VRS – prva vojska koja se sukobila sa NATO snagama (VIDEO)

Stranice istorije Vojske Republike Srpske, koja danas obilježava datim svog nastanka, upotpunjuje i jedan detalj – ona je bila prva oružana sila na koju se ustrijemio NATO.

Prvi put u svojoj istoriji NATO je upotrijebio vojnu silu u Bosni i Hercegovini — i upravo je Vojska Republike Srpske (VRS) bila prva oružana sila koja se našla u direktnom sukobu sa njegovim avionima, bespilotnim letjelicama i bombarderima.

Organizacija Sjevernoatplantskog pakta (NATO) osnovana je 1949. kao vojni savez zapadnih zemalja sa ciljem kolektivne odbrane od potencijalnih pretnji iz istočnog bloka. Paradoksalno, tek raspadom istočnog bloka NATO bilježi prve intervencije, uključujući se u sukob tokom rata na prostoru bivše Jugoslavije. 

Tokom rata, trzavice sa „snagama za brzo dejstvo“ bile su sporadične, a ozbiljniji sukob se izbjegavao pod prijetnjom strane intervencije. Nato savez je svoj formalni angažman na teritoriji bivše SFRJ započeo pod okriljem misija UN-a koje su za cilj imale blokadu Jadrana i kontrolu vazdušnog prostora iznad BiH. Ubrzo zatim NATO avioni uključili su se u operacije dostave hrane (srpska strana je tvrdila i oružja) velikim transportnim avionima muslimanskim enklavama.

VRS je naslijedila avijacijske resurse JNA, te je sprečavanje letova od strane međunarodnih snaga „uspostavljalo ravnotežu“ zaraćenih strana. Uprkos opasnosti, RV VRS je 28. februara 1994. krenulo u riskantan napad sa dva Orla i šest „jastrebova“ (J-21) na bugojansku fabriku municije i fabriku oružja u Novom Travniku, kako bi se spriječio projekat kompletiranja višecijevnih bacača raketa za tzv. ABiH. 

Orlovi su dejstvovali po skladištu municije u Bugojnu, a avioni Jastreb po fabrici naoružanja u Novom Travniku. Komandant  jastrebova donio je odluku da dejstvuju i da se vraćaju na aerodrom Udbina brišućim letom, ali su ih po povratku presrela dva američka lovca F-16C. Tehnički nadmoćniji oborili su četiri srpska aviona u vazduhu, jedan je pao usljed kvara, dok je šesti, oštećen, uspio da sleti na aerodrom Udbina. Američki pilot mogao je oboriti i taj avion, ali je viteški odlučio da to ne učini, nakon što se uvjerio da mu, pogođen, ne predstavlja opasnost. U ovoj akciji poginula su tri pilota RV i PVO VRS, Ranko Vukmirović, Zvezdan Pešić i Goran Zarić. 
Dva amerika aviona napadaju  10. aprila položaje Hercegovačkog korpusa južno od Goražda, a zatim se ponavljaju napadi između Sarajeva i Goražda. 

Između Sarajeva i Goražda 15. aprila sistemom Strela – 2M pogođen je izviđački mornarički avion Etendard-IVP iz sastava 16. eskadrile francuske mornarice. Pilot je uspio da oštećeni avion vrati na nosač u Jadranskom moru. 

- Prvi oboreni borbeni avion NATO pakta na ovim prostorima, bio je britanski Si Harijer (Sea Harrier) iz sastava 801. eskadrona RM Velike Britanije. Njega je 16. aprila 1994. godine iznad Goražda pogodila raketa Strela-2M, lansirana sa položaja VRS. – navodi Danko Borojević, jedan od koautora knjiga "Vazduhoplovne snage bivših republika SFRJ.

U maju 1995. godine, NATO avijacija je sprovela sporadične napade na skladišta VRS.  PVO je imala priliku da dejstvuje 2. juna, nakon tri dana čekanja u zasjedi, kada su iz sistema Kub gađana dva američka F -16 C. Raketa je raspolovila jedan avion, pilot se katapultirao, a američko vazduhoplovstvo je nakon toga drastično izmijenilo procedure u budućim vazdušnim operacijama. 

NATO komandanti su strpljivo čekali svoju prvu šansu da istovremeno napadnu cijelu srpsku PVO i najzad su je dobili 30. avgusta 1995. godine, a dvije akcije po imenu „Namjerna sila“ (Operation Deliberate Force) i „Mrtvo oko“ (Operation Deadeye) trajale su do 20. septembra. Ciljevi NATO bili su baterije PVO raketa, radarski položaji, komandni bunkeri i komunikaciona čvorišta.

Pored američkih, učestvovali su britanski, francuski, njemački, italijanski, holandski turski i španski avioni, ukupno njih 17. NATO avijacija izvela preko 3400 borbenih letova, od čega je 750 na zadacima napada na zemaljske ciljeve i uništila 60 vojnih objekata VRS.

- Istog dana kad je operacija počela da se sprovodi, iznad Pala oboren je francuski jurišnik Miraž-2000 K-2. Avion je oboren raketom Igla (Šilo). Francuski piloti su zarobljeni i kasnije razmijenjeni. Od 10. septembra, dejstva operacije „Namjerna sila“ proširena su i na zapadnu Bosnu. U prvoj noći dejstva, tačnije oko 01:30 časova, 30. avgusta 1995. godine bombama je, u rejonu Čavarina, potpuno uništen radar jedne od baterija RS Kub, a 10. septembra, u 21:30 časova u rejonu Cerovljana, protivradarskom raketom pogođen je i uništen antenski stub radara 1. ssrb. Pri tom napadu 1. ssrb je gađana sa dve protivradarske rakete pri čemu je jedna pogodila cilj. Poginulih i povrijeđenih vojnika iz baterije nije bilo. Posle toga baterije RS Kub nisu više vršile dalja dejstva zbog jakih smetnji i dejstva protiradarskim raketama. Tek nakon sedam dana, pošto su baterijama Kub uništene stanice RStON, avioni F-15E Strike Eagle uspijevaju da unište objekte na Kozari. - navodi Borojević.

Zvanično, RV i PVO VRS oborila je tri nato aviona, što je više nego što je NATO priznao gubitaka u kampanji na SR Jugoslaviju. Međutim, i oko ovog broja postoje nedoumice. 

- Zvanično, to su tri aviona. Tokom dejstva baterija PVO ima infomaciju da li je raketa eksplodirala, što znači da je u pitanju pogodak. Pogodak znači da je avion oštećen ili oboren. Naša evidencija koju smo dobili na osnovu ukrštanja informacija koje smo prikupili jeste da je uz tri potvrđena palo još pet NATO aviona odnosno ukupno 8. Na suđenju generalu Tolimiru, u sudskim spisima stoji izjava NATO oficira da su tokom rata u BiH izgubili 35 aviona. To može biti posljedica naših dejstava ili kvara, sigurno postoje i naši pogodci koje nam nisu pripisali, već su samo izvijestili da je avion pao u more – izjavio je jednom prilikom general - major Milan Torbica, komandanta Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske.

Skraćenica za ponos!

Vojska Republike Srpske (VRS) nije zaboravljena. I danas ona živi u djelima, postignućima, zapisima, preživjelim borcima i u svima nama koji znamo koliko je koštala ova sloboda i koji se molimo da mir vječno traje.

Iza tih riječi stoje nekadašnji pripadnici VRS i njeni današnji čuvari u okviru Oružanih snaga (OS) BiH koji su pred obilježavanje ovogodišnjeg 12. maja, odnosno 33 godine od formiranja VRS, istakli da taj datum vrijeme ne može da izbriše.

Kako se 1997. godine, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, proslavljao datum osnivanja Vojske Republike Srpske pogledajte u nastavku.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i X nalogu.