Arhitekta Jovana Railić otvorila vrata manastira “Svetih arhangela” na Kosovu i Metohiji: Šta je sa Srbima kad im carska zadužbina stoji u ruševinama?

Tim riječima započela je priču za “Glas Srpske” Jovana Railić, koja je arhitekturu završila u Banjaluci, a magistrirala rekonstrukciju i restauraciju spomenika arhitektonskog nasljeđa u Sankt Peterburgu kao stipendista ruske državne stipendije. Njen magistarski rad na temu rekonstrukcije manastira “Svetih arhangela”, zadužbine srpskog cara Dušana Silnog u Prizrenu, na Kosovu i Metohiji, veoma je zapažen u Rusiji, a na osnovu njega Jovana je dobila priznanje za najboljeg studenta na pomenutoj katedri u Sankt Peterburgu.

Kod nas je malo stručnjaka koji se bave crkvenom sakralnom arhitekturom, jer tog usmjerenja na našim prostorima nema, a kako nam je kazala Railićeva, sakralnoj arhitekturi ju je privukao osjećaj za čuvanje svih istorijskih naslojavanja i razvoja srpskog naroda, ali i istorijskih prilika svijeta. Tokom posljednjeg rata u BiH sa porodicom je izbjegla iz Sanskog Mosta, što prepoznaje kao korijen svoje potrebe da iznova gradi materijalne, ali ne i duhovno srušene vrijednosti.

- Neprocjenjiva je važnost tradicije koja je usađena u porodičnim vrijednostima, jer shvatamo da čovjek koji ne zna da poštuje roditelje i ne zna da poštuje porodicu neće znati da poštuje ni nasljeđe svoga naroda. Restauracija našeg naroda treba da krene od restauracije tradicionalizma u našoj porodici kao suštini. Bez krsne slave, jezika i običaja smo ništa. U mnogim situacijama sam sebi praktično pokazala na manjim primjerima da ako imaš stabilan duhovni temelj ništa te ne može pokolebati - istakla je Railićeva.

Kroz svoj magistarski rad u Rusiji predstavila je manastir “Svetih arhangela”, koji je poharan u doba osmanlijske okupacije, ali koji je i tokom 1999. godine ponovo spaljen i opljačkan od strane Albanaca.

- U Sankt Peterburgu sam grupi mladih ljudi i profesora predstavila šta se u 21. vijeku desilo u Evropi, na Kosovu i Metohiji. Prikazala sam im kako je zapaljen manastir i zaklan monah s čijom se glavom igrao fudbal. Oni su ostali šokirani, jer ništa od toga nisu znali. Kroz ovaj rad, pored umjetnosti i restauracije, morala sam da progovorim o istini, jer je tu riječ o egzistenciji srpskog naroda i vrijednog, ne samo srpskog, već i svjetskog nasljeđa - rekla je ona.

Dodala je da se u prikazu istine ogleda značaj istraživanja i restauracija. Magistarskim radom je prikazala kako manastir može da izgleda u opštim arhitektonskim koncepcijama uz proširenje postojećih kapaciteta.

- Tamo je situacija i dalje pod tenzijama i stoga arhitekta treba da bude u toku, da predvidi kako će u skladu sa tom situacijom izgledati građevina. Sumirala sam stanje, napravila istorijski plan manastira, sumirala rezultate dosadašnjih iskopavanja i ponudila mogući plan razvoja prostora. Trenutno u manastiru postoji konak koji koriste monasi i Dušanov konak, za grupe hodočasnika. Bilo bi dobro proširiti taj prostor da bi on oživio za više namjena, jer šta će nam zidovi ako tamo ljudi ne dolaze - objasnila je Railićeva.

Ispričala je da su radovi na maloj crkvi počeli, no da su obustavljeni, te da njen rad podrazumijeva prijedlog projekta obnove male i velike crkve u okviru kompleksa.

- Bitno je da želja za obnovom postoji i da bude mir. Rusi su zainteresovani za tu temu. Približila sam im sa svih strana područje i njegov značaj, jer smatram da restauratori svijeta treba da se bave takvim pitanjima, da vide kakvo blago je ugroženo - istakla je ona.

Dodala je da je važno da bez straha odlazimo na Kosovo i Metohiju, jer se mnogi trude da prisvoje našu tradiciju i izmijene istorijske činjenice te da je stoga važno da mladi shvate šta je srpsko nasljeđe i kulturni identitet kroz vijekove da bi znali da ga prezentuju.

- Arhitektonskim analizama, tipologijama i istraživanjima došla sam do manastira “Svetih arhangela”, pošto je u ruševinama i dobro je tle za rad restauratora i istraživača. Takođe, teritorija na kojoj je manastir je višeslojna u istorijskom i arheološkom pogledu - rekla je ona.

Istakla je da je manastir tokom osmanlijske okupacije srušen do temelja i da je od tog materijala izgrađena Sinan-pašina džamija u Prizrenu.

- Prošle godine sam otišla u Sinan-pašinu džamiju i fotografisala dijelove manastira “Svetih arhangela” koji su uzeti i očigledno neprirodno uklapani u novu građevinu. Vidno je da ti komadi tu ne pripadaju, da su ukradeni. Prepoznala sam i presjeke stubova ispod kupole manastira uzidane u zidove džamije. Iako je to vidljivo i do sada su postojali stavovi o pitanju vraćanja tih dijelova manastiru, ja se profesionalno odnosim prema tome i smatram da i ako nam je ostala jedna čestica kamena koja je sveta - na njoj možemo da sagradimo mnogo, kao još jedan sloj istorije - istakla je Railićeva.

Kako nam je ispričala, kada je riječ o manastiru, fascinantna je umjetnost kojom su ljudi u 14. vijeku danima klesali kamen i stvarali svetinju.

- Svaki čovjek bi trebalo da se zapita šta se to dešava sa našim narodom kad nam carska zadužbina stoji u ruševinama. Otvorila sam samo kapije “Svetih arhangela”, jer ne može jedan čovjek za dvije, tri godine, bez obzira na sva istraživanja, da pronikne u to kako je nekada izgledao manastir koji je toliko puta rušen. I ne treba, jer postoje institucije koje treba da se bave tim kompleksnim pitanjima, ali je važna uloga pojedinaca, kao pokretača procesa rada i pokretača udruživanja stručnjaka kada je riječ o istim ciljevima, na korist narodu i svijetu - objasnila je.

Manastir “Svetih arhangela” predstavljao je vrhunac srpskog sakralnog graditeljstva u periodu dostizanja najvišeg stepena razvoja srpske srednjovjekovne države. Ruševine manastirskog kompleksa su danas pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od izuzetnog značaja i na prostoru kompleksa živi malobrojno monaštvo.

Humanost

Jovana Railić je zbog ljubavi prema srpskom narodu i tradiciji, ali i zbog ukorijenjenog osjećaja preživljavanja rata sa svojom porodicom, vrlo mlada počela da odlazi na Kosovo i Metohiju.

- Trudim se da mnogo putujem i živim sa svojim narodom dolje, u selima, manastirima, enklavama. Uključena sam u organizaciju “Srbi za Srbe”, pomažemo ugrožene porodice, prvenstveno sa mnogo djece, širom Balkana. Vodim se Šantićevim “Svuda gdje je srpska duša koja, tamo je meni otadžbina moja” - navela je ona.

Poezija

Railićeva piše i poeziju, a sa 15 godina je objavila prvu zbirku poezije pod nazivom “Od pupoljka do ruže”.

- Na početku su to bile dječije teme i moja traganja, a kasnije sam počela da pišem isključivo rodoljubivu poeziju - rekla je Railićeva, koja je radove objavljivala u zbornicima i časopisima.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.