Napad na SSSR prije 80 godina: početak najkrvavije faze rata

Nacionalsocijalistički diktator Adolf Hitler i njegovi generali mjesecima su se pripremali za taj trenutak. A onda je, u nedelju 22. juna 1941. godine, došlo vrijeme za akciju: u 3:15 Vermaht je napao Sovjetski Savez. Bez objave rata i bez obzira na ranije sklopljeni ugovor o nenapadanju, tzv. Pakt Hitler-Staljin.

Više od tri i po miliona njemačkih vojnika i njihovih saveznika napadaju uz podršku artiljerije, aviona i tenkova – brzo, masivno, nemilosrdno. Luftvafe bombarduje sovjetske avione već na tlu. Borbena linija između Baltičkog i Crnog mora dugačka je 1.600 kilometara, to je najduži front u istoriji.

Napad je vojnike Crvene armije zatekao nespremne. „Izlazili su čak i u pidžamama, a zatim pucali. Bili su potpuno iznenađeni", sjeća se bivši vojnik Vermahta Gerhard Gerc.

Video-snimak sa njegovim svjedočenjem nalazi se na internet-portalu Kuće istorije u Bonu.

Šef sovjetske države i komunističke partije Josif Staljin odbacivao je sva upozorenja. Rekao je da ne vjeruje da bi se Hitler usudio da napadne gigantsko carstvo i nije na vrijeme izvršio mobilizaciju.

Njemačka propaganda opisivala je napad kao „preventivni" – protiv neposredne vojne agresije boljševika. U stvarnosti, Hitler vodi kampanju bezobzirnog i beskrupuloznog osvajanja. Diktator sanja o novom „životnom prostoru" za Njemce na istoku. O „Velikom nemačkom carstvu", od Atlantika do Urala.

Hitlerov krstaški rat

Hitler rat vidi kao borbu za opstanak svetonazora i rasa. Kampanja protiv Sovjetskog Saveza za njega je krstaški rat protiv „svetskog jevrejstva" i komunizma. Simbolično je to da se velika ofanziva odvija pod kodnim nazivom „Operacija Barbarosa". To je aluzija na cara Fridriha i Barbarosu (1122-1190) koji je Rimsko-nemačko carstvo odveo u krstaške ratove.

Hitlerov rat pokazao se kao masovni vojni zločin. Mnogi vojnici, mozga ispranog ideologijom „krvi i tla", vjeruju da su kao „arijevska rasa" superiorniji od slovenskih naroda.

„Naši nadređeni stalno su nam govorili da su Rusi podljudi, da su neobrazovani", kaže bivši vojnik Vermahta Herbert Bajer u snimku na portalu bonskog muzeja njemačke istorije.

„Hitlerov napad na Sovjetski Savez bio je rat uništenja. Osim vojnih ciljeva, on je imao za cilj ideološki utemeljeno i planirano uništavanje čitave države i njenog stanovništva", kaže za  DW istoričar Kris Helmeke iz Centra za vojnu istoriju i sociologiju Bundesvera u Potsdamu. „Po svojoj sveobuhvatnoj zločinačkoj dimenziji, njemačko-sovjetski rat ima jedinstveno obilježje u istoriji".

Ratni zločini

Zarobljeno je 5,6 miliona sovjetskih vojnika i zatim u Njemačkoj angažovano na prisilnom radu. Njih 3,3 miliona pritom je izgubilo život. SS-jedinice progonile su jevrejsko stanovništvo na okupiranim teritorijima, uz podršku Vermahta.

„Jevreje su izvlačili iz kuća i oni su morali da sa sobom ponesu lopatu da bi sami sebi iskopali grob. Onda bi ih streljala žandarmerija", priča svjedok i bivši vojnik Vili Hajn u snimku iz Kuće istorije. Uz to je postojala i tzv. „naredba o komesarima" kojom je bilo propisano da se politički komesari Crvene armije, nakon zarobljavanja, odmah streljaju.

Njemački osvajači u početku su bili sigurni u svoju pobjedu. Vermaht je zauzeo Ukrajinu, Belorusiju i baltičke države. Vjerovali su da će uskoro zauzeti i Moskvu. Ipak, nije im pošlo za rukom da unište Crvenu armiju u toj mjeri da ona više ne može da pruža nikakav otpor. Rat se otegao, a Vermaht je bio nedovoljno pripremljen za oštre i hladne zime s temperaturama od minus 50 stepeni.

Bez strategije za dugotrajni rat

Hitler je u velikoj mjeri potcenio sovjetskog protivnika, tako glasi zaključaj istoričara Krisa Helmekea. „U stvari, vojnici Crvene armije borili su se žilavo i uporno. Njihovi komandanti su neprestano učili". Pretpostavljalo se da „Sovjetski Savez može biti srušen u velikom munjevitom ratu (blickrigu), s bitkama u blizini granice. Nisu postojali planovi u slučaju neuspeha tog koncepta", kaže Helmeke. Uz to, ni njemačka privreda nije bila spremna za dugotrajni rat, objašnjava istoričar. „Jednostavno, nije se imalo resursa".

Najkasnije nakon poraza u bitki za Staljingrad 2. februara 1943. godine, Hitlerovi planovi o osvajanju su propali. Njemački rajh poveo je rat na dva fronta, protiv zapadnih saveznika i Sovjetskog Saveza. Neuspeh poduhvata „Barbarosa" smatra se prekretnicom u Drugom svetskom ratu (1.9.1939. - 8.5.1945). „Može se reći da je rat već 1941. bio strateški izgubljen", kaže istoričar Helmeke.

Posljedice toga mogu se osjetiti i danas u centralnoj i istočnoj Evropi – od pomjeranja granica, pa do kulture sjećanja. „Rat je u postsovjetskim državama živ, a pri tom ne mislim samo na Rusku Federaciju", kaže za  DW  direktor Njemačko-ruskog muzeja „Berlin-Karlshorst" Jerg More.

„Svi ti tragovi – mrtvi, teško traumatizovani, ranjeni, protjerani koji su nakon rata morali da žive negdje drugo – sve to se nalazi u porodičnim pričama čak i danas, u trećoj, četvrtoj i petoj generaciji", kaže More.

Pomirenje među ljudima

Krvava prošlost igra stalnu ulogu u bilateralnim odnosima s državama bivšeg Sovjetskog Saveza, prije svega na političkom nivou. „Vlade poručuju: ’To ne možemo da zaboravimo’. I to je viši oblik korišćenja istorije u dnevnopolitičke svrhe", ocjenjuje direktor Njemačko-ruskog muzeja.

Ipak, prema Moreovom mišljenju, pomirenje postoji, uprkos ogromnoj patnji. Pa čak i bezrezervno pomirenje: „Smatram da je to zapanjujuće, pogotovo na nivou običnih ljudi." Naravno, kaže Moro, priče se ne zaboravljaju. „Mi Njemci rado i proaktivno započinjemo rasprave o krivici, i to nam je dozvoljeno. Ali to se od nas uopšte ne traži. Zbog toga i kažem da je gest pomirenja zaista bez zadrške".

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.