IDE GAS Uloga Titela u svjetskoj istoriji

Jedan naš poznanik, šaljivdžija, pitao nas je neki dan u kafani šta ćete sve trojica u toj varošici od jedva pet hiljada stanovnika. Njemu je Titel poznat samo po jednoj staroj emisiji Branka Kockice. Ja mu kažem, takođe polušaljivo, da su u neposrednoj blizini Titela rođeni Isidora Sekulić i Svetozar Miletić, a da su u samom Titelu rođeni Duško Popov, čuveni tajni agent koji je bio stvarni prototip za literarnog i filmskog Džemjsa Bonda, kao i Mileva Marić, prva supruga Alberta Ajnštajna.

Porodične veze

Nastavljajući sa laganim tonom rekoh i da bi se moglo reći da mi obilježavamo stotinu i dvadeset godina od braka Alberta Ajnštajna i Mileve Marić, pošto je taj brak sklopljen 1903. godine. A prezime Alberta Ajnštajna odavno je u svakodnevnom jeziku prestalo označavati isključivo jednog konkretnog velikog genijalnog naučnika i fizičara, postavši gotovo zajedničkom imenicom. Prema nekim mišljenjima, u nekoj eventualnoj dalekoj budućnosti čovječanstva, Albert Ajnštajn će simbolički predstavljati naše vrijeme, na način na koji je danas nama Leonardo da Vinči simbol cjelokupne renesanse. Albert Ajnštajn rođen je četrnaestog marta 1879. godine u gradu Ulmu, u Njemačkoj. Otac mu se zvao Herman, a mati Paulina. Njegova je porodica pripadala ondašnjoj nekakvoj srednjoj klasi. Ajnštajnovi su bili Jevreji i nisu bili ravnodušni prema religiji. Albert je iz početka odgajan u vjerskom duhu, no već je kao dvanaestogodišnjak vjeru izgubio. (Čuvene su njegove riječi: “Ne mogu zamisliti Boga koji nagrađuje i kažnjava bića koja je stvorio, niti Boga s voljom poput one kakvu mi imamo. Ne mogu takođe ni zamisliti da jedinka živi onkraj svoje fizičke smrti: makar se slabim dušama, zbog straha ili zbog egoizma, takva misao naročito dopada.”) Ipak, nikad se nije odrekao pripadnosti jevrejskom narodu, podržavao je cionistički pokret, a pod stare dane čak mu je bilo ponuđeno da postane prvi predsjednik Izraela. Ajnštajn je to, naravno, odbio. Što se tiče braće i sestara, Ajnštajn je imao dvije godine mlađu sestru po imenu Maja. Godine 1903. Ajnštajn je stupio u svoj prvi brak. Oženio se svojom koleginicom Milevom Marić koja mu je rodila troje djece. Prvo dijete, kćerka Liserl, rođena je prije nego što su se Ajnštajn i Mileva Marić formalno vjenčali. Sudbina ovog djeteta zapravo je ostala nepoznata: curica je, prema nekim izvorima, data na usvajanje, a po nekima je umrla u dobu od dvije godine. Stariji Ajnštajnov i Milevin sin rođen je 1904. Bio je inženjer, a umro je u Americi. Eduard Ajnštajn bio je mlađi šest godina. U svojim ranim dvadesetim obolio je od šizofrenije. Umro je u jednom švicarskom sanatorijumu 1965. godine. Ajnštajn i Mileva Marić razišli su se 1914. godine, a formalni je razvod uslijedio pet godina kasnije. Iste te 1919. Ajnštajn se oženio svojom daljom rođakom Elzom Lovental. Ona je jednom prilikom izjavila: “Ne razumijem teoriju relativiteta, ali poznajem svog muža i znam da se njemu može vjerovati.” Albert Ajnštajn je umro osamnaestog aprila 1955. godine.

Ključnih šesnaest godina

Iako je Nobelovu nagradu prvenstveno zavrijedio svojim radom kada je riječ o fotoelektričnom efektu, najslavnije Ajnštajnovo “otkriće” jeste zasigurno specijalna teorija relativnosti. (Apropo Nobelove nagrade, zanimljivo je pomenuti da Ajnštajn nije došao na dodjelu, jer je u to vrijeme putovao po Dalekom istoku.) Ajnštajn je te, 1905. imao samo dvadeset i šest godina, a načinio je otkriće koje će promijeniti svijet. Legenda kaže da je rad već bio poslat na adresu poznatog njemačkog naučnog časopisa kad se Ajnštajn dosjetio formule koja bi ga “nadogradila”. Radu je potom dodao kratak apendiks: “E = mc na kvadrat”. Bez te formule ne bi, kažu, bilo ni atomske bombe. Američki projekat stvaranja atomskog oružja započeo je tek 1939. godine nakon znamenitog pisma koje je Albert Ajnštajn uputio predsjedniku Ruzveltu, pisma u kojem ga upozorava na potencijalno ogromnu moć atomskog oružja. Podstaknut Ajnštajnovim pismom tadašnji američki predsjednik pokreće takozvani projekat “Menhetn” čiji je cilj bio stvaranje atomske bombe. Nakon šest godina, troška od dvije milijarde dolara (što je današnjih dvadeset i šest milijardi), rada dvije stotine hiljada ljudi u četrdeset laboratorija i fabrika bomba je bila stvorena. Prva nuklearna proba zbila se šesnaestog juna 1945. u mjestu Almogordo u Novom Meksiku. Nepuna dva mjeseca kasnije bomba će pasti na ljude Hirošime i Nagasakija. Ajnštajn će se kasnije kajati, tvrdiće da nema direktne veze između njegove teorije i atomske bombe, kazati da Ruzveltu nikad ne bi ni pisao samo da je znao da Nijemci neće uspjeti načiniti bombu.

Iz Milevinog vremena

Iako Ajnštajnova globalna slava počinje s njegovim srednjim godinama, najvažnija otkrića koja su mu tu slavu donijela načinio je u godinama dok je bio u braku s Milevom.

Danas je Ajnštajn za većinu ljudi tek ime iz udžbenika, lik s postera i majica. Njegove su teorije za prosječan um često zapravo i neshvatljive. Iz nekih anegdota, međutim, moguće je naslutiti Ajnštajnov ljudski lik - lik svima razumljiv i blizak. Ne mislim ovdje na brojne trivijalne anegdote koje se povlače po štampi, a koje najčešće zapravo variraju tipičan vic o rasijanom profesoru. Mislim ponajprije na anegdote poput one o kojoj na jednom mjestu piše Česlav Miloš. Početkom pedesetih godina dvadesetog vijeka on je bio skoro pa anonimni poljski diplomata u Americi. Niko valjda osim njegove žene nije ni slutio da će Miloš jednom biti nobelovac. Sve svjesniji totalitarizma koji je vladao njegovom zemljom Miloš se kolebao: emigrirati ili ne? Čovjek na pragu četrdesetih zakucao je na Ajnštajnova vrata i povjerio mu se. Ajnštajn ga je ljubazno dočekao i čovjek mu je bio zahvalan “na melanholičnom osmijehu, dokazu da razumije, da ne osuđuje ljude bespomoćne i pored dobre volje.” Iako je u Ajnštajnu tražio “oca, staratelja i predvodnika” Miloš nije poslušao njegov savjet. Ajnštajn mu je, naime, rekao: “Bolje vam je da se držite svoje zemlje”. Miloš će ovaj savjet prigrliti tek u starosti, kad se iz Amerike vrati u Poljsku, ali to je tek neka nova priča.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.