KOLUMNA: Revizija (s)vijesti
I slijepom i gluvom je jasno da se ni četvrt vijeka nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma bazične pozicije, koje su uzrokovale međunacionalne sukobe, mobilisale zaraćene strane i odredile dinamiku i intenzitet građanskog rata, do danas nisu značajnije promijenile. U BiH i dalje egzistiraju tri isključive političke volje, tri okoštala politička identiteta i tri međusobno suprotstavljene politike sjećanja.
To su istovremeno izvori stalnih tenzija i uzroci nestabilnosti, koji se od slučaja do slučaja rasplamsavaju i zloupotrebljavaju u svakodnevnom političkom životu, ali su i dugovječno skladište konfliktnih potencijala koji nadilaze prizemne igrarije savremenika i kroz istorijsku vertikalu prožimaju sudbinu ovih prostora. Zbog toga, Dejtonski sporazum nije samo zaustavio četvorogodišnji rat, kako se često predstavlja u nekim zapadnim diplomatskim i naučnim krugovima, a posebno među sarajevskom političkom i kulturnom elitom, već se tokom ovih 25 godina potvrdio i kao jedina kakva-takva ravnoteža tri gorepomenute suprotstavljene političke volje, nacionalna identiteta i kulture sjećanja.
Naravno, pravno-politički akt na kojem počiva današnja BiH tokom ove dvije i po decenije pretrpio je značajne izmjene, mahom međunarodnim posredovanjem ili, zašto ne reći, pritiscima, iznudama, ucjenama, nametanjima rješenja od strane visokih predstavnika (Dobrovoljno i kompromisom ovdje ništa osim mržnje i ne može da se postigne). Po mnogo čemu to više nije onaj isti Dejtonski sporazum iz 1995. godine, kojeg bošnjačka strana i dalje želi da raspakuje i dokusuri, hrvatska preokrene u svoju korist selektivnim interperacijama i konzumacijama, a srpska na isti način tobože vrati izvornim postavkama. I tako već četvrt vijeka egzistira ova državna zajednica u kojoj se, uprkos silnim ulaganjima i upinjanjima izvana i iznutra, nije mnogo odmaklo od stanja kolektivnih svijesti koje su i dovele do Dejtona, ali ne samo njega već i građanskog rata na koji je taj sporazum stavio tačku ili, pak, samo zapetu!
Ključ balkanskih vrata
Tri različite interpretacije prošlosti, sadašnjosti i budućnosti ostale su istovjetno različite, neodrživo samoodržive, spremne da se povampire kada god to ponovo bude potrebno interesima Zapada i njegovim geopolitičkim projekcijama Balkana. Nećemo pogriješiti ako dodamo da nacionalna pitanja na prostoru bivše Jugoslavije do kraja nisu riješena, da linije koje ucrtavaju granice nisu završene, iako se pred nama otvaraju sladunjave, perspektivne i logične ideje o regionalnom povezivanju, “mini Šengenu”, sanitarnom koridoru i slično.
Istovremeno, uz neriješena nacionalna pitanja na zapadnom Balkanu, gdje nijedna javna/državna/nacionalna/zvanična politika ne dovodi u pitanje svoj (i regionalni) evropski put, naprotiv, sa manje ili više uspjeha svih ovih godina aktivno rade na ispunjavanju kriterijuma koje je Evropska unija pred njih postavila, dejtonska BiH nalazi se u specifičnoj situaciji koja može biti, ali neće, ključ balkanskih vrata! Neće, ne samo što to umnogome zavisi od odluka velikih sila, već i zato što sama nema ništa što bi je činilo samosvjesnim i dalekovidim akterom u kreiranju vlastite sudbine. Nema jedinstveno stajalište, jedinstvenu viziju, jedinstvenu odgovornost, baš kao što nema ni jedinstvenu spoljnu i unutrašnju politiku, zajednički javni interes, kolektivnu volju da opstane u jedinstvu svojih različitosti.
Paralelno, u takvoj atmosferi, Bosnom i Hercegovinom gospodare partijašenje, kriminal i korupcija, politički klijentelizam, socijalna raslojavanja, suzbijanje i progon kritičke misli, kršenja ljudskih prava i sloboda. Iako u njoj postoje zakoni, institucije, procedure, sve je kompromitovano samovoljom pojedinaca i podaničkom, autoritarnom političkom kulturom, uz potisnuto, poniženo, infantilno civilno društvo. Tu se nalaze i razlozi zbog kojih BiH ne ispunjava političke kriterijume za članstvo u Evropskoj uniji i ubraja se među defektne, hibridne režime sa koktelom demokratije i totalitarizma. Drugim riječima, institucije i resursi su plijen međupartijskog potkusurivanja, ustavna i zakonska ograničenja se ignorišu i ismijavaju, održavaju se izbori, ali je vlast nemoguće promijeniti, opozicija i mediji su pod kontrolom i pritiscima, nekažnjeno se krše slobode i prava pojedinaca i manjinskih grupa. Kao rezultat takvog ambijenta neizbježno se uvećavaju građanski cinizam, nepovjerenje u institucije i sopstvene potencijale, malodušnost i pesimizam, a onda i jeftina trgovina glasovima, mandatima, prekonoćne promjene mišljenja, masovni odlasci u inostranstvo itd. Ko o tome progovori postaje državni neprijatelj, izdajnik nacije, strani plaćenik, sumnjivo lice!
Pozicija građanina
Jeretički je i samo tematizovanje pitanja statusa građanina, principa građanstva i građanskog društva kao glavne oznake političkog identiteta, pojedinca kao nosioca prava i političkih sloboda, čuvara javnog dobra, zajedničkih interesa, kontrolora, nadzornika, nezavisnog regulatora, demokratske snage zajednice! U Republici Srpskoj i FBiH četvrt vijeka govori se o svemu i svačemu, ali najmanje se vodi računa o tome kakva je pozicija građanina, njegova percepcija i samopercepcija, kakva je njegova politička kompetencija, kolika moralna autonomija. Šta više, ova tema je toliko diskreditovana i oklevetana u javnoj sferi, toliko kompromitovana i zloupotrebljavana na različite načine, da je njoj neophodno posvetiti posebnu debatu, svakako praveći oštar otklon od termina “građanista” kao tobožnje političke opcije u BiH, odveć demaskirane i pročitane političke podvale ili uobrazilje. Riječ je o pitanjima uloge i statusa građanina kojeg bismo pozicionirali u Republici Srpskoj, FBiH ili pak unutar srpske, bošnjačke ili hrvatske političke zajednice, sa ambicijom da uočimo neizgrađene građanske identitete, neafirmisani status građanina, važnost i vrijednost građanskog aktivizma u jačanju entiteta iznutra, podizanje svijesti o odgovornosti, solidarnosti, nacionalnom sabranju, multikulturalizmu, političkoj participaciji, borbi protiv kriminala i korupcije, jačanju institucija, čuvanju javnih interesa itd.
Da. Četvrt vijeka postdejtonske BiH prošlo je bez neophodne demokratizacije društva, bez političke (re)socijalizacije za život pojedinca i zajednice kompatibilne demokratskom političkom uređenju. To ponajmanje ima veze za Dejtonskim sporazumom, brojem entiteta ili adresama nadležnosti, ali i te kako se dotiče vitalnih nacionalnih interesa - srpskog, bošnjačkog i hrvatskog naroda. Republike Srpske, FBiH i njenih kantona, BiH kao cjeline. I nikome ne može da šteti. I svima samo korist donosi. Svima kojima je istinski stalo do njihovih identiteta, naroda, republika, država. Do rodoljublja i multietničke sloge. Do slobode, pravde, reda, budućnosti. Do čovjeka!
Umjesto revizije Dejtona, možda bi trebalo da razmislimo o reviziji svijesti! Ili je i to izdajnički prijedlog?
Piše: Đorđe Vuković, profesor na Fakultetu političkih nauka u Banjaluci
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
