Uspješna godina za Arhiv Republike Srpske: Posebno ponosni na izdavačku djelatnost

Samostalno, ili u saradnji sa drugima, priredili smo dvije izložbe arhivskih dokumenata i objavili 14 naučnih knjiga. Posebno smo ponosni na našu izdavačku djelatnost. Arhiv je većinu svoje izdavačke djelatnosti realizovao u saradnji sa reprezentativnim strukovnim Udruženjem arhivskih radnika Republike Srpske. Na polju izdavaštva u prošloj godini ostvarili smo saradnju sa Republičkim sekretarijatom za vjere, Andrićevim institutom, Muzejom Kozare, Zavičajnim muzejom u Gradišci, Arhivom Srpske pravoslavne crkve, Istorijskim arhivom Užice, Arhivom Vojvodine, Arhivom Srbije, Arhivom Jugoslavije i Istorijskim arhivom Beograda.

Po mnogo čemu izuzetna izdavačka produkcija Arhiva RS obogaćena je početkom 2020. godine kapitalnim istorijskim izvorom prvog reda - zbornikom dokumenata “Izvori za istoriju Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini” (priređivači mr Bojan Stojnić i direktor Arhiva Srpske pravoslavne crkve dr Radovan Pilipović). U ovaj zbornik dokumenata uvršćeno je 70 dokumenata, različite veličine i sadržine, od kojih se veliki broj prvi put predstavlja široj javnosti. Vremenski raspon obuhvata od XIII do kraja XX vijeka. Zbornik dokumenata je objavljen uz blagoslov Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve i povodom obilježavanja 800 godina samostalnosti Srpske pravoslavne crkve.

Povodom obilježavanja 75 godina od oslobođenja Banjaluke u Drugom svjetskom ratu objavili smo knjigu “Banjalučki ilegalac: Sjećanje Žarka Lastrića”. Knjigu su priredili arhivisti i istoričari iz Arhiva RS mr Marijana Todorović Bilić i mr Vladan Vukliš, koji je i autor uvodnog teksta. Radi se o sjećanju koje se čuva u Zbirci memoarske građe u Arhivu RS. Žarko Lastrić bio je sin Jakova Lastrića, poslanika Ustavotvorne skupštine Kraljevine SHS i jednog od vodećih banjalučkih komunista i brat Zdravka i Branka Lastrića, učesnika Narodnooslobodilačke borbe. Po braći Lastrić nosila je ime današnja Kninska ulica u centru Banjaluke. Sjećanje Žarka Lastrića govori o životu porodice Lastrić, političkom radu Jakova, odrastanju braće i njegovom zapošljavanju, ulozi u političkom životu Krajine, učešću u razvoju fudbala u Banjaluci kroz Radnički sportski klub “Borac” te o učešću porodice u Drugom svjetskom ratu. Ono što ovaj rukopis čini posebnim jeste činjenica da je Žarko Lastrić mobilisan u hrvatsko domobranstvo, gdje je služio kao intendantski oficir. Sa te pozicije ilegalno je radio za Narodnooslobodilački pokret i partizanske odrede, dostavljajući im informacije i vojnu opremu. Bio je član jedne od nekoliko ilegalnih grupa koje su djelovale u Banjaluci tokom okupacije. Njegovo zapisano sjećanje opisuje ilegalni rad, razna dešavanja u gradu u međuratnom periodu i pod ustaškom vlašću, biografske osvrte na mnoge ličnosti i mnoštvo podataka o lokalnim zbivanjima.

Povodom 75 godina od pobjede nad fašizmom priredili smo izložbu arhivskih dokumenata “Propaganda u Banjaluci i okolini u Drugom svjetskom ratu”. Izložba sadrži osam poglavlja, a prati je istoimeni ilustrovani katalog. Autor izložbe i kataloga je Marijana Todorović Bilić.

Udruženje arhivskih radnika je u saradnji sa Arhivom RS objavilo knjigu “Popis žrtava bratstva Samardžića u Prvom svetskom ratu”, autora Nade Petrović.

Ono po čemu se svakako izdvaja prošla godina, kada je u pitanju izdavaštvo, predstavlja objavljivanje kapitalnog djela “Prezimena Srba u Bosni”, autora Đorđa Janjatovića. Autor je da bi sačinio azbučni popis prezimena sa navođenjem krsnih slava, izvršio obimna istraživanja i obradu navedenih podataka. Unio je četiri osnovna podatka: prezime, krsnu slavu, naziv parohije i naziv protoprezviterata. Prilikom unošenja otklonio je neke očigledne greške i uveo jedinstvene (zvanične) nazive za pojedine krsne slave za koje su parohijalni sveštenici upotrebljavali više različitih naziva. Raspoložive podatke o prezimenima Srba u Bosni analizirao je sa tri aspekta. Prvi i najvažniji rezultat predstavlja poglavlje ove knjige “Rečnik prezimena Srba u Bosni”, u kojem su, po azbučnom redoslijedu data sva prezimena uz navođenje krsne slave koju proslavljaju i parohije i protoprezviterata gdje su zabilježena. Ovaj rječnik obuhvata 5.590 različitih prezimena kod kojih se javljaju 72 različite slave. Iz ovog rječnika se za svako prezime vidi da li ima jednu ili više slava i u kojim parohijama je zabilježeno. Prilog knjizi su četiri kolor karte: 1. Karta veroispovesti prema njihovoj procentualnoj zastupljenosti po okruzima u BiH (oko 1900), 2. Razdioba konfesija u BiH po rezultatima popisa žiteljstva godine 1910, 3. Karta veroispovesti u BiH po opštinama prema popisu od 31. januara 1921. i 4. Karta BiH, razgraničenje po Dejtonskom mirovnom sporazumu 1995.

U saradnji sa Arhivom Srpske pravoslavne crkve i Istorijskim arhivom Užice, a povodom obilježavanja 800 godina samostalnosti Srpske pravoslavne crkve, objavili smo djelo “Petar II Petrović Njegoš (1813-1851)”, autora Momčila Vukovića Birčanina. Neposredan povod, inicijacija za ovaj vid saradnje tri nacionalne institucije kulture i jednog reprezentativnog strukovnog udruženja, nastala je prilikom otkrivanja biste vladike Petra II Petrovića Njegoša u dvorištu Arhiva u Banjaluci 26. septembra 2019. godine. Priređivači, naučni saradnici i redaktori knjige su Bojan Stojnić i Željko Marković. O autoru ovog djela Momčilu Vukoviću Birčaninu priređena je izložba arhivskih dokumenata pod naslovom “Mumija” - Iz zbirke Momčila Vukovića Birčanina, privatnog sekretara kralja Petra II Karađorđevića. Autor izložbe je Željko Marković, direktor užičkog Arhiva. Izložba je bila otvorena u Doboju i Banjaluci.

Arhiv i Udruženje arhivskih radnika RS su objavili knjigu “Srpska Vojvodina i Bosna i Hercegovina (1896-1914)”, autora dr Mare Šovljakov. Knjiga je nastala kao rezultat rada autorke na izradi doktorske disertacije odbranjene 2017. na Filozofskom fakultetu u Banjaluci.

Povodom osam vijekova autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, 100 godina od vaspostavljanja Srpske patrijaršije 1920. godine i 120 godina od osnivanja Banjalučke eparhije objavljeno je kapitalno djelo - istorijski izvor prvog reda “Građa za Šematizam eparhija Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini 1958. godine”, koje je priredio protonamjesnik dr Dragan Šućur.

Među brojnim publikacijama objavljenim prošle godine veliku pažnju privukla je knjiga - zbornik dokumenata “Ustaška zverstva 1941-1942”. Zbornik dokumenata su zajednički objavili Arhiv Vojvodine i Arhiv RS, a uz blagoslov Njegovog preosveštenstva episkopa novosadskog i bačkog g. dr Irineja. Zbornik dokumenata priredio je dr Milan Koljanin. Ovaj zbornik dokumenata nastao je na osnovu zaostavštine Slavka Odića, koja se čuva u Arhivu Vojvodine kao Lični fond Slavka Odića. Vremenski raspon dokumenata u zborniku je od 26. jula 1941. do 20. novembra 1942. Dokumenta se odnose na period najvećih masovnih zločina nad Srbima u NDH. Među dokumentima u zborniku preovlađuju ona njemačke provenijencije, policijske i vojne. U ovo izdanje zbornika uvršćeno je ukupno 165 dokumenata i 63 fotografije. Najveći broj dokumenata u dosijeu nastao je na njemačkom jeziku i ona su za potrebe ovog izdanja prevedena na srpski jezik.

Uz blagoslov Njegovog preosveštenstva episkopa banjalučkog g. Jefrema, a povodom osam vijekova autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, 100 godina od vaspostavljanja Srpske patrijaršije 1920. godine i 120 godina od osnivanja Banjalučke eparhije objavljena je fotomonografija “Sakralna arhitektura Banjalučke eparhije na njenom sadašnjem prostoru od Milanskog edikta do kraja srednjeg vijeka”. Autori ove monografije su Slavoljub Lukić, Bojan Vujinović i Marko Janković. U 2021. godini biće priređena i velika istoimena izložba.

U prošloj godini Arhiv RS je ostvario saradnju sa Andrićevim institutom, Arhivom Srbije, Arhivom Jugoslavije i Istorijskim arhivom Beograda na polju izdavačke djelatnosti. Zajedničkim snagama objavili smo dva kapitalna istorijska izvora - zbornika dokumenata: “Diplomatski spisi Ive Andrića” i “Diplomatski spisi Jovana Dučića”. Knjige je priredio, predgovor i komentare napisao Miladin Milošević. Recenzenti knjiga su prof. dr Ljubodrag Dimić, redovni član SANU i prof. dr Mira Radojević, dopisni član SANU. Zbornik dokumenata “Diplomatski spisi Ive Andrića” sadrži 230 dokumenata, a obima je 601 stranu. “Diplomatski spisi Jovana Dučića” sadrže 196 dokumenata, a obima su 584 strane.

U saradnji sa Muzejom Kozare iz Prijedora objavili smo kapitalno djelo “Godine stradanja 1941/42. - NDH i njeni zločini u Prijedoru i okolini 1941/42. (Prilog proučavanju zločina genocida nad srpskim narodom u Potkozarju)”, autora mr Vedrane Adamović.

Povodom obilježavanja 90 godina postojanja i rada Narodnog pozorišta Republike Srpske objavljena je knjiga “Narodno pozorište Vrbaske banovine: Osnivanje i umjetnički razvoj 1930-1934”, autora dr Ljiljane Čekić. Kao nastavak saradnje na istoj tematici planirano je u 2021. godini objavljivanje drugog toma pod naslovom “Narodno pozorište Vrbaske banovine: Ansambli i repertoar 1930-1934”.

Izrazito uspješnu godinu na polju izdavačke djelatnosti završili smo objavljivanjem kapitalnog djela “Dr Stevan Moljević: Izabrani tekstovi” (priređivači Bojan Stojnić i dr Gojko Malović). Knjiga sadrži 11 poglavlja i potpoglavlja: Predgovor, Izabrani tekstovi (Uloga i značaj Vrbaske banovine, Govor na Saboru u Doboju, Homogena Srbija, Apel Krajišnicima, Sjećanja na 1941-1942, Jugoslavija, Misli na rastajanju), Izvori i literatura i Biografija Stevana Moljevića.

Bojan Stojnić, direktor Arhiva Republike Srpske

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.