Postanak lokalne samouprave
Svaka samouprava, a naročito lokalna, civilizacijska je tekovina, posebno u okupiranom i siromašnom društvu. Koreni joj sežu duboko u vreme turske okupacije, o čemu govore i pojedini toponimi, kao što su Knežina, Milan Knežina, Knežica.
Kod nas, u probuđenom nacionalnom društvu – i pod turskom i pod austrougarskom okupacijom – lokalna samouprava se najpre javlja i razvija u Srpskoj pravoslavnoj crkvi i njenim organizovanim i pravno utemeljenim crkveno-školskim opštinama.
Demokratsko uređenje
Lokalna samouprava demokratskog društvenog uređenja u Bosni i Hercegovini je izgrađena obrnutim redom u odnosu na druge. Krenulo se od parlamenta (u austrougarskom razdoblju), pa preko oblasne i sreske do lokalne opštinske gradske i seoske samouprave (u starojugoslovenskom razdoblju).
U doba austrougarske okupacije, za 40 godina njene vlasti organizovano je samo nekoliko gradskih opština. U najvećem delu Bosne nije bilo seoskih opština jer Austrougarskoj nije išlo u račun da narodu da opštinsku samoupravu.
Ona je sputavala i rad gradskih opština, koje su, i za malo važniju stvar, morale da traže odobrenje političke vlasti, dok se na selu zadovoljavala sistemom knezova i muktara.
Razume se da u tome nije bilo ni traga od moderne opštinske samouprave i njenih zadataka. Od Austrije, koja je u našim krajevima bila običan zavojevač, to se nije moglo ni očekivati, jer je opštinska samouprava izraz i plod borbe za demokratsko državno uređenje.
Jugoslovenska država
Ni narodna jugoslovenska država nije uspela u prvih deset godina ništa da učini za opštinsku samoupravu u pokrajinama oslobođenim od Austrougarske. U gradskim opštinama je prosto naimenovala komesarijate, a na selu zadržala knezove i muktare s istim funkcijama kao i pod Austrijom.
Kroz to desetogodišnje vreme menjali su se mnogi režimi u državi i kako je koji počeo da upravlja zemljom, obećavao je da će i u Bosni i u Hercegovini provesti opštinske izbore. Međutim, od toga nije bilo ništa. Partijsko-politički interesi uvek su nadvladavali narodne.
Parlamentarni izbori su obavljeni već nekoliko puta i organizovane su oblasne samouprave, dok opštinskih izbora u slobodnoj narodnoj državi nije bilo do 28. oktobra 1928. godine, iako je državni ustav, donet sedam godina pre, izričito nalagao da se u svim krajevima zemlje odmah u život imaju uvesti opštinske samouprave.
Posebne političke prilike u Bosni u njenih šest oblasti prestale su sa 28. oktobrom 1928. godine, jer je toga dana narod dobio svoju opštinsku samoupravu i izabrao ljude od poverenja da vode opštine.
Osnovne demokratske ustanove
Od posebne važnosti je bilo to što su toga dana sela dobila organizovane opštine. Na taj način se Bosna izravnala sa ostalim krajevima koji su ranije dobili osnovne demokratske ustanove.
Opštinska samouprava bila je od ogromne važnosti jer predstavlja osnovnu ćeliju u državnom organizmu. Preko nje se narod upoznao sa opštim poslovima. Na selu je ona i naročita osnovna politička škola u kojoj se ljudi vaspitavaju da postanu svesni građani moderne demokratske države.
To je i vlast najbliža narodu, a u isto vreme i organizator i nosilac blagostanja i prosvete. Opština se brinula za puteve, podizala i izdržavala škole, širila osnovne pojmove o zdravlju, a opštinski sudovi u gradskim samoupravama preuzeli su delokrug nižeg suda.
Te i druge poslove blagotvorno obavlja dobro organizovana samoupravna opština i grada i sela. Trajala je dok je trajala i država toga društvenog uređenja.
(Nastaviće se)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
