Nažalost, u više nego skromnoj produkciji animiranog filma Srpske ne postoje primjeri filmova (čak ni pokušaji) u standardnim tehnikama animiranog filma kao što su: kolaž, modelirana glina, lutka animacija...
ANIMIRANI film je jedna od najpopularnijih formi pokretnih slika. Svojim estetskim i fenomenološkim karakteristikama, filmska animacija se tokom dvadesetog vijeka nametnula kao medij koja se, možda, najviše od svih umjetnosti fikcije približila području sna. Tokom više od jednog vijeka postojanja, animacija je pulsirala ritmovima uspona i padova, "proizvodila" velike umjetnike, prihvatala nove tehnologije, koje su opet, otvarale nove puteve prema nedostignutim prostorima mašte.
Posljednjih dvadesetak godina dešavaju se krupne promjene. Klasična animacija ostala je privilegija velikih studija ili rijetkih konzervativnih animatora koji tvrdoglavo odolijevaju tehnološkoj najezdi, jer smatraju da samo crtež nacrtan rukom "ima dušu". S druge strane, prisustvo računara u svim fazama proizvodnje animiranog filma revolucionarno je pojednostavilo i omogućilo masovnu produkciju kao nikada do sada, u domenu komercijalne animacije.
Razmatrajući postojanje animiranog filma Republike Srpske teško da mogu da se odrede jasne faze u razvoju. U uslovima nepostojanja kinematografije, problematično je sistematično razmatrati animirani film koji se u slučaju Republike Srpske može tretirati samo kao rijetka pojava ili fenomen. Posmatrana kao fenomen, produkcija animiranog filma oslonjena je isključivo na napore rijetkih pojedinaca. U tehnološkom smislu, proizvodnja ovdašnjeg animiranog filma evoluirala je od jednostavnih radova izvedenih u tehnikama 2D do masovnijeg korišćenja 3D animacije. Nažalost, u više nego skromnoj produkciji animiranog filma Republike Srpske ne postoje primjeri filmova (čak ni pokušaji) u standardnim tehnikama animiranog filma kao što su: kolaž, modelirana glina, lutka animacija... Kompjuter se za domaće uslove pokazao kao idealno sredstvo za stvaranje komercijalnog proizvoda (a samo usputno i autorskog filma), što je u većini slučajeva za ovdašnje autore bio i glavni motiv za napore ovladavanja pojedinim tehnikama animacije.
Na prostoru BiH, prije 1992. godine, proizvodnja animiranog filma bila je relativno skromna i odvijala se prvenstveno u okviru produkcijskih kuća u Sarajevu (studio za animaciju "BOSNA film"). Početkom građanskog rata, kao i ostali vidovi filmske djelatnosti, zamire i proizvodnja animiranog filma u BiH. Na prostoru Republike Srpske formira se 1992. godine "SRNA film" na Palama, kao jedina produkcijska kuća za proizvodnju filmova unutar granica ovog entiteta.
Skromna produkcija ratnih godina odvijala se prvenstveno preko proizvodnje dokumentarnog filma. Tih godina u produkciji "SRNA filma" nastaje i prvi animirani projekat Republike Srpske. Riječ je o serijalu kratkih animiranih, edukativnih filmova "Azbučni video bukvar" u režiji Zorana Maslića, koji je potpisan i kao glavni animator ove serije. Projekat je reklamiran i kao prvi video-bukvar na srpskim prostorima, prvenstveno zbog svoje edukativne funkcije, jer na pristupačan način pomaže djeci predškolskog uzrasta da jednostavno uče slova srpske azbuke. Autor Zoran Maslić prije rata je već imao iskustvo ove vrste na Televiziji Sarajevo, za koju je uradio više video-spotova. Animacija u seriji od 30 jednoipominutnih filmova je primjer jednostavne 2D animacije, kakvu je u vrijeme kada je serija snimljena bilo moguće napraviti kućnim računarima, koji su tek počinjali da se masovnije koriste. Bez obzira na skromne domete, ovaj serijal ostaje izdvojen kao jedinstven animirani projekat ratnog vremena.
Do sljedećeg animiranog filma čekalo se čak do 2000. godine. Te godine, ponovo u produkciji "SRNA filma", nastao je zanimljiv eksperimentalni filma "Bukvar, bukvica". Režiju je potpisao Milenko Jovanović (1948), a animaciju u 2D tehnici je uradio animator iz Beograda Predrag Milošević, u to vrijeme zaposlen u "ZASTAVA filmu". U filmu koji se bavi pitanjem različitih nastavnih programa u Republici Srpskoj i Federaciji BiH (koji mogu biti razlozi za nove podjele i mržnju), nalazi se i nekoliko animiranih rješenja, od kojih je vizuelno interesantna završnica filma u kojoj Ivo Andrić, okupan čudnom crvenom svjetlošću, dobija Nobelovu nagradu. Tek poslije 2005. godine dolazi do kvantitativnog, ali i kvalitativnog pomaka u ovdašnjoj produkciji animiranog filma. Pojavljuje se nekoliko mladih autora koji će obilježiti posljednjih nekoliko godina ovdašnju animiranu scenu. U tehnološkom smislu, karakteristično je da autori dobro vladaju softverima 3D animacije, manje ili više kontinuirano rade u domenu reklamnih spotova ili muzičkih spotova. Interesantno je spomenuti da se u ovom periodu razvoja animirane scene Republike Srpske pojavljuju televizije kao mjesta primjene nekih od tehnika animacije. Najčešće se koristi pikslilacija (ne izdvajanje pojedinačnih sličica tokom snimanja, već izdvajanjem tokom montaže pojedinačnih frejmova) u izradi špica za neke od emisija.
Od mlađih autora "led je probio" Ivan Aćimović (1979) svojim debitantskim filmom "TV brend", koji je ujedno bio i njegov diplomski rad na Akademiji umjetnosti u Banjoj Luci. Tokom studiranja grafike, interesovanje za upotrebu modernih medija usmjerio je prema animiranom filmu kao komercijalnom proizvodu, ali i kao kreativnom sredstvu:
"Kao i većina ovdašnjih animatora, svoj sam rad podijelio na komercijalnu i nekomercijalnu stranu, shodno jasnoći ideje. Nekomercijalnu stranu u kojoj eksperimentišem vrlo rijetko spajam u cijelu priču, većinom su to idejno-tehnički fragmenti koji govore za sebe u apstraktnom smislu, nešto poput nadrealnog ili apstraktnog slikarstva. Uvijek se trudim da ove dvije jako razdvojene sfere eksperimentalnog i komercijalnog sklopim u jednu i smatram da ta zlatna sredina shvatanja predstavlja originalnost i prepoznatljivost. Tako da je cijela priča potkovana školskim teorijsko-praktičnim principom animacije, dramaturgije, kinematografije, estetike, scenografije, tehničke inovativnosti... ".
"TV brend" će ostati zapamćen i kao prvi "ozbiljni" proizvod animiranog filma u Republici Srpskoj. Kontinuiran rad na reklamama Aćimović je krunisao interesantnim animiranim video spotom "Priča o kralju", u kome dalje ispituje mogućnosti animacije (i svoje kreativne mogućnosti). U nadahnutoj storiji napravljenoj za kampanju protiv droge, odvija se duhovita priča ispunjena čudnim likovima, što je omogućilo spotu veliku popularnost na Internetu.
Stilizovaniji u pristupu je Ognjen Radumilo (1975), apsolvent Akademije umjetnosti u Banjoj Luci. Prve animirane radove počeo je da radi 2004. godine i to kao kraće TV reklame pod jakim uticajem medija stripa. Značajniji rad rane faze ovog autora predstavlja muzički video-spot "Drtimir i Đubrilo", napravljen prema pjesmi "Dorsa". Podstaknut uspjehom spota (emitovan je na nekim od banjolučkih televizija), započinje rad na ambicioznom projektu (dugometražni film!) adaptacije Orvelove "Životinjske farme". Rad započet 2005. godine (iako je napravio gotovo četiri minuta pilot-materijala) prekida zbog neregulisanih autorskih prava. Iste godine završava i svoj autorski animirani filma "Dobri vitez Spasoje", koji je predstavljao izvrnuti pogled na svijet bajki i život uopšte. Posljednju animiranu storiju stvara 2006. godine ("Prenoćište za bube"), ali i nju ubrzo prekida i započinje rad na televiziji. U procesu animiranja Radumilo najčešće koristi softver 3ds Madž, ali radi i u drugim programima za modelovanje i animaciju. Karakteristika njegovih animiranih filmova je izrazita stilizacija, koja se manje ili više provlači kroz sve njegove filmove. Ljudi i životinje su najčešće prikazani geometrijskim oblicima, modelovanim valjcima, glave predstavljene loptama, ekstremiteti cjevastim oblicima ili nekim drugim formama. Primjetno je gotovo potpuno odsustvo karakternih crta likova (na stilizovanim loptama, koje lebde iznad trupa, nalaze se samo oči a često ni one), što svakako pripada već jasno definisanom stilu. Solidno vladanje tehnikama 3D animacije odaje autora koji vlada karakteristikama i mogućnostima softvera za ozbiljniji rad na animiranom filmu.
Interesantan je pokušaj Mladena Đukića (1979), diplomiranog montažera banjolučke Akademije umjetnosti. Pored dva kratka filma koja je režirao ("Recke", "Neka se ovaj film zove po meni"), režirao je i film "Ako vam trebam" ("If You Need Me"), napravljen u kombinaciji žive slike i animacije. Film je sniman u Berlinu pet mjeseci, a kasnije je u postprodukciji na živu sliku animiran tehnikom 3D animacije (3D Studio Madž) anđeo Gabrijel. Film se izdvaja iz produkcije animiranog filma Republike Srpske zbog profesionalnije produkcije i korišćenja kombinacija različitih tehnika u kojima je animacija imala značajnu ulogu.
Dvadesetominutni animirani film učenika Ekonomske škole iz Banje Luke "Film o Tesli" nastao je kao rezultat rada grupe učenika informatičarske sekcije ove škole. Glavni animator u filmu je Saša Gajić (1988), dok animaciju potpisuju Aleksandar Tramošnjika (1988) i Jelena Bujić (1988). Zanimljiva ideja relativno je solidno scenaristički odrađena temeljnim istraživanjem života velikog srpskog naučnika, začinjena zanimljivim "ispadima" koji ne spadaju u opšta biografska mjesta Nikole Tesle (na primjer, odnos velikog naučnika prema ženama...). Tehnički, film je nedotjeran sa dosta manjkavosti. Ipak, najveći nedostatak ovog filma je vrlo skromna animacija. Izuzev pozadina koje su na pojedinim mjestima začuđujuće dobro nacrtane, primjera čiste animacije u filmu gotovo da i nema. Pokret se manifestuje najčešće kao švenk preko statičnih tabloa, približavanjem (zumom) u dio slike ili prisustvom nekih od znakova filmske interpunkcije. Riječ je o zanimljivom pokušaju mladih ljudi koji, prema njihovim riječima, i nisu imali filmskih iskustava do ovog filma.
Kratak pregled ovdašnje animirane scene završićemo osvrtom na animatore koji su boravili u radionici animiranog filma u Neumu. Početkom 2007. godine dvojica mladih studenata Akademije umjetnosti iz Banje Luke učestvovali su na Drugom radnom kampu animiranog filma u Neumu, u okviru festivala animiranog filma (NAAF 2007). Grafičari likovnog odsjeka Aleksandar Jurić (1982) i Dejan Mijatović (1983) su tokom trajanja kampa praktično ovladali osnovama tehnike crtane animacije pod budnim okom iskusnih animatora iz Zagreba i Beograda.
Tako se, pored već osposobljenih autora u tehnikama 2D i 3D kompjuterske animacije, formira i kadar koji će u budućnosti biti značajna snaga animirane scene Republike Srpske.
Goran DUJAKOVIĆ
DANI ANIMIRANOG FILMA
"DANI animiranog filma" biće održani u Banjoj Luci od 28. do 31. oktobra, u organizaciji Asocijacije za vizuelne umjetnosti "Feniks art".
Biće prikazano 90 animiranih filmova, domaćih i stranih autora. Reviju će svečano otvoriti Vera Vlajić iz Srbije.
Iste večeri biće i Retrospektiva njenih animiranih filmova, među kojima su "U aleji velikana i velikih događaja", "Brkovez", "Hiromantija" i "Zvezdana noć".
U okviru "Dana animiranog filma" biće i Retrospektiva BiH animiranog filma (1861 - 2007), među kojima su ostvarenja Zlatka Šešelja, Darka Predanića, Veska Kadića, Jurinka Rajića, Igora Hamzića.
Banjolučki filmofili moći će pogledati i ostvarenja nagrađena na festivalu u Neumu, ali i Retrospektivu animiranih filmova Rastka Ćirića iz Srbije.
I filmovi sa slovenačkog Festivala "Animat
