Knjiga izabranih tekstova Stevana Moljevića u izdanju Arhiva RS: Želio da Banjaluka postane “predstraža Beograda”

Knjigu su priredili direktor Arhiva RS Bojan Stojnić i Gojko Malović, a recenzije potpisuju Zoran Pejašinović i Borivoje Milošević.

Direktor Arhiva RS Bojan Stojnić istakao je za “Glas Srpske” da knjiga sadrži 11 poglavlja, a njena osnova su izabrani tekstovi. Stojnić je naveo da se Moljević u svim svojim tekstovima izražavao slobodno i dosljedno, bez obzira na nepovoljne okolnosti i time se pokazao i ostao, za ugled, kao duhovna gromada.

- Svoje političke stavove dr Stevan Moljević, advokat iz Banjaluke, iskazivao je u člancima i raspravama, koje je objavljivao u banjalučkim časopisima i listovima “Razvitak”, “Otadžbina”, “Vrbaske novine”, ali i u govorima, na skupovima na području Vrbaske banovine - rekao je Stojnić.

Objasnio je da je Moljević posebno bio aktivan u “Razvitku”, gdje je uređivao rubriku “Politički pregled” i objavio više tekstova.

- Zrele političke stavove iskazao je 1939. godine predavanjem i brošurom “Uloga i značaj Vrbaske banovine”, koji su nastali podstaknuti brigom i zloslutnjom opasnosti za Srbe u zapadnim srpskim zemljama, mogućnostima nerazumne i po Srbe politički štetne nagodbe krune i vlade Kraljevine Jugoslavije sa političkim predstavnicima Hrvata oličenim u Hrvatskoj seljačkoj stranci i njenom šefu Vladimiru Mačeku, postignute sporazumom Cvetković - Maček i stvaranjem Banovine Hrvatske avgusta 1939. godine, na račun položaja i interesa Srba - objasnio je Stojnić.

Dodao je da je Moljević svoje neslaganje sa stvorenom Banovinom Hrvatskom ili “velikom Hrvatskom” i pojavama zahtjeva za autonomijama i daljim rastakanjem srpskih zemalja u Kraljevini Jugoslaviji na račun cjelovitosti srpskog naroda, rječito izrazio na Saboru srpskih i ostalih nacionalnih društava i ustanova u Doboju 31. decembra 1939. godine.

- Moljević je radio na objedinjavanju i okupljanju Srba iz Bosanske Krajine, ali i Slavonije, Like, Banije, Korduna i sjeverne Dalmacije. Bio je protivnik koncepcija i kombinacija “vraćanja u istorijske granice”, odnosno autonomije BiH i njenog odvajanja od Srbije, u kojoj bi Hrvati katolici i Hrvati muslimani činili većinu prema Srbima - kazao je Stojnić.

Ispričao je da je za Moljevića autonomija BiH sa Sarajevom kao centrom značila da bi Srbi u njoj ponovo morali da se nose sa “udruženim bošnjaklukom i frankovlukom” i da bi se stvorila još jedna Hrvatska “sa svojim državnim pravom” izvan okvira Hrvatske, koja je obuhvatala šire granice.

- Osnovni cilj Moljevića bio je da se od Bosanske Krajine i Banjaluke stvori snažan kulturni i ekonomski centar koji bi paralisao uticaj Zagreba i Sarajeva i da postane “predstraža Beograda”. Srpski narod je smatrao za jedinog nosioca državne i jugoslovenske misli u zemlji - naveo je Stojnić.

Prema njegovim riječima Moljević je kao izraziti demokrata, antifašista i protivnik pristupanja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, pozdravio prevrat od 27. marta 1941. godine.

- U ovom duhu bio je i govor, koji je održao u ime svih banjalučkih kulturno-prosvjetnih društava i nacionalnih organizacija, na dočeku novopostavljenog bana Vrbaske banovine Nikole Stojanovića, trećeg aprila 1941. godine u Banjaluci. Moljević se politički najizrazitije iskazao u svojim, i u ovoj knjizi objavljenim, tekstovima, pisanim u toku Drugog svjetskog rata, u dramatičnim i tragičnim stanjima srpskog naroda i svoje angažovanosti u oslobodilačkom Ravnogorskom pokretu pod vođstvom đenerala Dragoljuba Mihailovića i poslije završetka Drugog svjetskog rata u ljeto 1945. godine - obrazložio je Stojnić.

Dodao je da je Moljević krajem juna 1941. izradio projekat “Homogena Srbija”, koji govori o uređenju poslijeratne Kraljevine Jugoslavije.

- Za osnovnu grešku u državnom uređenju smatrao je što 1918. godine “nisu bile udarene granice Srbije”. Po njegovom mišljenju, Srbi je trebalo “da stvore i organizuju homogenu Srbiju, koja ima da obuhvati celo etničko područje na kome Srbi žive i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove te privredna područja kako bi joj bio omogućen i obezbeđen slobodan privredni, politički i kulturni život i razvitak za sva vremena”- rekao je Stojnić i naveo da je ovo po Moljevićevom mišljenju trebalo uraditi da bi se u budućnosti spriječilo novo stradanje srpskog naroda.

Istakao je da bi potom tako zaokružena Srbija pristupila uređenju svih ostalih pitanja sa Hrvatima i Slovencima u federativnoj Jugoslaviji sastavljenoj od tri jedinice.

- Smatrao je da Srbi moraju imati hegemoniju na Balkanu, koja bi proisticala iz hegemonije u Jugoslaviji. Ta hegemonija trebalo je da bude “u veličini duha, u širini pogleda i daljini vidika, u smelosti političke misli, u odlučnosti političke akcije”. U mislima Stevana Moljevića ima nečega proročkoga, što se nezaustavljivo ostvaruje - objasnio je Stojnić.

Kako je kazao, Moljevićev čvrst i nepokolebljiv stav o potrebi postojanja i značaju Vrbaske banovine za sav srpski narod, ostvaruje se, postepeno, kroz uspostavljanje Republike Srpske i na području Krajine, kao njenom glavnom dijelu sa njenim centrom Banjalukom.

- U doba tmine komunističke prevlasti i osvajanja Jugoslavije i njihove deobe Srbije i svih srpskih zemalja i višedecenijskog vladanja nad njima poslije 1945. godine, Moljević je nepokolebljivo vjerovao u buduću pobjedu srpskog naroda i slobodu Srbije i svih srpskih zemalja - zaključio je Stojnić.

Spisi

Stojnić je istakao da iz perioda Moljevićevog višegodišnjeg robijanja u zatvoru u Sremskoj Mitrovici potiču dva njegova teksta.

- Prvi je tekst “Jugoslavija”, pisan po naredbi i za potrebe policije (OZN-e, UDB-e). Ovaj spis je neobičan i poseban pogled Stevana Moljevića na neostvarenu i neuređenu jugoslovensku državu Kraljevinu SHS/Jugoslaviju, kakav se ne nalazi kod drugih istoričara, politikologa i pisaca. A drugi je tajni tekst za knjigu “Ravna Gora u svetlu i magli”- naveo je Stojnić.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.