Stanko Crnobrnja, teoretičar, predavač i publicista: O našim sudbinama odlučuju blaženi u svojoj zatucanosti

One prosto moraju da se, što pre, uhvate u koštac sa bezumnim silama koje vitlaju planetom i seju smrt, zagađenje, siromaštvo, ratove, eksploataciju, ugnjetavanje, mržnju. Ovo jeste teška prognoza, ali je zasnovana na svemu što se sklopilo kao “perfektna oluja” uništenja. Takvih je bilo podosta u istoriji čovečanstva, ali ova “oluja” raspolaže snagom uništenja koja je nezabeležena u istoriji sveta.

Kaže to za “Glas Srpske” televizijski i filmski reditelj, producent i scenarista Stanko Crnobrnja, nekada najmlađi TV režiser u bivšoj Jugoslaviji, danas redovni profesor na beogradskom Fakultetu za medije i komunikacije, u čijoj je bogatoj biografiji već upisano više od 1.500 televizijskih emisija i serija, kao reditelj, producent, ili scenarista, kao i tri igrana filma, kao reditelj i koproducent. Rođen je u Beogradu 1953. Otac Bogdan bio je jugoslovenski političar i diplomata, a majka Angelina-Anđa je bila farmaceut.

Osnovnu školu je završio u rodnom gradu, a uz oca, koji je bio ambasador SFRJ širom svijeta, dio djetinjstva je proveo u Nju Delhiju, u Indiji, a gimnaziju je završio u Vašingtonu.

Sa nepunu 21 godinu Stanko Crnobrnja započinje svoju profesionalnu karijeru kao, u tom trenutku, najmlađi televizijski režiser u Jugoslaviji, a početkom osamdesetih godina postaje jedan od istaknutih TV režisera novog televizijskog izraza, najčešće primenjivanog u režiji rok muzike na TV, koji je postao poznat kao “beogradska škola video-režije”. Godine 1984. bio je režiser muzičkih video-klipova u igranom filmu '“Hajde da se volimo”, a između ostalog, je osnivač, vlasnik ili izvršni producent u više organizacija i medijskih projekata.

Osvrćući se na svijet u kojem danas živimo, koji je obilježila pandemija, a poslednjih mjeseci i rusko-ukrajinski sukob, ističe da je svijet od 2020. godine u ratnom stanju.

- Tzv. nevidljivi neprijatelj iz korena je izmenio život ljudi na Zemlji i još ga menja. U pandemiji, smrt i strah postale su glavne karakteristike svakodnevice, a izveštaji o mrtvima, zaraženim, i na mašinama, i dalje se svakodnevno objavljuju u medijima. Dugoročne posledice “kovida 19”, ali i neispitanih, eksperimentalnih, vakcina tek će se razbuktati. Rat u Ukrajini je tragičan, bratoubilački, rat u kojem se dva slovenska naroda sukobljavaju na najstrašniji način. Surove posledice tog sukoba iz dana u dan se uvećavaju i prete da svet, pogotovo Evropu, dovedu do same ivice postojanja. To je jedan od velikih padova zapadne civilizacije koja više nije u stanju da, na miran način, kroz dijalog i pomirenje, ostvaruje svoje težnje. Jasno je da i najbezumnije teorije zavere nisu mogle da se približe ovoj stvarnosti koja nas je zaskočila - kategoričan je Crnobrnja.

GLAS: Jednom prilikom ste, govoreći o odnosima prema slobodnom internetu, rekli da je ovo što doživljavamo osveta dubokih država i njihov grčevit pokušaj da zadrže apsolutnu kontrolu nad istinom, ali i društvom. Šta doživljavamo i kakva je to osveta?

CRNOBRNjA: Govorim kao komunikolog, a to znači da iskazujem određene istorijske pojave, možda čak i zakonitosti, koje su u vezi sa razvojem medija i dejstvom koje taj razvoj vrši na svet u celini. Recimo, kada je štamparska presa, u 15. veku, dovela do toga da Evropu preplavi knjiga, kao sasvim nov medij, dostupan ogromnom broju ljudi, u kratkom roku došlo je do reformacije, ali i viševekovnog krvoprolića u srcu Evrope. Bile su ugrožene monopolske pozicije jedne crkve koja je uzvratila jezivim terorom sve do javnog, masovnog, kaznenog, spaljivanja živih ljudi. U naše vreme duboke države su se osetile ugrožene masovnom slobodom koja je zavladala u komunikaciji ljudi kroz internet. Ta sloboda i masovnost morali su biti prekinuti na drastičan način, jer da su nastavili, duboke države bi morale da nestanu, bar u ovom obliku u kojem sada deluju. Umesto spaljivanja živih ljudi (iako se i to u ovom ratu dešava pred našim očima), pristupilo se opštoj kontroli, cenzuri, regulaciji, manipulaciji interneta, a time i svih onih ljudi koji su se osetili slobodnim, jer, u jednom kratkom periodu, to su i bili.

GLAS: Evidentan je i fenomen društvenih mreža. Da li onaj ko kontroliše tu sferu kontroliše i svijest ljudi?

CRNOBRNjA: Da je “Fejsbuk” država, bio bi najmnogoljudnija na planeti. Da je “Instagram” politička organizacija, bio bi najmoćnija organizacija te vrste na svetu. Da je “Tik-tok” državni medij (a u velikoj meri i jeste), njegove milijarde korisnika i kreatora sadržaja bile bi najuticajnije sile na svetu. Tek sada, kada je osveta dubokih država uzela maha, vidi se koliko je za moćnike važno da kontrolišu ta sredstva masovnog komuniciranja i razmene ideja. Još važnije je da se zaustave otkrivanja mračnih radnji koje su iste te duboke države spremne da preduzimaju, i preduzimaju, čak i prema sopstvenom stanovništvu. Snouden i Asanž su najizrazitiji primeri do koje mere su sile i autoriteti ugroženi, i kako surovo reaguju, kada se njihove tajne, neljudske radnje izlože na uvid javnosti.

GLAS: Gdje su mediji danas? Da li su još “sedma sila” ili sredstvo koje politika, svjetske sile, koriste kao alat, u zavisnosti od potreba?

CRNOBRNjA: Naravno da je većina medija upregnuta u propagandne strategije. Ne samo političke, već i privredne. Čuveni EPP nikada nije bio moćniji, što znači da komercijalni, a ne samo politički, interesi onemogućavaju stvarno, slobodno, izveštavanje i istraživanje. Evo, čak je i “nezavisni” “Netfliks” primoran, iz poslovnih razloga, da uvede prekidanje programa reklamama. Ali treba da znamo da je “otvoreni” internet i dalje 50 odsto svih komunikacija koje se obavljaju svetskom mrežom. A to znači da još postoji alternativna i relativno slobodna, masivna mreža svetskih komunikacija. Tradicionalni mediji prinuđeni su da biraju između dve opcije (komercijalne i političke) da bi opstali. Život novinara uopšte nije lak.

GLAS: Da li razni portali koji “niču” kao gljive poslije kiše urušavaju osnove novinarstva i ruše povjerenje čitalaca u medije?

CRNOBRNjA: Portali ruše osnove novinarstva, one koje su postavljene još u 19. veku. Novine su tada postavljene u poziciju onih koji otkrivaju, prenose i čuvaju ključeve istine. Ali istine koje odgovaraju društvenim elitama. Takvo novinarstvo, nošeno liberalizmom, revolucionarnim gibanjima, naučnim progresom, imalo je svoje zlatne periode. Svet se modernizovao čitajući novine, slušajući radio, gledajući televiziju. Danas, kada je modernizam deo istorije, i kada ga je zamenio tzv. “metamodernizam” oličen upravo u eksploziji novih, digitalnih, medija i komunikacije, novinarstvo više ne može da otkriva i čuva istinu na način kako je to radilo unazad dva veka.

GLAS: Zašto je “crna hronika” daleko čitanija od ozbiljnih analiza iz domena ekonomije, politike...?

CRNOBRNjA: Crna hronika je čitanija zbog toga što se već 130 godina, od kada su Herst i Pulicer izumili “žuto novinarstvo”, forsira kao prvorazredna atrakcija, kao senzacija, kao spektakl. Postojali su periodi razvoja, u raznim sredinama, uključujući i Jugoslaviju, kada crna hronika, šund, nacionalizam, govor mržnje, jednostavno nisu postojali u medijima. I to nikom nije preterano nedostajalo. Paralelno sa uništavanjem tradicionalnih kulturnih vrednosti došlo je do uspostavljanja novih koje se zasnivaju upravo na zaluđivanju publike prizorima i pričama koje su sve samo ne humane. Evo, 30 godina ispiranja mozga crnim hronikama na ovim prostorima dovelo je do toga da je ta tematika sasvim zasenila druge priče, kojih, zasigurno, ima mnogo više nego ovih crnih. Dakle, za popularnost crne hronike ne treba kriviti publiku, već vlasnike medija.

GLAS: Gdje nam je kultura danas, od opšte do svake druge?

CRNOBRNjA: Kultura je svuda oko nas. Ali oni kojima poveravamo brigu o kulturi često predvode u nekulturi, polupismenosti, primitivizmu. Istinski kulturni radnici su heroji našeg doba, jer, u najtežim uslovima istrajavaju nošeni entuzijazmom, lepotom, poezijom, literaturom, pokretnom slikom. Ono što ovdašnji političari nedovoljno shvataju jeste to da je upravo kultura ta koja čini identitet jednog naroda i jedino ona može dostojno, ravnopravno i sa uspehom da komunicira sa ostatkom sveta. Naša domaća, lokalna, nekultura, koju susrećemo na svakom koraku, jeste odraz opšte zatucanosti vrednostima koje su, ili davno prevaziđene ili direktno štetočinske. Blažen u svojoj zatucanosti. To je parola mnogih ljudi koji, nažalost, često odlučuju o sudbini miliona.

“Uništenje Orvela”

GLAS: Kako komentarišete zabranu knjiga Džordža Orvela 1984. u pojedinim američkim državama i britanskim univerzitetima?

BRNOBRNjA: Kao što rekoh, čim “vlasnici” istine i monopola znanja osete da će biti razotkriveni i da će njihove namere i radnje biti dovedene u pitanje, posežu za zabranama. Uvek se zabranjuju oni ljudi i ona dela koji vide istinu i koji imaju znanje. Setite se nacističkog spaljivanja svetskih književnih remek-dela. Ili, pogledajte izopštavanje ruskih klasika iz kulture Zapada. Danas, Orvelova predviđanja postaju naša neposredna, kruta, zbilja. Oni koji tu zbilju stvaraju za nas, često nasilnim putem i besprizornom pohlepom, nikako ne mogu da pristanu na to da ih je neko “provalio” još 1949. godine. Zato, po njihovom mišljenju, taj rani dokaz valja uništiti.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.