Aušvic, 75 godina kasnije: Kako je logor smrti postao središte Holokausta

Sovjetske trupe su 27. januara ušle u Aušvic.

Kada su oslobodici stigli, pisac Primo Levi - jedan od najslavnijih preživjelih - ležao je u logorskoj bolnici, obolio od šarlaha.

Vojnici su upućivali "neobične poglede pune stida ka opruženim tijelima, trošnim kolibama i nama nekolicini preživjelih", napisaće on kasnije.

"Nisu nas pozdravili niti se smiješili; djelovali su kao da ih muči ne samo saosjećanje već i... Osjećanje krivice što takav zločin uopšte postoji."

"Vidjeli smo izgladnele, izmučene, iscrpljene ljude" rekao je vojnik Ivan Martinuškin pričajući o oslobođenju logora smrti. "Vidjeli smo im u očima da su srećni što su spašeni od ovog pakla."

Za manje od četiri godine, nacistička Njemačka je u Aušvicu sistematski ubila najmanje 1,1 milion ljudi. Skoro jedan milion od njih bili su Jevreji.

Oni koji su deportovani u logor bili su usmrćeni gasom, izgladnjivanjem, prinudnim radom, pa čak i u medicinskim eksperimentima. Ogromna većina umrla je u logoru za istrebljenje Aušvic-Birkenau.

Šest miliona Jevreja umrlo je u Holokaustu - nacističkoj kampanji da se istrebi evropska jevrejska populacija. Aušvic se nalazio u samom središtu tog genocida.

Šta je bio Holokaust?

Kad su nacisti došli na vlast 1933. godine, počeli su Jevrejima da oduzimaju svu imovinu, slobodu i prava zagarantovana zakonom. Poslije invazije na Poljsku 1939. godine, nacisti su počeli da deportuju jevrejski narod iz Njemačke i Austrije u Poljsku, gdje su stvarali geta kako bi ih razdvojili od ostatka stanovništva.

Tokom invazije na SSSR 1941. godine, nacisti su kampanju istrebljenja pojačali do kraja. Nacisti su o invaziji govorili kao o rasnom ratu između Njemačke i Jevreja, Slovena i Roma.

Grupe njemačkih vojnika zvane Ajnzacgrupe išle su širom osvojenih zemalja Evrope i ubijale civile. Do kraja 1941. godine, ubile su 500.000 ljudi, a do kraja 1945. oko dva miliona - 1,3 miliona od toga bili su Jevreji.

Iza linija fronta, nacistički komandanti eksperimentisali su sa načinima masovnog ubijanja. Plašili su se da je streljanje suviše stresno za njihove vojnike, tako da su smislili mnogo efikasniji način.

Eksperimentalni kamioni dušegupke korišćeni su za ubijanje mentalno zaostalih u Poljskoj još 1939. godine. Otrovna isparenja puštana su u odijeljak sa sedištima da bi ugušila one koji sjede unutra. U zimu 1941. godine, nacisti su izgradili gasne komore u Aušvicu.

Nacističke vođe su se sastale u januaru 1942. godine da koordinišu industrijski pokolj. Na Vanzejskoj konferenciji, kako je taj sastanak postao poznat, složili su se oko onoga što su nazvali "konačno riješenje jevrejskog pitanja" - pogubljenje kompletnog evropskog jevrejskog stanovništva od 11 miliona ljudi, likvidacijom i prisilnim radom.

Šta je bio Aušvic?

Aušvic je prvobitno bila poljska kasarna u južnoj Poljskoj. Nacistička Njemačka izvršila je invaziju i okupirala Poljsku u septembru 1939. godine, a u maju 1940. godine pretvorila ovu lokaciju u zatvor za političke zatvorenike.

Ova zona - sa zloglasnim Arbeit Macht Frei ispisanim na njemačkom iznad ulaza (u prevodu "rad oslobađa") postala je poznata kao Aušvic I.

Ali kako su se rat i Holokaust nastavljali, nacistički režim je u velikoj mjeri proširio taj lokalitet.

Prvi zatvorenici usmrćeni gasom bila je grupa poljskih i sovjetskih zatvorenika u avgustu 1941. godine. Narednog mjeseca, započeti su radovi na novom logoru, Aušvic II-Birkenau. Ovo je postalo mjesto na kom su smještene ogromne gasne komore u kojima je do novembra 1944. godine ubijeno na stotine hiljada ljudi, a njihova tijela spaljivana su u krematorijumima.

Njemačka hemijska kompanija IG Farben izgradila je i vodila fabriku sintetičke gume u Aušvicu III-Monovic. Druge privatne kompanije kao što su Krup i Simens-Šukert takođe su imale fabrike u blizini, da bi mogle da koriste zatvorenike kao robove. I Primo Levi i nobelovac Eli Vizel prežjiveli su koncentracioni logor Monovic.

Kad je Aušvic konačno oslobođen, imao je više od 40 logora i podlogora.

Kako je Aušvic funkcionisao?

Ljudi iz svih dijelova Evrope trpani su u vozove bez prozora, toaleta, sjedišta ili hrane, i prebacivani u Aušvic.

Tu su razvrstavani na radno sposobne i one koje je trebalo odmah ubiti.

Potonjima je naređeno da se skinu goli i poslati su na tuširanje za "dezinsekciju" - eufemizam za gasne komore.

Čuvari sa takozvanog "Higijenskog instituta" bi tad u zatvorene komore praznili kanistere jakog gasa Ciklon B i čekali da ljudi umru. Za to je trebalo dvadesetak minuta. Debeli zidovi nisu uspijevali da priguše krike onih koji su se gušili unutra.

Potom bi zonderkomando - drugi zatvorenici, obično Jevreji prisiljeni da rade za čuvare pod prijetnjom smrću - uklanjali vještačke udove, naočare, kosu i zube prije nego što su odvlačili leševe u krematorijume. Pepeo od tijela je zakopavan ili korišćen kao đubrivo.

Imovina ubijenih u gasnim komorama i onih poslatih na prinudni rad razvrstavana je u dijelu logora znanom kao "Kanada" - nazvanim tako zato što je ova država doživljavana kao zemlja izobilja.

Ko su bili žrtve?

Kako su se sovjetske trupe približavale, SS čuvari su željeli da prikriju zločine i pokušali da unište opsežnu zatvorsku dokumentaciju - što je otežalo precizno prebrojavanje žrtava.

Akademske studije su se u međuvremenu složile da je u Aušvic stiglo ukupno skoro 1,3 miliona ljudi. Tamo je umrlo oko 1,1 milion njih.

Ogromnu većinu žrtava činili su Jevreji iz svih dijelova Evrope koje su okupirali nacisti. U Aušvicu je ubijeno skoro milion Jevreja.

Jedan upečatljiv primjer bili su mađarski Jevreji. U vremenskom periodu od samo dvja meseca, između maja i jula 1944. godine, Mađarska je u Aušvic prebacila 437.000 Jevreja.

Svakog dana je u Aušvic slata desetina hiljada mađarskih Jevreja. Tri četvrtine njih ubijeno je odmah po dolasku.

Njemačka država je u kompleksu Aušvica usmrtila i oko 75.000 poljskih civila, 15.000 sovjetskih ratnih zarobljenika, 25.000 Roma i Sinta, kao i homoseksualaca i političkih zatvorenika.

Šta se desilo kad je Aušvic oslobođen?

Njemačke vlasti su krajem 1944. godine naredile obustavu usmrćivanja gasom i uništenje gasnih komora i krematorijuma, kako su se sovjetske trupe sve više probijale na zapad. Ubrzo nakon toga, gomila ukradenih dragocijenosti iz sektora Kanada prebačena je u Njemačku.

Čvrsto riješeni da izbrišu sve dokaze zločina, nacisti su natjerali desetine hiljada preostalih zatvorenika da marširaju na zapad do drugih koncentracionih logora, kao što su Bergen-Belzen, Dahau i Zaksenhauzen. Oni koji su bili suviše bolesni da hodaju su ostali; svako ko je zaostao tokom marša bio je na licu mjesta ubijen.

Kad su Sovjetske snage ušle u logor 27. januara 1945. godine, zatekle su svega nekoliko hiljada preživjelih, zajedno sa stotinama hiljada komada odjeće i nekoliko tona ljudske kose. Vojnici su se kasnije prisjećali da su morali da ubijeđuju preživjele da nacista stvarno više nema.

Eli Vizel je kasnije izjavio u govoru na obilježavanju 50. godišnjice oslobođenja da su nacistički zločini u Aušvicu "proizveli mutaciju kosmičkih razmjera, utičući na snove i postupke ljudi."

"Poslije Aušvica, ljudsko postojanje više nije isto. Poslije Aušvica, nikad više ništa neće biti isto."

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.