Žaneta Đukić Perišić, književna istoričarka i pisac: Neraskidiva veza Andrića i Beograda

U moju knjigu iz 2012. godine - “Pisac i priča: stvaralačka biografija Ive Andrića”, koja je imala ambiciju da pruži sintetički pogled na celokupno Andrićevo delo i život, već i po samoj prirodi stvari, nije mogla da uđe sva građa koju sam godinama sakupljala. U toj knjizi naznačene su neke važne teme kao svojevrsni putokazi koji su se mogli docnije razviti u posebne monografije. Da sačekaju, da tako kažem, svoju priliku da u drukčijem kontekstu, sa naglaskom na drugim slojevima Andrićevih života i dela, kao pod uveličavajućim staklom, da zablistaju i osvoje do tog trenutka manje poznat prostor.

Kazala je ovo u razgovoru za “Glas Srpske” književna istoričarka i književnica Žaneta Đukić Perišić govoreći o nastanku knjige “Nebo nad Beogradom: Andrić i prestonica” koja je ove godine, u kojoj obilježavamo 130 godina od rođenja ovog pisca i nobelovca, objavljena u izdanju “Vukotić medije”.

Ona je ranije objavila i djela “Kavaljer svetog duha: o jednom nedovršenom romanu Ive Andrića”,  “Jevrejski portreti u delima Ive Andrića”, “Pisac i priča: stvaralačka biografija Ive Andrića” i “Na početku svih staza: Andrić i Višegrad”.

- Činilo mi se da je ispravno i pošteno, i prema Andriću i prema meni samoj, da ne dozvolim da ostane neobjavljen materijal koji sam godinama sakupila o njegovim vezama sa Beogradom, već da ga složim i izložim na jednom mestu, jer, ko zna kada bi neko u skorijoj budućnosti mogao da se toj temi posveti na ovaj način.  Ili, kako kaže jedan Andrićev junak: “Zapiši, pa će i Bog upamtiti” - dodaje ona.

GLAS: U uvodnom dijelu knjige zabilježeno je da Beograd u kojem Andrić boravi i o kojem govori boluje od viška istorije. Kako to objašnjavate i kako takav grad povezujete sa samim Andrićem i njegovim djelima?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Beograd je tokom vekova, još od antičkih vremena, podizan pa rušen, smenjivale su se vojske i osvajači, a grad je vaskrsavao često iz pepela. Promene su se događale nekad skokovito, a ponekad sistematski, planski. I nisu samo ratovi, a bivalo ih je mnogo, na toj “kući na sred puta” menjali grad, već su i prirodni rad vremena i upliv različitih civilizacija uticali na biće varoši. U svojoj dugoj istoriji, Beograd je, kako veli spisateljica Svetlana Velmar Janković u knjizi “Kapija Balkana”, doživeo više od 155 ratova i 44 rušenja. Andrić je dobro poznavao turbulentnu istoriju Beograda, a preko pedeset godina života proveo je upravo u Beogradu, od 1919. pa sve do smrti, 1975. godine.

GLAS: Beograd je bio inspiracija Andriću, kao neko magnetno mjesto stalnog privlačenja i vraćanja. Uticao je na njegova djela kao Višegrad i Sarajevo. Šta je to od istorije integrisano u njegovo pisanje, a što ste Vi izdvojili kao važno za njegovo oblikovanje kao čovjeka u međuratnom Beogradu i kao pisca najvećih djela na srpskom jeziku?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Istina, tri su grada sa svim aspektima koji ih određuju veoma uticala na Andrićevo duhovno formiranje, na njegov pogleda na svet, a sledstveno tome i na njegovo delo. Pre svega Višegrad, sa mostom pred kojim je, kako sam kaže, progledao, zatim Sarajevo u kojem se intelektualno formirao i sazrevao i kao čovek i kao društveno i političko biće, i konačno, Beograd koji ga je, posle Velikog rata, prihvatio, pruživši mu poverenje i šansu da razvije svoje kreativne kapacitete i utvrdi svoju diplomatsku karijeru. U knjizi “Na početku svih staza: Andrić i Višegrad” pokušala sam da pokažem u kojoj je meri i na koji način Višegrad prisutan u Andrićevom delu, sada sam to knjigom “Nebo nad Beogradom: Andrić i prestonica” pokušala i sa Beogradom. Život Ive Andrića nastojala sam da predstavim u kontekstu epohe, da ustanovim odnos između pisca i grada, da pokažem koliko se jedan u drugome ogledaju. Bilo mi je važno da dočaram atmosferu Beograda u kojem Andrić živi duže od pola veka, da ukažem na odnose sa prijateljima, kolegama i saradnicima, sa ženama, političarima, diplomatama, izdavačima... I da sve to ukrstim sa njegovim delom i pokažem tu više nego očiglednu međuzavisnost. Veoma bih se radovala kada bi neko napisao i knjigu o važnosti  i višestrukom uticaju sarajevske sredine na Andrića.

GLAS: U knjizi “Na početku svih staza - Andrić i Višegrad” bavili ste se njegovim likovima koji su nastali inspirisani stvarnim ličnostima. Šta je kod njega zanimljivo što se toga tiče i ko su takvi likovi?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Andrićevi višegradski junaci često nisu imaginarni, možemo ih pronaći pogledom u istoriju, prepoznati u prošlosti bosanske svakodnevice, u sećanjima na višegradsku čaršiju, vidimo ih stvarne, od krvi i mesa, kako, rame uz rame sa izmišljenim karakterima, prelaze preko ćuprije na Drini. I Lotika, i Ćorkan, i Alihodža, i Rifka Papo i mnogi drugi, svi su oni u stvarnosti postojali. Kreirajući jednu veliku istorijsku fresku, Andrić kao da stvara poseban svet: iako oslonjena na podatke iz stvarnosti, proza koja govori o Višegradu, ozarena Andrićevim duhom i transformisana njegovom maštom, postaje dragoceno vlasništvo svakog Andrićevog čitaoca. Pa bio on iz Bosne i Višegrada ili sa ma kog drugog kraja sveta.

GLAS: Šta je novo što čitaoci “Neba nad Beogradom” mogu da otkriju o Andriću? I koliko Vi smatrate da je važna objava jednog ovakvog djela u godini u kojoj obilježavamo 130 godina od njegovog rođenja?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Same po sebi, godišnjice nisu važne, ali je u razvijenoj i negovanoj kulturi sećanja veoma važno da one podstaknu javnost da ponovo sagleda ulogu neke pojave ili umetnika, da preispita i redefiniše odnos prema njegovom delu ili ga sagleda u novom ključu. Svako vreme ima svoje posebno čitanje i tumačenje. Što se tiče Andrića i Beograda, moje neposredno istraživanje otkrilo je niz novih podataka o Andrićevom delovanju u Beogradu, o njegovim socijalnim vezama, o konkretnim događajima u njegovom životu. A posebno mi se čini važnim da istaknem da se u knjizi ispituje uticaj Andrićeve biografije, njegovog života pre svega u međuratnom i ratnom Beogradu, na njegovo prozno delo – mislim najpre na “Gospođicu” i takozvane ratne priče.

GLAS: Mislite li da danas slavimo Andrića kako dolikuje? I uopšte, da li su godišnjice samo datumi, čak ponekad nevažni pri sagledavanju šire slike značaja kojeg je neko ostavio u istoriji jednog određenog prostora?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Smatram da je naša kultura bila više nego otvorena, poštena i blagonaklona prema Andriću, od samog početka.  Za samo nešto više od pet godina od dolaska u Beograd, Andrić je postao član ili saradnik najviših državnih institucija kulture i nauke i glasila od ugleda i uticaja: od 1920. godine objavljuje priče u “Srpskom književnom glasniku”, a potom se oglašava i u “Politici”, štampa knjigu pripovedaka u Srpskoj književnoj zadruzi već 1924. godine, a naredne, 1925. godine dobija književnu nagradu iz Fonda Ljubomira Mihailovića Srpske kraljevske akademije čiji dopisni član postaje 1926. godine. Takvom podrškom, pozitivnim kritikama i poverenjem malo se ko mogao pohvaliti. Put kojim je krenuo bivši siromašni bosanski dečak, bez zaustavljanja i većih prepreka, otvarao je horizonte jednoj blistavoj karijeri koja će srpskoj kulturi doneti velika priznanja.

GLAS: Koja je uloga same Zadužbine Ive Andrića u čuvanju njegovog lika i djela?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Zadužbina Ive Andrića od samog osnivanja čuva uspomenu na Andrića, trudeći se da njegovi život, delo i doprinos našoj kulturi uvek budu u fokusu javnosti, što nastojanjima na plasmanu njegovih dela, dodeljivanjem nagrade za najbolju pripovetku na srpskom jeziku, objavljivanjem časopisa Sveske Zadužbine Ive Andrića, podsticanjem i podrškom istraživačkog rada na njegovim delima, kao i mnogim drugim aktivnostima koje za cilj imaju promociju Andrićevog stvaralaštva.

GLAS: Vratila bih se na tren na Vaše cjelokupno bavljenje Andrićem, njegovim radom i životom. Po onome do čega ste došli, kako ga Vi doživljavate?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Volela bih da sam imala sreću da ga upoznam, ali, sudeći po onome što sam o njemu saznala iz literature i ranije od njegovih savremenika, čini se da ni u razgovoru sa njim ne bih čula mnogo. Već i sama Andrićeva ličnost, uzdržan karakter bez plebejske potrebe za demonstriranjem osećanja, promišljenost i strpljenje u rasuđivanju, stvarali su neku vrstu barijere za radoznalce i one koji su se zanimali za njegovu privatnost. Ali, kada na tas stavite njegovo javno delovanje, kada objektivno sagledate njegove postupke u ključnim istorijskim trenucima i u veoma opasnim okolnostima, ne možete a da sa zadovoljstvom ne zaključite da se Andrićeva ličnost i njegov lik kao umetnika u najvećoj meri poklapaju: postoji u Andrićevom životu, uprkos nekim kompromisima koje je načinio, jedna moralna vertikala koja svedoči o stabilnosti i etičkoj utemeljenosti njegove ljudske pojave.

Tragovi

GLAS: Da li postoji još neistraženog materijala i spisa u kojima je moguće naći neki novi Andrićev trag?

ĐUKIĆ PERIŠIĆ: Da, svakako, budući istraživači uvek mogu imati posla, jer “slučaj Andrić” nije zatvoren. Rad na Andrićevim rukopisima i dokumentima koji se čuvaju u Arhivu SANU, delimično u Zadužbini Ive Andrića i njegovom Spomen-muzeju, može doneti otkrića i nove elemente za njegov životopis i za tumačenje njegovih dela. Iako su mnogi rukopisi pročitani i komentarisani, postoji još mnogo neraščitane građe koja čeka da bude rasvetljena i rastumačena. Buduće generacije istraživača imaće još mnogo izazova.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.