevića koji je skočivši sa litice ubio zvijer. Ovo je jedna od najpoznatijih novinarskih “patki” koja se desila u novijoj istoriji srpskog novinarstva.
Vazda su se ljudi “pecali” na nevjerovatne događaje koji se nikada nisu desili. Jedan od poznatijih primjera je radijsko čitanje drame Orsona Velsa o napadu vanzemaljaca koje je krajem tridesetih izazvalo masovnu paniku američkih slušalaca. Ali, to je bilo prije gotovo jednog vijeka, ljudi nisu imali druge načine da se informišu. Sada bi trebalo da znamo bolje i da smo digitalno pismeniji, zar ne?
Prije samo dva mjeseca svi su govorili o delfinima i labudovima koji su se pojavili u Veneciji, a u jeku sveopšte panike tokom pandemije, pokazali smo posebnu vrstu podvojenosti pri konzumiranju medijskog sadržaja: sve više sumnjamo u informacije koje nam se “serviraju” a istovremeno sve više šerujemo fejk vijesti, nedorečene informacije ili vijesti iz krajnje sumnjivih izvora.
Veliki dio modernog digitalnog dezinformacionog pejzaža duguje svoj uspjeh kolapsu tradicionalnog modela gejtkipinga, koji je istorijski upravljao informacionim pejzažem društava, navodi “Forbs”. Građani su od rane dobi naučeni da prihvataju informacije koje im nude elite, od vlade do glavnih masovnih medija, pa sve do akademija.
Ovaj model je u određenoj mjeri bio djelotvoran jer su vlade imale zakonsku snagu i fizičku prisilu da nametnu svoju verziju “istine” bez obzira na to da li odražava stvarnost. Mediji u eri poslije Drugog svjetskog rata reorganizovali su se tako da pružaju oblik obostrano ojačanog objektivnog prepričavanja događaja, dok se akademija suočila sa stručnim recenziranjem i uređivačkim procesima kako bi uklonila upitne teorije i eksperimente. Iako nesavršeni, ovi sistemi su u određenoj mjeri umanjili protok lažnih informacija.
U zapadnim društvima, gejtkiperi su pažljivo kontrolisali protok informacija, diktirajući događaje i narative koji su oblikovali nacionalnu agendu i javno mijenje.
Moderni slom povjerenja u naše institucije, zajedno sa kolapsom modela gejtkipera, značila je da je društvo odjednom potisnuto u informativnu prazninu bez odgovarajuće obuke za rigorozno procenjivanje informacija pred njima.
Umjesto da pretražimo mali broj pažljivo izabranih informacija, internet nas baca u gotovo neograničenu količinu (ne)kvalitetnih informacija, pa smo mi sami primorani da uložimo mnogo napora u potragu za tačnim uvidima. Pošto više nemamo toliko povjerenja u profesionalnost novinara da pažljivo istražuju priče i filtriraju glasine i neistine od onoga što to nije, mi se okrećemo veb pretraživanju i kliknemo na prvi link, bez obzira na to koliko je izvor upitan. Ovo je posljedica što rastućeg nepoverenja prema ljudima koji su zaduženi da pravovremeno obaviještavanje javnosti, što demokratizacije pristupa internetu i uređajima.
Treba dati prednost istinitim pričama, a ne brzini, pružiti prvenstvo tačnosti, a ne da se bude prvi. Robovanje kompetitivnosti nije samo odlika medijskog tržišta, nego i nas samih – mi želimo da budemo ti od kojih je naša tetka prvi put čula da jeTom Henks pripadnik satanističke sekte Bila Gejta.
Šta bi se desilo kada bismo zahtijevali od svakog maturanta da nauči osnove istorijskog istraživanja, od razumijevanja izvora, rješavanja sukobljenih informacija, gledanja nepreglednih informacija do utvrđivanja konačnog zaključka i svog povjerenja u taj ishod?
Istraživači sa Univerziteta na Kipru smatraju da su potrebna široka bihevioralna, kognitivna i sociološka istraživanja da bi se našao dobar uvid u ljudske nagone i motive, vjerovanja i vrijednosti, nivoe znanja i pismenosti, raspoloženja i odgovore na medijske poruke. Kao što smo već rekli, dezinformacije nisu nova pojava i dešavale su se i u okruženju tradicionalnih medija. Ono što čini ključnu razliku je brzina i opseg širenja lažnih informacija. Uslovljeni smo da na brze informacije reagujemo brzo, jer slijedeća informacija stiže i prije nego što smo uspijeli da procesuiramo prethodnu.
Zato slijedeći put ako vidite neku vijest, informaciju, izjavu ili tvit koji su toliko skandalozni i čudni, udahnite tri puta prije nego što ih pošaljete svojim prijateljima i široj rodbini – jer vjerovatno i jesu previše nevjerovatni da bi bili istiniti.(B92)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
