IDE GAS Umjetnička besmrtnost krojačevog sina

Vjerovatno najpoznatije pozorište iz Teksasa, čuveni TRT, odnosno Teksaški repertoarski teatar iz Hjustona, za početak je pripremio pravu poslasticu: postavku jednog nespornog klasika, drame “Izdaja” Harolda Pintera u režiji veterana Eda Mata, a u kojoj će glavne role odigrati Trevis i Katarina Amons te Stiven Fenli. Ova drama je premijerno odigrana u Londonu u proljeće 1978, a igrana je u još najmanje desetak zemalja. Američka premijera zbila se na Brodveju 1980, a zanimljivo je da je iste godine “Izdaja” premijerno odigrana i u tadašnjoj Jugoslaviji, tačnije u Beogradu, u “Ateljeu 212”, u režiji Vide Ognjenović, sa Đorđem Jelisićem i Jelisavetom Sabljić u glavnim ulogama.

Pisanje i aktivizam

Jedan od tri-četiri ključna dramska pisca engleskog jezika u dvadesetom vijeku, Harold Pinter (1930 - 2008) rodio se desetog oktobra u radničkom predgrađu Hekni u blizini londonskog Ist Enda. Otac mu je bio krojač, inače Jevrejin. Početkom Drugog svjetskog rata dječak Harold je evakuisan iz Londona. Na kraju rata se vraća. Tokom školovanja mnogo čita, a na njega su naročito uticali Kafka i Hemingvej. Počeo je studirati na londonskoj Kraljevskoj akademiji scenskih umjetnosti, no nakon dvije godine je napustio fakultet, a 1949. godine uhapšen je zbog odbijanja da ide u vojsku. Kasnije će priznati da je na suđenje ponio četkicu za zube jer je očekivao da će robijati, no sudija mu je, čini se, bio sklon te ga je kaznio novčano. Kao dvadesetogodišnjak, Pinter počinje pisati poeziju, zatim nekoliko godina radi kao glumac, a svoj prvi dramski tekst pod nazivom “Soba” napisaće 1957. godine. Pisao ga je samo četiri dana. Godinu dana kasnije napisaće jedno od svojih najvažnijih djela, dramu “Rođendanska zabava”. Kritičari su je sasjekli, ali drama je kasnije stekla veliku slavu. Svoje mišljenje o kritici Pinter će sažeti u rečenicu: “Kritičari su nepotrebni jer publici ne treba govoriti šta da misli”. Drama “Rođendanska zabava” inače je dobar primjer kafkijanske poetike Pinterove; u središtu radnje, naime, jest običan čovjek kojem iz nepoznatih razloga prijete potpuni neznanci. On pokušava bježati, ali ne uspijeva. Nakon “Rođendanske zabave” Pintera će najviše proslaviti drame “Pazikuća”, “Dolazak kući” te upravo pominjana “Izdaja”. Većina Pinterovih drama dešava se u jednoj sobi, a kritičari kao klasične pinterovske teme prepoznaju bezimeno zlo, erotske maštarije, opsesiju i ljubomoru, porodičnu mržnju i umnu poremećenost. Još od Aljendeovog smaknuća početkom sedamdesetih godina Pinter se ističe i aktivnostima u borbi za zaštitu ljudskih prava. Imena nagrada koje je za svoj rad dobio sažimaju istoriju zapadne dramske književnosti: “Šekspir” (Hamburg), “Molijer” (Pariz), “Pirandelo” (Palermo).

Nobel

Poslije svih tih nagrada, poslije petnaestak počasnih doktorata, niko nije bio iznenađen kad je Harold Pinter dobio nagradu za književnost. Pinter je u tom trenutku jednostavno veliki pisac, živući klasik i to je nešto što je bilo opštepriznato i što se niko nije usuđivao dovoditi u pitanje. Harold Pinter je uza sve ostalo bio i čovjek svog vremena, pisac koji je svoj pečat ostavio i na čitalačku i teatarsku publiku kao i na akademsku zajednicu te Holivud. Poput Sema Šeparda, Toma Stoparda ili Dejvida Mameta, on je napisao neke scenarije koji spadaju u svjetsku klasiku. Ovdje se vrijedi prisjetiti one najvjernije filmske verzije Kafkinog “Procesa” u kojem Josefa K. tumači tvinpiksovski Kajl Meklahlan te “Ženske francuskog poručnika”, ekranizovane adaptacije čuvenog romana Džona Barta. Pinter se takođe iskazao i kao pozorišni režiser, a naročito je bila zapažena njegova postavka jedinog dramskog teksta Džejmsa Džojsa, “Izgnanika”. Valja napomenuti da je Pinter imao i zanimljivu glumačku karijeru. Status klasika još za života njegovog su mu osigurali i “Harold Pinter Society” što se bavi izučavanjem njegovog djela te časopis posvećen isključivo njemu i njegovom književnom radu “The Pinter Review”.

Politika

Osim umjetnošću, Pinter se strasno bavio i političkim pitanjima. Kad je NATO bombardovao SR Jugoslaviju, Pinterov je glas bio među onima koji su se tome najglasnije usprotivili. Američku politiku spram Srba on je opisao riječima: “Poljubi me u dupe ili ću te natjerati da se uvučeš u njega”. Nakon izručenja Miloševića u Hag, tvrdio je da su i hapšenje i izručenje bili nezakoniti. Tvrdio je takođe kako je svjestan činjenice da je Milošević “divlji i nemilosrdan”, no da je prema njegovom mišljenju nepravedno prozvan “balkanskim kasapinom” i da taj nadimak bolje pristaje Vojislavu Šešelju. Dodao je još da, ako se sudi Miloševiću, treba suditi i Klintonu za “bacanje miliona kasetnih bombi koje čereče djecu”. NATO bombardovanje zgrade Radio-televizije Srbije nazvao je masovnim ubistvom i rekao da se zbog tog čina stidi što je Britanac. U jednom intervjuu pitali su ga zar nije kontradiktorno da se on zalagao za suđenje Pinočeu, a protivi se suđenju Miloševiću, a Pinter je odgovorio kako je on bio za to da Pinočeu sudi nadležan španski ili čileanski sud, a kako je njegova najveća zamjerka suđenju Miloševiću to što misli da Haški sud nije nadležan i da suđenje neće biti pošteno. Rekao je takođe da ne smatra Miloševića nevinim, no ako se njemu već sudilo, da je trebalo suditi i Klintonu i Bleru za bombardovanje Jugoslavije kao i Putinu za ono što se dogodilo u Čečeniji te takođe turskim i indonežanskim zvaničnicima za zločine u njihovim zemljama.

Protiv banalnosti

Govoreno je već kako je Pinterova biografija biografija čovjeka kojem u moralnim pitanjima treba vjerovati. To je bio čovjek koji je u djetinjstvu preživio bombardovanja i koji je na svojoj koži znao šta znači sirena vazdušne opasnosti; to je bio čovjek koji je pripadao narodu nad kojim je izvršen najveći zločin u istoriji čovječanstva; to je čovjek koji je zbog svog pacifizma bio spreman robijati; to je bio čovjek koji se decenijama javno borio za ljudska prava; to je bio hrabar čovjek koji se nikad nije ustezao boriti se za svoja uvjerenja; to je bio čovjek koji je u svojoj karijeri postigao sve što se postići može i koga nije bilo smisleno optuživati da zastupa nekakve bizarne stavove ne bi li privukao publicitet. Pinteru dodatni publicitet nije trebao, on ga je svakako imao i previše. Otud u njegovim političkim stavovima u odnosu na raspad Jugoslavije valja iščitati njegov trajni otpor banalnim crno-bijelim simplifikacijama. U parafrazi De Ružmona, sve bi bilo mnogo jednostavnije kad bismo rekli da je Milošević - đavo te da je on za sve kriv. Bio bi to, međutim, riječima švajcarskog filozofa, prilično bijedan đavo. Kao i De Ružmon, Pinter je znao da su stvari vrlo vrlo rijetko banalno crno-bijele.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.