Bojan Dimitrijević: Mihailovića rehabilitovati i vratiti mu zasluženo mesto u srpskoj istoriji

Izjavio je to u intervjuu za "Glas Srpske" doktor istorijskih nauka i viši naučni saradnik u Institutu za savremenu istoriju Srbije Bojan B. Dimitrijević.

Istakao je da zbog svega toga Mihailoviću treba odati svaku počast, potpuno ga rehabilitovati i vratiti mu zasluženo mjesto koje ima u srpskoj istoriji 20. vijeka.

- Verujem u Republiku Srpsku, jer je ona istorijski san srpskog naroda u BiH. Ona je formirana, odbranjena i iskovana u ratu sa nebrojenim žrtvama i verujem da je to dovoljan zalog da će Srpska opstati - rekao je Dimitrijević.

On smatra da je Milorad Dodik najbolji izraz želje srpskog naroda da Republika Srpska sačuva autonomiju.

- Verujem da će njegov stil politike učiniti da RS opstane i bude respektovana kao takva - rekao je Dimitrijević.

* GLAS: Član ste Komisije za utvrđivanje okolnosti ubistva đenerala Draže Mihailovića. Smatrate li da će komisija uspjeti da nađe dokumenta o tome i dokaze da je Draža uopšte strijeljan?

DIMITRIJEVIĆ: Draža jeste streljan, ne znamo sigurno da li 16. ili 17. jula 1946. godine, najverovatnije, tih dana, a nismo ustanovili lokaciju. Postoje dve lokacije koje su iz ranijih iskaza svedoka bile u opticaju, a Komisija nije našla nikakav dokument o tome, osim Dražine molbe za pomilovanje. Onog trenutka kada se završilo suđenje, Mihailovića je nemoguće pratiti u dokumentima, i ne samo njega. Tražio sam dosijee i ostalih ljudi koji su streljani s njim. Našli smo samo jedan u kome ne stoji ništa u vezi sa sudskim izvršenjem.

* GLAS: Koliko će dokumenta koja dobijate iz svijeta doprinijeti da se rasvijetle ovi događaji i nedoumice i misterije koje se tiču tog istorijskog perioda?

DIMITRIJEVIĆ: Nova dokumenta koja su iz arhiva u Velikoj Britaniji stigla Ministarstvu pravde Srbije neće drastično promeniti sliku, jer je najveći deo tih podataka istoričarima bio poznat i ranije. Ključna je interpretacija tih dokumenata i shvatanje konteksta. Mislim da je prošlo vreme loše interpretacije. To je glavna stvar koja je dobitak iz toga. Ja tvrdim da su ključna dokumenta bila ona koja nismo našli u arhivima srpske Službe bezbednosti, odnosno, Vojne službe bezbednosti. Našli smo sve drugo osim odgovora na glavno pitanje - gde je Mihailović, kada i kako streljan. Ustanovili smo da su ta dokumenta nestala između 1960. i 1970. godine. Mislim da se tu krije odgonetka, a stojim na stanovištu da Mihailovića jeste ubila srpska Služba bezbednosti i njena bi dokumenta trebalo da nam kažu šta se zaista desilo.

* GLAS: Da li je Draža Mihailović bio fašista ili antifašista?

DIMITRIJEVIĆ: Mihailović je daleko od toga da je bio bilo kakav fašista. On je bio ministar vojni, načelnik Đeneralštaba vojske Kraljevine Jugoslavije u toku Drugog svetskog rata i lider pokreta otpora. Sasvim daleko od bilo čega što bi moglo da ga veže za fašizam.

* GLAS: Kako to da se Draža, ako je bio kolaboracionista skrivao po šumama? Nije li logično da je bio u gradu ako je sarađivao sa okupatorima?

DIMITRIJEVIĆ: Pukovnik, a kasnije đeneral Mihailović, bio je sve samo ne kolaboracionista. Vodio je pokret otpora, s jedne strane, a sa druge strane Jugoslovensku vojsku u gerilskim operacijama. Stalno je bio u šumi, nikada nije sišao u grad, što na neki način potvrđuje da je njegova uloga pozitivna i da je kao takav nekad bio na čelu pokreta otpora koji nije bio komunistički. Iz činjenice da je komuniste imao za svoje protivnike slede svi negativni stereotipi o kojima smo čuli proteklih decenija.

* GLAS: Draža je, osim toga što je bio komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini bio i ministar vojni u Vladi Slobodana Jovanovića koji je ranije rehabilitovan. Nije li onda logično da i ministar, takođe, bude rehabilitovan?

DIMITRIJEVIĆ: Da, sasvim ste u pravu. Tu je napravljena jedna strateška greška. Imate činjenicu da je Slobodan Jovanović predsednik Vlade 1942-1943. godine rehabilitovan, a njegov ministar vojni, koji je i kasnije nastavio da bude u drugim vladama, ostao je nerehabilitovan iako je najpoznatiji ministar i figura iz svih tih vlada Kraljevine Jugoslavije za vreme okupacije. Čini mi se da je antikomunizam njegovog pokreta učinio da i dan-danas bude meta svih ovih diskusija i da formalno ne bude rehabilitovan.

* GLAS: Jeste li optimista kada je riječ o rehabilitaciji Draže i smatrate li da treba poništiti presudu koju su mu izrekli komunisti?

DIMITRIJEVIĆ: Mihailoviću zaista treba odati svaku počast, a u tom kontekstu treba ga potpuno rehabilitovati i vratiti mu zasluženo mesto koje ima u srpskoj istoriji 20. veka. Mislim da je ovo dobar model i da u Srbiji postoji želja države da se s tim konačno izađe na kraj. Državne organizacije su našoj Komisiji, koja je istraživala podatke o Mihailovićevom streljanju i zemnim ostacima izašli kompletno u susret i pretpostavljam da će rezultat biti pozitivan, a Mihailović konačno stavljen na mesto istorije koje mu pripada. Dve stvari koje me brinu je činjenica da je Skupština Srbije već izjednačila ova dva pokreta u Srbiji ali da se u principu ništa posebno nije desilo i da i dalje postoji, od intelektualaca pa do građanstva, nerazumevanje da je nužno pripadnost antikomunizmu bila suprotna antifašizmu.

* GLAS: Krajem 1942. godine Nijemci su ubili 1.200 Dražinih vojnika, a 1943. godine Vermah je đenerala kraljeve Vojske u otadžbini proglasio neprijateljem broj jedan. Kako, ako je Draža bio saradnik fašista?

DIMITRIJEVIĆ: Komunističke istoriografije često su bitne faktore za razumevanje Mihailovićeve strategije pokreta otpora izbacivale iz priče i onda je odnos Mihailovića i tih snaga svodila na proste činjenice da je to kolaboracija. Međutim, ne. Mihailović je, onoga trenutka kada je ustanovio da Nemci nemaju obzira i da će likvidirati za svakog svog ubijenog vojnika 100 Srba, digao ruke od ustanka i prešao na neki drugi način vođenja borbe. Naravno, njegove jedinice, makar na teritoriji Srbije, vodile su gerilsku borbu nižeg intenziteta nego što je to bilo na nekim drugim krajevima Jugoistočne Evrope, ali davale su značaj savezničkim doprinosima i napadajući organe nemačke Vlade, napadajući dobrovoljce Dimitrija Ljotića i tako dalje. Sve to uveravalo je Nemce do kraja rata da je Mihailović njihov neprijatelj broj jedan u srpskim zemljama, jer je upravo Draža bio taj koji je mogao najlakše i najviše naroda srpskog da stavi pod oružje u trenutku proglašenja opšteg ustanka.

* GLAS: Smatrate li da je ispravna teza da su Dražu izdali Britanci?

DIMITRIJEVIĆ: Mihailovića jesu izdali zapadni saveznici ali pre svega logikom Amerikanaca da u Evropi ratuju najkraćim putem - iz Engleske, preko Francuske, u srce Nemačke. Ta odluka je eliminisala sve pokrete otpora van tog puta, i pokret otpora u Poljskoj, u Grčkoj i Jugoslaviji. Znači da nije samo naš pokret otpora bio izdat, nego i ostali koji su bili van strateških pravaca. To su možda bili uzroci poraza. Ja bih u principu stavio znak jednakosti između uticaja zapadnih saveznika i slabosti koje je taj pokret imao, a koje su bile direktan proizvod slabosti Kraljevine Jugoslavije da izdrži probu vremena i da izdrži tu reklo bi se nacionalu probu suživota Srba, Hrvata i Slovenaca.

* GLAS: Draža je dobio odlikovanje saveznika De Gola i Trumana, a američke snage se povlače sa Dražom prema Bosni. Zašto su se saveznici onda odrekli Draže?

DIMITRIJEVIĆ: De Golov orden došao je u trenutku kada je Mihailovićev pokret bio na vrhuncu 1943. godine i jedan u drugome su videli adekvatnog lidera pokreta otpora. Sam De Gol imao je ista iskušenja kao i Mihailović i njihovi odnosi su bili moglo bi se reći prijateljski i sa razumevanjem, jer su obojica kao vođe nacionalnih pokreta otpora imali problema sa zapadnim saveznicima i problema sa komunistima. Stoga taj orden treba shvatiti ne samo kao priznanje pokretu otpora koji je vodio Mihailović nego i kao priznanje ideji da se suprotstavi komunizmu i hegemoniji zapadnih saveznika. S druge strane, orden koji je Draža dobio posthumno 1947. godine od američkog predsednika Trumana je za operaciju spasavanja više stotina američkih i drugih savezničkih pilota. Dodeljivanjem ordena Amerikanci su se odluči da se oduže svom izdanom ratnom savezniku. Vojna misija SAD pratila je Mihailovića sve do aerodroma u Boljaniću, odakle je evakuisana grupa pilota i faktički je dala legitimitet Mihailoviću da su njegove snage, iako odbačene, pripadale savezničkoj koaliciji. Međutim, strateška ideja SAD je bila da slomi Nemačku na najkraći i najbrži način, a opet Sovetskom Savezu se moralo nešto dati za ustupak za njegove ratne napore i onda su zemlje istočne Evrope od Baltika do Balkana predate Sovjetima u interesnu sferu. To je stvar koja je odlučena i nije se direktno ticala odnosa Amerikanaca prema Draži Mihailoviću. Više je ta politika između tri vodeća zapadna saveznika učinila da čitav nacionalni pokret u Jugoslaviji izgubi na intenzitetu i da se favorizuje komunistički pokret kao bliži Sovjetskom Savezu.

* GLAS: Mnogi danas smatraju da je Srbija, u stvari, poražena u Drugom svjetskom ratu jer je većina Srbije bila antikomunistička, a pobijedili su komunisti?

DIMITRIJEVIĆ: Mislim da su Srbija i srpske zemlje bile poražene iz činjenice da su iz Drugog svetskog rata izašle sa velikim gubicima, rasparčane su u nizu socijalističkih narodnih republika posle rata, srpska crkva je sklonjena u stranu, vojska nije više bila srpska nego je postala komunistička.... Svi ti elementi državnosti koje je imala Srbija i koje je unela u Jugoslaviju 1918. godine, nestali su 1944. godine i to je ogledalo činjenice da su Srbija i Srbi poraženi u Drugom svetskom ratu sa posledicama. Posledice su takve da su Srbi izgubili istorijski zamajac da budu napredna nacija i u drugoj polovini 20. veka.

* GLAS: Posebno Bošnjaci u BiH protive se ulozi Draže u antifašističkoj borbi, navodeći da su četnici na ovim prostorima počinili zločine nad muslimanima?

DIMITRIJEVIĆ: Prepoznajem da su oni protiv toga, ali srpski zločini u Bosni 1943. godine došli su posle muslimanskih i hrvatskih zločina, koji su počinjeni na istom području 1942. godine. To krvavo kolo građanskog rata ima svoju sopstvenu dinamiku i te događaje ne treba razdvajati jedne od drugih. Ja ih razumem, ali razumem i činjenicu da su pripadnici dvaju naroda koji su danas zajedno u BiH sa Srbima, davali svoje snage za popunu SS divizija, snaga koje su išle na istočni front sa fašistima. Srbi to nisu radili. Fascinira me činjenica da trpimo kritike od onih koji su bili na strani nacista, tj. sila osovine u toku Drugog svetskog rata.

* GLAS: Da pređemo na vremena sadašnja. Kako Vi kao istoričar posmatrate ulogu Turske na Balkanu posljednjih mjeseci?

DIMITRIJEVIĆ: Turska ima želju da se u najskorije vreme vrati na Balkan sa istinskim uticajem i njena diplomatija, kroz prisustvo u BiH i u Sandžaku i intenzivnije odnose sa Srbijom, na neki način vraća svoju imperijalnu prisutnost koje nije bilo u toku hladnog rata. Raspad Jugoslavije i ratovi učinili su da Turska prepozna svoj prirodni istorijski interes i da se danas vraća na naše prostore. Vlasti u Srbiji i u Republici Srpskoj moraju značajnije da posvete pažnju toj velikoj činjenici. Prirodno je da su muslimani tražili naciju-mentora, tačku oslonca i prestonicu. Srbi to treba da razumeju, ali i da pomno prate dešavanja na tom planu.

* GLAS: Koliko su za taj značajniji uticaj Turske kriva nastojanja da se BiH prikaže kao država samo jednog naroda, Bošnjaka?

DIMITRIJEVIĆ: Činjenica da osnovu muslimanskog nacionalnog pokreta i njihove ratne strane u toku rata u BiH bila je da zastupaju celovitost Bosne, odnosno, Bosnu u kojoj bi njihova nacija dominirala kroz centralne organe. S druge strane, zapadni mediji i politika su još tokom rata Sarajevo prepoznali kao ono koje predstavlja celu BiH, a srpsku stranu su često gledali i komentarisali kao ustaničku, pobunjeničku i kao deo srpske Vlade u Beogradu. To se vuče i do dan-danas, a oni rezultati Dejtona koji kažu da su u BiH dva entiteta koja su ravnopravna, potpuno jednaka i suverena se već godinama guraju pod tepih. Postoji želja međunarodne zajednice da Republiku Srpsku kroz niz reformi razvlasti i da najveći deo organa koncentriše u Sarajevu.

* GLAS: Kakva je po Vama perspektiva Republike Srpske, koliko je stabilna i može li se povući paralela sa Kosovom i Metohijom?

DIMITRIJEVIĆ: Ne bih povlačio paralelu sa Kosovom i Metohijom. Verujem u Republiku Srpsku jer je ona istorijski san srpskog naroda u BiH. Ona je formirana, odbranjena i iskovana u ratu sa nebrojenim žrtvama i verujem da je to dovoljan zalog da će Srpska opstati. Zapad i međunarodna zajednica su jedini adekvatan partner i Srpska mora da nađe put između kvalitetnog odnosa sa međunarodnom zajednicom i Zapadom, a opet da bude svesna latentnog neprijateljstva koje međunarodna zajednica ispoljava prema njenoj državnosti.

* GLAS: Objavili ste knjigu i o prvom srpskom demokratskom premijeru Zoranu Đinđiću za kojeg ste rekli da je bio "gotovo incident u istoriji moderne Srbije". Koliko je značajan trag koji je u srpskoj istoriji ostavio Đinđić?

DIMITRIJEVIĆ: O Đinđiću uvek govorim sa velikom dozom emocija s obzirom na to da sam kao član Demokratske stranke svu pozitivnu energiju od 2000. do 2003. godine njemu delegirao kao premijeru Srbije. Čini mi se da posle njegovog odlaska nema više tog pozitivnog elana, te nade pa ni želje aktuelnih političara da nastave njegovim reformskim putem približavanja i Srbije i RS Evropi na jedan njima razumljiv način. Od njegovog ubistva naovamo došlo do jake regresije u stavovima srpske političke elite. Sve se okrenulo dnevnoj, unutarstranačkoj i međupartijskoj borbi, a ključni ciljevi su izostali. Đinđić je taj koji je generisao sve uspehe Srbije između 2000. i 2003. godine. Zato smatram da je on jedna neponovljiva energija za ko zna koliko decenija unapred.

* GLAS: Kome je Zoran Đinđić toliko smetao da ga ubiju?

DIMITRIJEVIĆ: On je pokrenuo mnoga važna pitanja, a Srbija je do 2002. godine bila zemlja duboko kriminalizovana i ogrezla u mekoj diktaturi, koju je sprovodio Slobodan Milošević. Imala je sve oblike kriminalizovane vlasti. Mnoge interese Đinđić je narušio svojim čvrstim stavom da Srbiju postavi na čvrste noge, učini je modernom, nezavisnom od tajkuna, da one kojima je mesto u Hagu tamo i smesti, a one kojima je mesto u zatvoru tamo i pošalje. Pri tome nije bio lično oprezan, jer je smatrao da narodna energija stoji iza njega, što i jeste bilo tačno, ali ona ga nije mogla zaštititi od metaka. Zoran je napravio preveliki iskorak za Srbiju, a pravi rezultati došli su, nažalost, tek kada je on ubijen i kada je najveći deo tih kriminalaca 2003. godine strpan u zatvor.

* GLAS: Žive li danas u Srbiji ideje Zorana Đinđića?

DIMITRIJEVIĆ: Mislim da su one i danas žive ali samo u pojavnom obliku kao manifestacija stranke kojoj i ja pripadam, ali realna dela kao i njegova realna mobilizatorska snaga i lična harizma jako nedostaju.

* GLAS: Ranije ste pisali o srpskim vladarima kroz istoriju od kojih je većina skončala tragično. Zašto Srbi ubijaju najbolje?

DIMITRIJEVIĆ: Srbi su čudan narod i nekoliko vladara koji su zaista bili reformski nastrojeni i pokušavali da Srbiju prikažu i učine drugačijom završavali su tako što su im upravo Srbi dolazili glave. Posle toga su ih na poseban način hvalili i slavili posle smrti. Čini mi se da je to usud, makar ove najsavremenije dvovekovne istorije srpskog naroda i to je istorijska tragedija da mudre glave kod Srba nisu smatrane mudrim. Ta zavist tipična za Srbe činila je da takvi ljudi brzo nestanu sa političke scene.

* GLAS: Kakvo mjesto danas među srpskim liderima zauzimaju Boris Tadić i Milorad Dodik?

DIMITRIJEVIĆ: Tadića lično poznajem, više godina sam bio njegov savetnik i mogu samo da kažem da ga veoma cenim kao prijatelja i njemu sam takođe delegirao svoju pozitivnu energiju na ovome što radi. Dodika cenim, zaista, kao sjajnog premijera Republike Srpske. Mislim da, u sadašnjim okolnostima koje vladaju u BiH, Dodik je najbolji izraz želje srpskog naroda da Republika Srpska sačuva autonomiju i ima odlučujuću ulogu u odnosima na prostoru bivše Jugoslavije. Verujem da će njegov politički stil učiniti da RS opstane i bude respektovana kao takva.

Biografija

Bojan B. Dimitrijević rođen je u Beogradu 11. jula 1968. godine. Doktor je istorijskih nauka i do sada je objavio više od 20 autorskih i koautorskih knjiga, između ostalog, i biografije Zorana Đinđića i đenerala Draže Mihailovića. Član je Komisije za utvrđivanje okolnosti ubistva đenerala Draže Mihailovića, a trenutno je zaposlen kao viši naučni saradnik u Institutu za savremenu istoriju Srbije. Rukovodio je timom koji je izradio "Strategiju odbrane SCG" i "Belu knjigu odbrane SCG". U periodu 2004. i 2005. godine bio je savjetnik ministra spoljnih poslova za NATO, a od aprila 2005. vrši dužnost savjetnika predsjednika Srbije za odbranu/vojna pitanja. U toku maja 2006. izradio je nacrt Strategije nacionalne bezbjednosti, koji je kao nacrt Predsjednika Republike ušao u javnu raspravu. Od maja 2007. do decembra 2008. godine na dužnosti je pomoćnika ministra odbrane.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.