Šta su uragani?
Kakva je to uraganska nepogoda razorila i paralisala cijelu istočnu obalu Amerike? Šta su uragani i kako nastaju? Uragan Sendi pogodio je u ponedjeljak brojne američke gradove na Istočnoj obali. Najživlji grad na svijetu, Njujork, potpuno je opustio, a dobar dio Menhetna je poplavljen.
Uragan Sendi je stigao sa juga i naglo ojačao približavajući se Njujorku, pretvarajući se u najveću američku oluju u posljednjih 100 godina. Ali, šta se tu, u stvari, desilo? O kakvoj oluji je riječ?
Divovski vrtlozi
Ponekad se događa da iznad mora nastanu i ogromni vrtlozi vazduha, široki stotinama kilometara. To su takozvani vrtložni sistemi vjetrova koji mnogo utiču na klimu.
Kada se vetar okreće oko oblasti nižeg pritiska, sistem takvih vrtložnih vetrova se isto naziva ciklon jer je ciklon naziv za nizak pritisak. Cikloni se okreću i sa mora prelaze na kontinente, putujući sve dok ne izgube snagu.
U našim krajevima njihov prečnik je između 1000 i 4000 kilometara, ali se ne okreću pretjerano brzo, tako da ne nanose veliku štetu, osim što obično donose kišu.
Vazduh može da rotira i oko oblasti visokog vazdušnog pritiska, a takav sistem vjetrova naziva se anticiklon. No, anticikoni su manji i sporiji od ciklona.
Raspored ciklona i anticiklona u atmosferi je vrlo složen i zavisi od temperature vazduha. Topao vazduh ima niži pritisak od hladnog. Obična promaja u stanu se javlja zato što su prozori na jednoj strani zgrade uvijek više zagrejani nego na drugoj.
Ako se prozori otvore, vazduh počne da struji od hladnije strane ka toplijoj strani zgrade, kroz stan. Takav kratkotrajni vetar nazivamo promajom.
Uragani i tajfuni
U toplim, tropskim oblastima, cikloni su znatno manjeg prečnika (100 – 500 kilometara), ali se kreću znatno brže (100 – 250 kilometara na čas). Oni se zovu tropski cikloni i izazivaju dramatične klimatske efekte.
Obično nastaju iznad okeana i kreću se ka obalama. Vjetar spiralno rotira ka središtu tropskog ciklona, a zbog svoje brzine može imati razorne posljedice. Zanimljivo je da tropski cikloni imaju različita imena u raznim dijelovima svijeta.
Na Pacifiku, tropske ciklone nazivaju tajfuni, dok ih u Karibima zovu uragani. Mada se obično misli da su to različiti vjetrovi, uragani i tajfuni se u suštini ne razlikuju.
U svakom slučaju, kretanje svih tropskih ciklona prati se satelitski i pomoću radara u metereološkim stanicama. Od 1950. koristi se internacionalna klasifikacija prema razornoj moći po kojoj se uragani dijele na pet kategorija.
Neki od najjačih uragana pete kategorije ostali su dugo zapamćeni. Poznat je uragan Kamil iz 1969. koji se kretao u oblasti Meksičkog zaliva, kao i uragan Endrju iz 1992. koji je pogodio Floridu.
Najrazornije posljedice koje je napravio jedan vjetar imala je tropska oluja Katrina čija je brzina bila veća od 260 kilometara na čas i koja je ove godine uništila grad Nju Orleans.
Ona je 2005. godine pogodila obalu Meksičkog zaliva u Americi, a uz nju su te sezone sa Atlantika stigli i drugi uragani izuzetne snage. Moguće je da si na televiziji već gledao-la kako uragan pod imenom Katrina pogađa grad Nju Orleans.
Ovaj vjetar je izazvao strašne posljedice, smrt mnogih ljudi, uništenje velikog broja kuća, a zbog takve nepogode su hiljade ljudi morale da se odsele iz Nju Orleansa.
Grad se ni poslije sedam godina nije oporavio od ove nesreće. Isti grad je dvije nedelje kasnije pogodio nešto slabiji uragan Rita, a i na Dalekom Istoku se pojavilo još nekoliko razornih uragana.
Smatra se da je Sendi najskuplja oluja svih vremena. Mada manje snage od drugih poznatih tropskih vjetrova, ona je udarila u grad koji je ekonomsko, kulturno i demografsko središte ne samo Amerike, pa je stoga isključivanje čitavih 108 godina starog metroa, kao i praktično zaustavljanje života u Njujorku, koštala mnogo više negpo da se to desilo na drugim mjestima.
Strujanje vazduha
Vjetar, bio on promaja ili ciklon Sendi, predstavlja samo strujanje vazduha. On nastaje zbog razlike u vazdušnim pritiscima. Iz nekog razloga, vazduh uvek struji iz oblasti visokog u oblast niskog pritiska. Ali, to uopšte nije čudno. U prirodi ima mnogo pojava koje se odvijaju na sličan način: električna struja se kreće od višeg ka nižem električnom potencijalu, rijeke teku sa više nadmorske visine ka nižoj, a vazduh struji od visokog ka niskom pritisku. Mjesta u atmosferi na kojima je pritisak visok metereolozi nazivaju anticiklon, dok oblasti niskog pritiska zovu ciklon. Dakle, vjetar se uvijek kreće od anticiklona ka ciklonu.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
